Dagur - 03.12.1984, Page 4

4 - DAGUR - 3. desember 1984
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 180 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 25 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR:
HERMANN SVEINBJÖRNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI:
GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN:
EIRÍKUR ST. EIRÍKSSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI: 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Stefnumótun í
landbúnaði
í ítarlegri ályktun miðstjórnar Framsóknar-
flokksins um nýsköpun í atvinnulífi og sókn til
betri lífskjara er birt stefnumótun í einstökum
atvinnugreinum og segir þar m.a. um landbún-
aðinn, að með skipulegum aðgerðum stjórn-
valda, bænda sjálfra og samtaka þeirra, sé nú
unnið að því að samræma framleiðslu landbún-
aðarafurða innlendum þörfum.
Landbúnaðurinn hefur mikið þjóðhagslegt
gildi, er m.a. grundvöllur atvinnu um 11 þúsund
manna, sem beint vinna að frumframleiðslu eða
úrvinnslu landbúnaðarafurða. Þar af eru um 4
þúsund ársverk sem tengd eru landbúnaði við
úrvinnslu. Auk þessa má telja alla þá er vinna að
þjónustu. Þetta sýnir mikilvægi þess fyrir þétt-
býli sem dreifbýli að landbúnaðurinn verði efld-
ur svo sem aðstæður leyfa.
Landbúnaðurinn hefur einnig ómetanlegt
gildi fyrir sjálfstæði og öryggi þjóðarinnar.
Framsóknarflokkurinn leggur því áherslu á eftir-
farandi markmið:
1. Að fullnægja þörfum þjóðarinnar fyrir bú-
vörur til neyslu og iðnaðarframleiðslu og efla
útflutning þeirra afurða sem hagkvæmir mark-
aðir finnast fyrir.
2. Að ráðstafanir séu gerðar til að tekjur
bænda verði í raun í samræmi við tekjur annarra
stétta og félagsleg þjónusta við þá ekki lakari.
3. Að búseta í sveitum verði treyst með efl-
ingu nýrra búgreina og þróun annarrar atvinnu-
starfsemi samhliða landbúnaði.
Til að ná þessum markmiðum er lögð áhersla
á fjölmörg atriði og meðal þeirra má nefna að op-
inberar aðgerðir stuðli að framgangi framleiðslu-
stefnu sem sé í samræmi við markaðsaðstæður
og framleiðslumöguleika, að landkostir verði
látnir ráða framleiðslu, að neyslustefna taki tillit
til óska neytenda, hollustusjónarmiða og nýting-
ar innlendra auðlinda og að tryggt verði að opin-
berar aðgerðir til jöfnunar lífskjara stuðli að
framgangi þeirrar stefnu.
Þá er lögð áhersla á að bændum verði tryggt
fullt grundvallarverð, afurðalánakerfi verði eflt
þannig að vinnslustöðvar geti greitt fullt verð
við afhendingu afurðanna, vinnslustöðvarnar
verði áfram reknar á vegum bænda og samtaka
þeirra og verðmiðlun verði tryggð þannig að
sama verð greiðist fyrir afurðir um land allt,
enda verði kröfur um hagkvæman rekstur upp-
fylltar. Unnið verði að því að auka hlut heima-
fengins fóðurs og áfram verði miðað við að bú-
vöruframleiðslan fari sem mest fram á fjöl-
skyldubúum.
Þá er rætt um að þróun vöru úr landbúnaðaraf-
urðum verði efld og fjallað um nýjar búgreinar
s.s. loðdýrarækt, fiskeldi, framleiðslu garðávaxta
og gróðurhúsaafurða, þjónustustarfsemi og iðn-
að í sveitum og skógrækt.
Byggðastefna V:
Endurskipu-
lagning
byggðarinnar
Stofninn að flestum þorpum og
bæjum landsins er frá því um
aldamót, þegar staðarval
mótaðist af þörfum útgerðar
og verslunar. Vitanlega yrði
staðarval allt annað, ef menn
kæmu nú að ónumdu landi til
að hefja hér fiskveiðar.
Maður kunnugur fiskverkun
skýrði það fyrir mér, að höfuð-
atriðið væri að skipuleggja fisk-
verkunina þannig, að atvinna
yrði jöfn og stöðug. Til þess þarf
skip sem geta sótt víða til fanga,
og þá eru skuttogarar af minni
gerðinni hentugir. Til þess að
tryggja stöðugt hráefni þarf 2-3
skuttogara. Þar með þarf nokkuð
stórt byggðarlag til að sjá um
veiðar og vinnslu og þjónustu,
eða um 2.000 íbúa. í 3-400
manna þorpi með einum togara
verður fiskurinn of gamall og
vinnuaflsþörfin verður umfram
hóflegan vinnutíma íbúanna. Af
þessu leiddi, taldi hann, að færa
þyrfti byggðina saman í kjarna,
sem gætu unnið hráefnið á heppi-
legan hátt.
Gerum ráð fyrir að þörfum
fiskverkunar sé hér rétt lýst.
Hvernig mætti fylgja þessu eftir?
Hugsum okkur að stjórnvöld
kynni ráðagerðir um að færa íbúa
3-4 þorpa í einn stað með um
2.000 íbúum. Erfitt er að sjá
hvernig íbúar þeirra þorpa sem
út undan yrðu, sættu sig við það.
Hætt er við að þeir flyttu frekar
annað. Svo má búast við því, að
ákvörðun stjórnvalda um að
byggja upp á einum stað yrði
haggað við stjórnarskipti. Þá væri
þegar búið að kosta einhverju til
við endurskipulagninguna og
vekja ríg og illdeilur innan
héraðs. Af þessu gæti leitt mis-
heppnaða fjárfestingu og tor-
tryggni innanhéraðs sem spillti
fyrir nauðsynlegri samvinnu um
langa framtíð. Loks má búast við
Bjöm S. Stefánsson.
því, að útgerðarhættir breytist
enn frekar fyrr eða síðar og þá
ekki endilega í samræmi við getu
byggðarlags með tvö þúsund
íbúum.
Margt má finna að vinnu-
brögðum við skiptingu fjármagns
og framkvæmda á byggðarlög,
eins og þau hafa tíðkast, þar sem
haft hefur verið að leiðarljósi að
miðla málum. Hætt er samt við,
að vísvitandi mismunun til að
endurskipuleggja byggðina hefði
af ofangreindum ástæðum orðið
enn dýrari.
í næstu grein verður fjallað um
bætt vinnubrögð til að skipta fjár-
magni og framkvæmdum á
byggðarlög og innan þeirra.
Björn S. Stefánsson.
Bókmenntaverk
á aldarafmæli
í dag, 3. desember 1984, á aldar-
afmæli Hólmgeirs Þorsteinssonar
frá Hrafnagili, kemur út á vegum
Sögusteins, bókaforlags í
Reykjavík merkilegt ættfræðirit
sem verður án efa aufúsugestur
eyfirskra manna og annarra, sem
slíkum fræðum unna. En það er
hið mikla ritsafn Hólmgeirs, "Ey-
firskar ættir, yfir tvö þúsund
blaðsíður þar sem getið er í
lengra eða styttra máli tugþús-
unda einstaklinga. Er safnið í sjö
bindum og efni þeirra sem hér
segir:
1. bindi, sem er stærst flytur
Hvassafellsætt í Eyjafirði 350 bls.
auk nafnaskrár.
2. bindi, Randversætt í Eyja-
firði . Niðjatal Randvers Þórðar-
sonar. Göngustaðaætt. Niðjatal
Gísla bónda Jónssonar á Göngu-
stöðum. Hólsætt í Kinn. Niðjatal
Kristjáns Árnasonar og Guðrún-
ar Friðfinnsdóttur, Hóli í Köldu-
kinn. Eru þessir ættarþættir 370
blaðsíður.
3. bindi er Svarfdælskar ættir,
290 blaðsíður.
4. og 5. bindi nefnist Eyfirð-
ingaþættir. Eru bæði 460 blaðsíð-
ur.
6. bindi, Molar og mylsna. Eru
það margir smærri ættarþættir úr
Eyjafirði.
7. bindi Ættartölur, 304 blað-
síður.
Flestum bindunum fylgir nokk-
ur nafnaskrá. En fyrirhugað er,
að síðar meir verði samin ítarleg
nafna- og efnisskrá til að auð-
velda notkun bókanna.
Eins og mörgum mun kunnugt
var Hólmgeir listaskrifari og
handrit hans öll til hreinnar fyrir-
myndar. Var því horfið að því
ráði að gefa þau út ljósprentuð
og breyta þeim ekki á einn eða
annan hátt.
Bolli Gústavsson sóknarprest-
ur í Laufási fylgir ættfræðiritun-
um úr hlaði með ágætum for-
mála. Minnist hann kynna af
þessum eyfirska fræðimanni og
gerir grein fyrir ætt hans og upp-
runa og fjölþættu ævistarfi.
Hólmgeir Þorsteinsson var
fæddur að Ytra-Dalsgerði í Saur-
bæjarhreppi í Eyjafirði 3. des-
ember 1884. Foreldrar hans voru
Þorsteinn Indriði Pálsson, svarf-
dælskrar ættar og Kristjana
Guðrún Einarsdóttir úr Þingeyj-
arsýslu. Þau gengu í hjónaband
1883, og bjuggu í Dalsgerði í 30
ár. Þar ólst Hólmgeir upp.
Hólmgeir fór til náms í Gagn-
fræðaskólanum á Akureyri tví-
tugur að aldri, en hætti námi eftir
einn vetur vegna fátæktar. Las
svo utanskóla og stundaði einnig
nám hjá Ingimar Eydal í Grund-
arskóla, sem Magnús bóndi Sig-
urðsson á Grund stofnaði 1906 og
lauk nokkru síðar gagnfræða-
prófi.
Árið 1909 réðist hann til
Magnúsar og vann þar í sjö ár. í
fyrstu sem heimiliskennari og
síðar verslunarmaður, enda rak
Magnús umfangsmikla verslun
þar. - Hann kvæntist Valgerði
dóttur hans 1915.
Næsta ár hóf hann störf hjá
Kaupfélagi Eyfirðinga á Akur-
eyri en 1917 flutti hann til Dal-
víkur og stofnaði útibú kaupfé-
lagsins þar. Bjó hann þar ytra í 2
ár. Þá lá leiðin á gamlar
æskuslóðir í Eyjafirði. Gerðist
hann nú bóndi að Hrafnagili 1919
en þá kostajörð var þá tengda-
faðir hans búinn að kaupa og
bauð Hólmgeiri ábúð þar. Eftir
nokkur ár var flutt í Grund, en
að 6 árum liðnum aftur í Hrafna-
gil, þar sem hann bjó síðan til
1952 er þau hjón og fjölskyldan
fluttu alfari til Akureyrar og áttu
þar heima síðan.
Fjórar dætur eignuðust þau
Hólmgeir og Valgerður: Krist-
jönu, Hólmfríði, Steingerði og
Guðrúnu, sem látin er fyrir tæpu
ári. Allar giftar og búsettar á Ak-
ureyri. - Valgerður andaðist
1949.
Þrátt fyrir stutta skólagöngu
aflaði Hólmgeir sér haldgóðrar
menntunar með lestri úrvals-
bóka. Hann var prýðilega greind-
ur, fjölfróður og stálminnugur.
Ræðumaður ágætur og mála-
fylgjumaður. Ritfær í besta lagi,
hlýr í viðmóti og gamansamur.
Hann var traustur ungmennafé-
lagi og samvinnumaður, óhvikull
stuðningsmaður Framsóknar-
flokksins og fyrsti varaþingmaður
hans um skeið. Hann gegndi fjöl-
mörgum trúnaðarstörfum fyrir
sveit sína og hérað, sat í hrepps-
nefnd lengi, oddviti í 20 ár, í
stjórn búnaðarfélagsins, skatta-
nefnd og yfirskattanefnd, fulltrúi
á búnaðarþingi, endurskoðandi
Kaupfélags Eyfirðinga í 30 ár og
fyrirtækja SÍS í 35 ár, svo að eitt-
hvað sé nefnt.
Þegar aldur færðist yfir hneigð-
ist hugur Hólmgeirs mjög að ætt-
fræði og þjóðlegu fræðagrúski.
Hóf hann þá að safna efni til ey-
firskrar sögu, skrásetja allt sem
ættfræði snerti og margs konar
annan þjóðlegan fróðleik. Gekk
hann að því með sömu atorku og
öðru, er hann tók sér fyrir
hendur.
Hann hafði bréfasamband við
fjölda manns víðs vegar um land,
og var um árabil daglegur gestur
í skjalasafni og síðar bókasafni
bæjarins, að skrifa þar og skrá-
setja og viða að sér efni í ætt-
fræðibækur sínar. Fátt af því hef-
ur þó birst á prenti fyrr en nú, er
sjö bindi koma ljósprentuð af
Eyfirskum ættum.
Með ættfræðiritum sínum hef-
ur Hólmgeir Þorsteinsson lagt
umtalsverðan skerf til bók-
mennta okkar. Fyrir þau störf og
mörg önnur sem hann vann á
langri og gifturíkri ævi á hann
miklar þakkir skildar. Hann
andaðist á Kristneshæli 27. sept-
ember 1973.
Akureyri 3. desember 1984
Árni Bjarnarson.