Dagur - 31.05.1985, Side 8

8 - DAGUR - 31. maí 1985
Það var vorhret á
glugga, napur vind-
ur sem hvein, þegar
ég hitti Málmfríði
Sigurðardóttur frá
Jaðri síðastliðið
föstudagskvöld.
Hún var stödd á
heimili vinkonu
sinnar Hólmfríðar
Jónsdóttur í Vana-
byggðinni. Var á
leið heim að Jaðri.
Hafði lokið vetrar-
starfi sem ráðskona
á Kristnesi og
sumarvinnan, ráðs-
konustarf hjá Vega-
gerðinni beið. Þetta
var stund milli
stríða.
„Veistu þaö, ég væri alveg til í að
tala um þaö við þig hvernig var
þegar ég var aö alast upp,“ segir
Málmfríður og mér finnst það
einmitt mjög svo tilhlýðilegt. „Ég
er fædd á Arnarvatni í Mývatns-
sveit fyrir fimmtíu og átta árum.
Ég fæddist í torfbæ og bjó í hon-
um til níu ára aldurs, en þá flutt-
um við í steinhús. Þetta var stór
bær og í honum bjuggu þrjár fjöl-
skyldur. Okkar var stærst, en við
vorum ellefu systkinin og er ég
þeirra næstyngst. Við systkinin
erum öll á lífi og er elsta systir
mín áttatíu og tveggja ára
gömul.“
Húsið að Arnarvatni var stórÉ
fimm burstir fram á hlaðið og
voru tvö stór hlóðareldhús í
bænum. Hafði fjölskylda Málm-
fríðar annað til umráða, en hinar
fjölskyldurnar hitt. En það voru
eldri hjón með dóttur sinni og
hjón með þrjú fullorðin börn sín.
4| Afskaplega
menntandi
„Ég þekki vel að elda á hlóðum,"
segir Málmfríður „og ég hugsa ég
gæti það enn í dag. Það er alveg
geysilega mikil vinna að elda við
tað og mó og það fylgja því mikil
óhreinindi og ryk. I þessu eldhúsi
suðum við allt slátur á haustin og
var það margra daga verk því
fjölskyldan var stór. Þarna var
líka soðinn allur þvottur í stórum
potti og það var mjög erfitt verk.
Ég hugsa að menn átti sig ekki á
hversu mikil vinna þetta hefur
verið. Það þurfti að bera allt vatn
neðan úr á sem rann skammt
neðan við bæinn og var upp
brattan hól að fara sem iðulega
var svellaður að vetrinum. En
það var afskaplega menntandi og
gaman að eiga heima á þessum
bæ, þarna bjó bókhneigt fólk og
þarna voru haldnar kvöldvökur.
Fólk sat við vinnu sína og einhver
las upp.
Snemma kom útvarp í bæinn,
önnur hjónin voru tengdaforeldr-
ar Jónasar Þorbergssonar út-
varpsstjóra og hann sendi þeim
útvarp fljótlega eftir að það var
komið til. Þetta var gamalt raf-
hlöðuútvarp og það var dálítið
mál að fá rafhlöðurnar hlaðnar.
Það þurfti bæði þurr- og blautraf-
hlöður, þurrhlöðurnar entust
lengi ef farið var sparlega með
þær, bara hlustað á það sem fólk-
ið vildi heyra. Hinar hlöðurnar
þurfti að hlaða og var það gert á
rafstöð á næsta bæ. Mér fannst
gaman að öllu í útvarpinu og þá
kannski sérstaklega tónlistinni en
fljótlega var farið að spila tónlist
í útvarpinu. Á fyrri árum út-
varpsins var meira um valda
tónlist, þetta var léttklassísk
tónlist, óperur og þjóðlög og
okkur börnunum fannst gaman
að þessu og ég held að þetta hafi
alið upp í manni góðan tónlistar-
smekk.“
- Er þetta sjarmerandi endur-
minning, að hafa alist upp í
torfbæ?
„Já, mér finnst þetta afskap-
lega notaleg minning á ýmsan
hátt. Það var gaman að alast upp
í þessu fjölmenni, það var mikill
og góður samgangur á milli fólks-
ins á bænum og við systkinin vor-
um mikið hjá hinum fjölskyldun-
um. Eldra fólkið var síviljugt að
fræða mann og segja manni sögur
og ævintýri. Þessar sögur lærði
maður orðrétt og sagði sínum
börnum seinna.“
Aldrei kalt
í baðstofunni
- Var ekki kalt? Vosbúð og erf-
iðleikar?
„Það var aldrei kalt í baðstof-
unni hjá okkur, en það var oft
kalt frammi í bænum og á vorin í
leysingum og miklum rigning-
um þá lak bærinn. Þá voru kopp-
ar og kirnur út um allt til að
standa undir leka. Þetta er
kannski ekki voðalega sjarmer-
andi, en svona lagað gleymist í
endurminningunni. Mér finnst til
dæmis að það hafi alltaf verið
gott veður þegar ég var barn þó
svo hafi auðvitað alls ekki verið.
En þannig minningar eiga víst
flestir. Við gleymum vondum
veðrum.
Auðvitað hefur aðbúnaður
verið mjög misjafn, en þegar ég
fer að muna eftir mér upp úr 1930
þá er kuldinn í bæjunum mikið til
úr sögunni. En maður veit að
áður fyrr, þegar allt var eldað á
hlóðum frammi í bæ, þá hefur
fólk verið hrjáð af kulda. f lé-
legum byggingum var auðvitað
ekki hlýtt í vondum veðrum og
fólk hefur beinlínis þjáðst af
kulda, en þegar ég man eftir mér
þá hefur ástandið gjörbreyst.
Ég get nefnt sem dæmi, að
þegar ég var lítil þá fannst mér
fertugar konur orðnar rosknar,
en nú eru fertugar konur ungar.
Áður voru konur orðnar slitnar
af erfiði og slæmri aðbúð, þetta
hefur breyst og fólk er ekki orðið
jafn slitið um miðjan aldur og
var. Ég er ekki að segja að fólk
vinni minna núna, heldur það að
aðbúnaður er orðinn mun betri.
Ég man eftir því þegar hvert
einasta strá var slegið með orfi og
Ijá og menn stóðu frá morgni til
kvölds við heyskap. Yfir hey-
skapartímann var unnið myrkr-
anna á milli því það lá lífið við.
Ég skil ekki enn þann dag í dag
hvernig pabbi gat keypt sláttuvél,
það hefur líklega verið sumarið
’36 og það létti okkur mikið
störfin. Vetrartíminn var á vissan
hátt hvíld fyrir karlmenn, þeir
gátu aðeins slakað á. Vissulega
þurftu þeir að vinna, en álagið
var ekki eins rnikið."
%, Þessir tímar
koma aldrei
aftur
- Það hefur ekki verið stressinu
fyrir að fara, lífið hefur bara
gengið sinn gang?
„Manstu eftir vatnslitamynd
eftir Ásgrím Jónsson, sem hangir
víða uppi í stofum, þetta er mynd
frá Hoffelli í Öræfum? Þessi
mynd endurspeglar veröldina fyr-
ir stríð, það stafar svo mikilli
friðsæld af þessari mynd. Svona
var lífið. Það var ekki eftir neinu
að sækjast. Ég man þá tíma þeg-
ar akkúrat ekkert var hægt að
gera. Fólk varð bara að una við
sitt heima, það var svo mikil
kyrrð og rósemd yfir lífinu.“
- Enginn leiði?
„Ég man eftir því að mér leidd-
ist oft sem barn, mig langaði til
einhvers sem ekki var hægt. Samt
sem áður fannst mér fólkið ekki
leitt á lífinu yfir höfuð. Það voru
vitaskuld til bændur sem voru
óskaplega kvaldir af fjárhags-
áhyggjum á kreppuárunum. Það
voru engin ráð, það var ekki einu
sinni hægt að fá lán. Það áttu
engir neitt. Það var einn og einn
vel stæður gamalgróinn bóndi
sem var aflögufær með smáræði,
en ekki til að bjarga heilu sveit-
unum. En þrátt fyrir þetta finnst
mér gaman að muna þessa tíma,
því þeir koma aldrei aftur. Það er
kannski ekki rétt af mér að segja
gaman, en það er mér mikils virði
að vita hvernig lífið var áður fyrr
og að sjá það stökk sem þjóðin
gekk í gegnurn."
- Var félagslífið gott í Mý-
vatnssveitinni?
„Já, það var mikið og merki-
legt félagslíf í Mývatnssveit á
þessum árum þegar ég var að al-
ast upp. Það var mikið af ungu og
glaðværu fólki og mikil kátína
ríkjandi. Það var mikið sungið,
ef menn hittust var strax farið að
syngja og það voru margir kórar
starfandi, karlakór og kirkjukór-
ar. Ég hef alltaf haft gaman af
söng og söng með kirkjukór í yfir
þrjátíu ár. Ungmennafélagið
starfaði af krafti og fundir voru
haldnir reglulega og þá var dans-
að fram undir morgun. Maður
var að rölta heim til sín klukkan
sex á morgnana. Já, já, það var
alltaf spilað á harmoniku og mig
klæjar aldrei í fæturna að dansa
nema þegar ég heyri í harmon-
iku.“
- Svo ferðu til Reykjavíkur?
„Ég var í Reykjavík í þrjá
vetur. Ég var í Kvennaskólanum
og jafnframt í vist, því öðruvísi
var ekki hægt að fá húsnæði í þá
daga. Reykjavík var ansi mikið
öðruvísi þegar ég dvaldi þar,
þetta var á stríðsárunum og her-
menn út um allt. Stúlkur voru
ekki einar á ferli á kvöldin nema
í fylgd með fullorðnum. Manni
datt ekki í hug að fara heim af
balli nema eiga vísa fylgd
karlmanns. Kannski er þetta
komið í svipað horf núna í dag?
En mér fannst gaman að vera í
Reykjavík á þessum árum og hún
hafði upp á ýmislegt skemmtilegt
að bjóða. Það var dálítið mál að
fara til Reykjavíkur frá Mývatns-
sveit. Að hristast í heilan dag í
bíl og þeir voru ekki góðir auk
þess sem vegirnir voru vondir.
Síðan tók við sjóferð frá Akra-
nesi með tilheyrandi sjóveiki.
Fjárhagslega hefur ekki verið
minna átak að fara til Reykjavík-
ur í þá daga en erlendis nú til
dags.“
- Lentir þú í hrakningum á
þessum ferðalögum þínum?
„Ég lenti svo sem aldrei í nein-
um svaðilförum, en þetta voru
ekki allt yndislegar ferðir. Ég
man eftir því að eitt vorið var
ægilega hvasst og vont í sjóinn.
Það voru allir meira og minna
sjóveikir og illa haldnir og þegar
við komum upp á Akranes feng-
um við þær fréttir að það væri
stórhríð uppi á Holtavörðuheiði
og ófært. Hluti af fólkinu þurfti
að snúa aftur til Reykjavíkur en
við vorum svo heppin að þekkja
fólk uppi í Borgarfirði sem við
gátum gist hjá. Ég hefði heldur
viljað skríða undir næsta
húsvegg, en fara aftur með skip-
inu. Við vorum hálfan annan
tíma upp á Akranes og á tímabili
var ég svo þjáð að ég hefði svei
mér þá orðið fegin að falla út-
byrðis! Það er ekki nokkru líkt
hvað maður getur orðið sjóveik-
ur.“
Ég lenti í því
að búa á
krossgötum
- Ef við höldum áfram með ævi-
söguna?
„Eftir Reykjavíkurdvölina var
ég heima í Mývatnssveit einn
vetur, en gifti mig árið 1948 Har-
aldi Jónssyni frá Jaðri og flutt-
um við þangað og þar hef ég
búið síðan. Við eignuðumst sjö
börn, svo það var í ýmsu að
snúast. Við höfðum aldrei stórt
bú, eitthvað á annað hundrað
fjár og upp undir tuttugu naut-
gripi.
Ég lenti í því að búa á kross-
götum. Það var mikill gesta-
gangur hjá okkur og erill. Þannig
háttaði til að þarna stoppuðu rút-
ur á leið milli Húsavíkur og Ak-
ureyrar og einnig á milli Austur-
lands og Akureyrar og þarna
höfðu þær gjarnan viðkomustað.
Þannig að það var oft í æði
mörgu að snúast og mikil vinna í
kringum þetta. Ég hef oft hugsað
um það ef að allar þessar vinnu-
stundir hefðu verið unnar mínu
heimili þá hefði margt orðið
öðruvísi. En þessi gestagangur
minnkaði mikið þegar mágur
minn byggði Einarsstaðaskálann
og fólkið leitaði þangað.
Ef við förum fljótt yfir sögu þá
var maðurinn minn heilsulaus
og við urðum að minnka við okk-
ur búskapinn. Hann fór að sækja
í léttari vinnu og vann við Laxár-
virkjun. Til að létta undir með
heimilinu réðist ég til Vegagerð-
arinnar sem ráðskona án þess þó
að ég hyggðist gera það að ævi-
starfi mínu. Ég hafði tvær yngstu
stelpurnar mínar með mér og þær
undu því merkilega vel. Ég undr-
ast það núna hversu duglegar þær
voru að hafa ofan af fyrir hvor
annarri. Þessi vinna er ekki
leiðinleg en oft á tíðum erfið, en
það sem er verst við hana er
hversu sambandslaus maður er
við umheiminn. Mér finnst ég oft
hálfeinangruð.“
- Víkjum þá að félagsmálum
og þátttöku þinni með Kvenna-i
listanum.
„Ég er alin upp við mikla fé-
lagsmálastarfsemi, foreldrar mín-
ir voru mikið í félagsmálum og
það meira að segja svo mikið að
ég hélt á tímabili að ég hefði
fengið bólusetningu við félags-
málum. Eitthvað síaðist þó inn í
mann, því ég hef aldrei getað
sagt nei þegar ég hef verið beðin
um að gera eitthvað. Þó hafði ég
afskaplega lítinn tíma til að sinna
félagsmálum þegar börnin voru
lítil.“
% Engin vildi
taka fyrsta
sœtið að sér
- Kvennalistinn?
„Mér datt ekki í hug að taka
þátt í þessu til að byrja með, en
ég þekkti margar af þeim konum
sem stóðu að þessu og ég fylgdist
spennt með bæjarstjórnarkosn-
ingunum þegar Kvennaframboð-
ið bauð fram lista. Einhverju
sinni buðu þær mér með á fund
og upp úr því ámálguðu þær við
mig að vera í fyrsta sæti kvenna-
listans. Mér fannst það svo mikil
fjarstæða, því að ég hafði aldrei
verið í neinu þessu líku áður, svo
að ég ansaði þessu ekki.
En svo kemur upp sú staða að
það verði ekkert úr framboði ef
ég skipi ekki efsta sætið, því að
engin vildi taka það að sér. Þegar
dæmið var sett svona upp fyrir
mér þá fór mér ekki að líða vel.
Það var stuttur tími til stefnu,
þær voru mikið búnar að reyna
fyrir sér en árangurslaust. Ég fór
heim yfir helgi og hugsaði málið