Dagur - 05.11.1985, Síða 8

8 - DAGUR - 5. nóvember 1985
„Það þarf að rétta
kompásinn“
- sagði Ingvar Gíslason, alþingismaður á kjördæmisþingi
í ræðu sem Ingvar Gíslason,
alþingismaður hélt á kjör-
dæmisþingi framsóknarmanna
í Norðurlandskjördæmi eystra
um síðustu helgi ræddi hann
m.a. um fylgistap Framsóknar-
flokksins á síðustu 14-15
árum. Hann sagði að ástæð-
urnar fyrir þessu væru ekki
eins einfaldar og látið væri í
veðri vaka og gerði það að til-
lögu sinni að forysta flokksins
rýni í innri mál flokksins og
þróun hans af meira raunsæi
en verið hefur. Ingvar ræddi
síðan um ríkisstjórnarsam-
starfið og sagði:
„Ég er þeirrar skoðunar, að nú-
verandi ríkisstjórn muni halda
velli enn um sinn, og ég vii síst
láta hafa það eftir mér að ég telji
að þetta stjórnarsamstarf við
íhaldið hafi misheppnast. Ég
held að árangur þessarar ríkis-
stjórnar sé eftir öllum vonum.
Enda hefur ríkisstjórnin notið
hagstæðra skilyrða á ýmsum
sviðum.
Ég held að dæmin sanni það að
langvarandi stjórnarsamstarf
Framsóknarflokksins við Sjálf-
stæðisflokkinn skaði okkar flokk.
Ekki fyrir það að Framsóknar-
flokkurinn geti ekki komið ýms-
um góðum málum fram í sam-
starfi við íhaldið heldur vegna
þess að stór hluti vinstri sinnaðra
og frjálslyndra kjósenda sem að
öðru jöfnu á samleið með Fram-
sóknarflokknum, þegar um meg-
inlínur í pólitík er að ræða, van-
treystir flokknum í íhaldssam-
vinnu og vill ekki fyrir sitt leyti
eiga neinn hlut að því að sjálf-
stæðismenn sitji í ráðherrastól-
um. Þeir eru sem sagt íhaldsand-
stæðingar án alls fyrirvara. Fram-
sóknarflokknum helst ekki lengi á
fylgi slíkra manna. Þeir yfirgefa
flokkinn og hætta að kjósa hann
og beina atkvæði sínu í aðrar
áttir. Framsóknarflokkurinn hef-
ur fóðrað Alþýðubandalagið og á
síðari árum fleiri flokka, t.d.
Kvennasamtökin, með vinstri
sinnuðum framsóknarmönnum af
þessari gerð. Ég óttast líka að
Framsóknarflokkurinn eigi að tii-
tölu færri kjósendur meðal ungs
fólks og kvenna en aðrir stjórn-
málaflokkar. Unga fólkið sem
yfirgefur okkur eða þykir Fram-
sóknarflokkurinn ekki áhuga-
verður stjórnmálaflokkur gerir
það á þeim grundvelli að Fram-
sóknarflokkurinn láti sig hafa
það að vera hallur undir íhalds-
söm sjónarmið á fjölmörgum
sviðum fyrir það eitt að geta ver-
ið í ríkisstjórn og þóst með þeim
hætti vera áhrifaafl í þjóðfélag-
inu. Unga fólkið segir um Fram-
sóknarflokkinn að hann kaupi
valdastóla hvaða verði sem er.
Framsóknarflokkurinn er þannig
í augum unga fólksins kerfis-
flokkur og valdastreituflokkur en
ekki hugsjónaflokkur, ekki
stefnufastur flokkur, heldur
hentistefnuflokkur.
Síst situr á mér að halda því
fram að þessi skoðun á Fram-
sóknarflokknum sé heilagur
sannleikur. En svo lengi sem
unga fólkið trúir þessu upp á
flokkinn þá er það sannleikur í
þess augum og við fáum litlu um
þokað.
Sama er að segja um konurnar.
Þótt konur setji að vísu í vaxandi
mæli svip á Framsóknarflokkinn.
Kvennabaráttukonur, og þær
gerast nú margar í landinu, setja
ekki traust sitt á Framsóknar-
flokkinn - því miður - benda
m.a. á, að engin kona sitji á Al-
þingi sem fulltrúi Framsóknar-
flokksins, og þar hefur Fram-
sóknarflokkurinn reyndar sér-
stöðu meðal flokkanna. Ég held
að ekki verði hjá því komist að
taka þetta atriði sérstaklega til at-
hugunar af heiidarsamtökum
okkar og taki undir málflutning
okkar duglegu framsóknar-
kvenna.
Þá er annað vandamál, sem
Framsóknarflokkurinn á við að
glíma og snertir framtíð hans og
vaxtarmöguleika sem stjórnmála-
flokks, sem starfar á breiðum
grundvelli í þeirri trú að Islend-
ingar séu ein þjóð í einu landi, að
þjóðfélagið sé fjölþætt og áhuga-
mál kjósenda því margbreytt og
hagsmunir ýmis konar.
Nú veit ég að allir sem sitja
þetta kjördæmisþing, eru á einu
máli um það, að síst dregur úr
átökum milli hagsmuna lands-
byggðar og „höfuðborgarvalds-
ins“, sem víst má kalla því nafni.
En stundum finnst mér eins og að
menn þykist vera að uppgötva
einhvern nýjan sannleika í þessu
efni, að „Reykjavíkursjónarmið-
in“ og „höfuðborgarvaldið" sé ný-
tilkomið og afsprengi stjórnar-
stefnu síðustu ára og afleiðing af
því að nú séu fallnir í valinn þeir
skörungar landsbyggðarstefnu
sem áður voru. Ékki er ég
ósnortinn af baráttu fyrri tíðar
manna fyrir framförum og efl-
ingu byggðar í þessu kjördæmi og
öðrum kjördæmum sem eins eru
sett. Sjálfur hef ég lagt mitt fram
í þeirri baráttu í full 25 ár. Ég
þykist ekki vita minna um eðli og
árangur stjórnmálabaráttunnar á
íslandi á þessari öld en hver
annar. Ég kann ekki síður að
meta það sem vel var gert á fyrri
árum en gerist og gengur um
menn sem með mér lifa og starfa
á þessari stund.
En ef menn halda að „höfuð-
borgarvaldið“ sé nýtt fyrirbæri í
íslenskum þjóðmálum, eða ef
menn ímynda sér að áður hafi
Framsóknarflokkurinn haft í
fullu tré við þetta vald, þá and-
mæli ég því beinlínis. Framsókn-
arflokkurinn sem sterkasta
stjórnmálaafl landsbyggðarinnar
hefur ætíð átt í harðri baráttu við
Reykjavíkurvaldið og vafamál
hvort sú barátta er eitthvað
árangursminni nú en hún var á
fyrri árum. Sannleikurinn er sá
að þessi átök eru gömul og sífellt
viðvarandi. Við sjáum ekki fyrir
endann á þessari baráttu. Því
veldur ekki einvörðungu ægi-
máttur Reykjavíkurvaldsins út af
fyrir sig, heldur að ýmsu leyti
skortur á samtakavilja lands-
byggðarmanna sjálfra. Lands-
byggðin stendur ekki saman sem
ein heild. Það er misskilningur ef
menn halda það. Hún skipulegg-
ur sig ekki sem eina heild í sókn
sinni gegn áhrifum Reykjavíkur-
valdsins.
Ég hef ekki tíma til að nefna
um þetta mörg dæmi. En ég nefni
eitt vegna þess að það er mér sér-
staklega minnisstætt og vegna
þess að það er nú ofarlega á
baugi í pólitískri umræðu. Ég á
þar við þá hugmynd að hefja
kennslu á háskólastigi á Akur-
eyri, dæmigert framfaramál á
landsbyggðinni. Fyrir suma er
þetta að vísu orðið að margra ára
baráttumáli, og nú sjá allir, sem
vilja sjá, að kennsla á háskóla-
stigi á Akureyri er ekkert vanda-
mál heldur eðlilegt verkefni. Þó
er það svo að það hefur verið á
hangandi hári hvort hægt yrði, ef
á reyndi, að sameina alla þing-
menn landsbyggðar um þetta
mál, ekki endilega þingmenn
þessa kjördæmis, en þingmenn
annarra kjördæma landsbyggðar-
innar sem sjá ekki að þetta mál
komi þeim neitt við. Byggða-
stefnan er nefnilega býsna óljóst
hugtak, menn hafa enga skýr-
greinda skoðun á möguleikum
hennar og takmörkunum, - því
að vissulega er byggðastefna háð
sínum takmörkunum, sem m.a.
kemur fram í því að það er ekki
gerlegt að kenna háskólagreinar
hvar sem er á landinu. Þar er Ak-
ureyri eini staðurinn þegar
Reykjavík sleppir, sem til greina
kemur.
Sama má segja um Fjórðungs-
sjúkrahúsið á Akureyri. Það hef-
ur eðlilega sérstöðu meðal
sjúkrahúsa á landsbyggðinni sem
stórt og deildaskipt sjúkrahús,
staðsett utan Reykjavíkur. Þessi
sjúkrahúsbygging hefur verið
knúin áfram við erfið skilyrði af
þingmönnum þessa kjördæmis og
fyrir áhuga sjúkrahússtjórnar og
bæjarstjórnar Akureyrar, en ekki
sem sameiginlegt átakamál allra
Norðlendinga hvað þá lands-
byggðarinnar í heild. Þeir, sem
eru kröfuharðir fyrir hönd lands-
byggðarinnar, ættu því að byrja
á því að gera kröfu um virka sam-
stöðu landsbyggðarfólks í þessari
baráttu, þar sem raunsætt mat á
möguleikum og takmörkum
stefnunnar er látið ráða en ekki
innantóm orð í stöðluðum kröfu-
gerðarstíl.
En, góðir þingfulltrúar, hvað
kemur þetta tal því vandamáli
við, sem ég var að impra á að
Framsóknarflokkurinn ætti við
að stríða og snertir vaxtarmögu-
leika hans sem stjórnmálaflokks,
sem starfar á breiðum grundvelli
í þeirri trú að íslendingar séu ein
þjóð í einu landi? Og hvað merk-
ir þess háttar orðalag?
Jú, frá mínum bæjardyrum séð
skiptir þetta miklu máli, siðferði-
lega og hugsjónalega. Hags-
munabarátta af ýmsu tagi er að
sjálfsögðu inntak allrar stjórn-
málastarfsemi. í lýðræðislandi er
ekkert eðlilegra en að átök eigi
sér stað milli andstæðra sjónar-
miða og hagsmuna, þar á meðal
milli landsbyggðarinnar og höf-
uðborgarsvæðisins. Slíkum átök-
um er ekki hægt að eyða með
öliu, enda ein tegund af öfgafullri
pólitík að stefna að algerri út-
rýmingu vandamála eða „full-
kominni" lausn þeirra. Slíkt dett-
ur engum í hug nema fasistum.
Þrátt fyrir þessi átök sem eru
milli höfuðborgarvalds og lands-
byggðar, þá væri illa farið ef
stjórnmálastefna Framsóknar-
flokksins hætti að taka mið af
þeirri grundvallarstaðreynd að
íslendingar eru ein þjóð í einu
landi, og að það er hlutverk
Framsóknarflokksins að viðhalda
þjóðareiningu íslendinga en ekki
að kljúfa þjóðina í fylkingar eftir
búsetu manna. Framsóknar-
flokkurinn á að leitast við að vera
sameiningarflokkur íslensku
þjóðarinnar en ekki á neinn hátt
sundrungarafl hennar og þó allra
síst sundrungarafl meðal frjáls-
lyndra og þjóðlegra manna.
Framsóknarflokkurinn á ekki að
ala á þeirri öfgafullu skoðun sem
oft heyrist, að í landinu búi „tvær
þjóðir". Framsóknarflokkurinn
á að vinna jákvætt að því að í
landinu búi alltaf ein þjóð.
Með þessa grundvallarstefnu í
huga horfi ég með lítilli gleði upp
á það, ef Framsóknarflokkurinn
er að missa þau ítök, sem hann
hafði smám saman verið að öðl-
ast í Reykjavík og Reykjanes-
kjördæmi undir forystu manna
eins og Einars Ágústssonar, Jóns
Skaftasonar og margra annarra
góðra manna, sem Framsóknar-
flokknum var sómi að að hafa
innan sinna raða. Hver getur
með góðri samvisku látið sér
detta í huga að það styrki Fram-
sóknarflokkinn að missa kjörfylgi
í tveimur stærstu kjördæmum
landsins? Auðvitað veikir það
flokkinn. Og það breytir
flokknum. Það gerir flokkinn
einhæfari og þröngsýnni og mun
smám saman fæla frjálslynda
hæfileikamenn frá flokknum.
Þetta væri ein leiðin til að láta á
sannast að á íslandi búi „tvær
þjóðir“, sem að mínum dómi er
mesti háski sem gæti hent þjóð-
ina, enda í algerri andstæðu við
þá þjóðræknis- og þjóðareining-
arhugsjón, sem Éramsóknar-
flokkurinn er grundvallaður á.
Boðskapur minn varðandi
innri vandamál Framsóknar-
flokksins er því einfaldlega sá, að
flokkurinn stefni ávallt að því að
vera félagslega sinnaður umbóta-
flokkur með breiða og víðsýna
stefnuskrá, sem sameinað getur
frjálslynda menn hvar sem er á
landinu undir sitt merki. Form-
lega séð er Framsóknarflokkur-
inn flokkur af þessu tagi. En í
reynd hefur flokkinn borið af leið
hvað þetta markmið varðar.
Kompásinn er ekki í fullkomnu
lagi. Það þarf að rétta kompás-
inn.
Margir munu hallast að því, að
Framsóknarflokkurinn þurfi að
fara í nokkra hvíld eftir erilsam-
an og höttóttan samfelldan
stjórnarferil í 14 ár, - sem gætu
orðið 16 ár áður en langt um
líður. Slíka hvíld ætti flokkurinn
að nota til þess að undirgangast
„hugsjónalega endurhæfingu“
eða rétta kompásinn, ef menn
vilja heldur halda sig við það lík-
ingamál.
Sú staðreynd blasir við að
Framsóknarflokkurinn á minnk-
andi fylgi að fagna með þjóðinni í
heild, ekki aðeins í þéttbýli,
heldur einnig í dreifbýlinu, þótt
þar gildi enn sama lögmálið og
áður að flokkurinn er þar að vísu
stærsti flokkurinn. En gamla yfir-
burðafylgið á landsbyggðinni er
horfið. Á þá staðreynd hef ég
bent með skýrum rökum oft áður
í ræðum og blaðagreinum og
endurtek þau ekki nú. Ég hef
beint því til flokksmanna og ekki
síst forystu flokksins að veita
þessum staðreyndum athygli og
láta kanna á raunsæjan hátt
hvaða ástæður eru því valdandi
að Framsóknarflokkurinn er
jafnt og þétt að missa fylgi meðal
kjósenda í landinu sem heild,
jafnvel í sveitum. Þessi úttekt
hefur ekki farið fram mér vitan-
lega og forysta flokksins virðist
veigra sér við því að taka beint
á þessu vandamáli, enda að ýmsu
leyti óhægt um vik meðan flokks-
forystan hefur erfiðum og aðkall-
andi stjórnarstörfum að sinna,
sem kallar mjög á starfskrafta
hennar.