Dagur - 22.09.1986, Qupperneq 8

8 - DAGUR - 22. september 1986
erlendur vettvangur.
Síðasta kveðja til gömlu
yfirstéttarínnar í Sahara
Tuaregamir í Niger ferðast fram og aftur um eyðimörkina til
að skipta á salti og hirsi. En brátt munu sagnir af þessu
bláleita tignarfólki heyra til liðinni tíð og í stað langra lesta
af kameldýrum koma innfluttar fjórhjóladrifnar bifreiðar.
Tveir litlir hópar karla og kvenna
hafa stillt sér upp eins og óvina-
herir. Skipst er á eggjunarorðum
og hnittnum athugasemdum:
„Smiðir. Það vildi ég, að rytju-
legar slæðurnar gætu hulið augu
ykkar,“ kallar tuarejgi af tignum
ættum. Hópurinn, sem hann
beinir orðum sínum til eru hand-
iðnaðarmenn, en atvinna þeirra
er lítils metin hjá gömlu yfirstétt-
inni.
„Hér eru gjafir ykkar,“ heldur
hann áfram, „en gætið ykkar. Pið
eigið á hættu að skera af ykkur
hendurnar, því að þessi vopn eru
vel skerpt, þau eru flugbeitt.
Grípið!“
„Aiiieeyeeii! Er það nú bit-
laust sverð. Það væri ekki einu
sinni hægt að hálsskera kiðling
með þessu,“ heyrist frá hinum.
Foringi iðnaðarmannanna er
greinilega móðgaður. Aðfinnsl-
urnar verða sífellt háværari, en
þetta er ekki alvarlegur ófriður.
í rauninni er aðeins um að
ræða venjuleg skipti á gjöfum
eins og jafnan eiga sér stað hér í
sunnanverðu Air, þegar karl og
kona ganga að eigast.
Hin breytta gróðurvin
Loks þegar myrkrið er lagst yfir
heyrist fagnaðaróp frá smiðun-
um. í bjarma af vasaljósi má líta
gljáfægt tuaregasverð. Ahmed,
sem tekur við vopninu, fitlar við
leðurvasa, sem hangir um háls
honum. Þar er geymd lítil bók
með fagurlega prentuðum tákn-
um og merkjum: „Þegar ég hef
þennan gri-gri (verndargrip) ótt-
ast ég aldrei neitt, jafnvel ekki
slíkan brand." Ári síðar er
Ahmed orðinn verkstjóri við
námugröftinn í stórri urannámu.
„Ég hef eignast nýjan gri-gri,“
segir hann.
„Jafnvel þó að ég fari aftur til
þorpsins, skal hann ekki yfirgefa
mig.“ Og stoltur sýnir hann
mæiitækið, sem sýnir hversu
mikilli geislavirkni líkami hans
verður fyrir.
Ahmed verður nú að lifa í
tveimur heimum, sem varla geta
ólíkari verið: Urannáma og
gamla tuaregaþorpið, þar sem
allt iðaði af því lífi, sem fylgir
kaumannalestum.
Air héraðið er í fjalllendi í
norðanverðu Niger og loftslagið
þekkt fyrir þægilegt hitastig.
Fjöldi vatnsfalla liðast eftir
dölunum, en hverfa síðan á eyði-
merkursléttunum við Tabak og
Tenere. Mestan hluta ársins eru
þær þurrar, en verða vatnssósa
um regntímann.
Vegna legu sinnar er landslag-
ið í Air fjölbreytilegt: Pálmaekr-
ur, skógar með aragrúa villtra
jurta, risastórir sandhólar og eld-
fjallaklettar, sem rísa upp úr
sandhafinu.
Tíu síðustu árin hefur lífið í
Air gerbreyst. í bæjum þar sem
áður var hvorki að finna rafmagn
né rennandi vatn sér nú rafmagn
unnið úr sólarorku fyrir því að
hægt er að horfa á sjónvarp frá
gervihnöttum.
Og á hinum löngu lestaferðum
sínum getur gamla eyðimerkur-
fólkið, tuaregarnir, nú hlustað á
tónlist af snældum í tækjum
framleiddum í Hong Kong.
Nýtískuleg bæjarhverfi með
frönskum svip þjóta upp og börn
leiguliðanna hjá tuaregunum,
sem send hafa verið í franska
skóla öfugt við það sem gerðist
með börn tuareganna sjálfra, eru
nú oft hærra sett en fyrrverandi
herraþjóð. Utan við stærri bæina
rísa síðan braggahverfi og þar
dafnar vændið.
En þrátt fyrir allar breyting-
arnar eru ættflokkarnir frá Air
samt innst inni uppruna sínum
trúir. Þeir eru tiginbornir, þótt
þeir hafi orðið að lúta í lægra
haldi og eigi engin dýr lengur, fái
engin ný verkefni. Kannski vakir
með mörgum draumur um að
eignast Toyota, en eftir sem áður
vilja þeir geta talist tuaregar.
Tuaregarnir voru hin upphaf-
lega yfirstétt í Sahara. Þeir eru
hirðingjar, ljósir á hörund, skyld-
ir berbunum í Norður-Afríku.
Öldum saman hafa þeir lifað í
þurrustu héruðum Sahara sem
kaupmenn og hjarðmenn. Ýmist
hafa þeir stolið frá svertingjunum
í jöðrum eyðimerkurinnar eða
verslað við þá, einnig hneppt þá í
þrældóm eða gert þá sér undir-
gefna.
Smiðir voru sérstakur hópur
þegnanna og tuaregarnir gerðu
hvort tveggja að líta niður á þá
og óttast þá, en þeir þurftu alltaf
á þeim að halda vegna þess að
sjálfir höfðu þeir lítinn áhuga á
líkamlegri vinnu.
Þurrkurinn, sem staðið hefur í
10 ár, hefur haft endaskipti á
mörgum hugtökum, t.d. valfrelsi.
Áður en þetta þurrkatímabil
hófst átti Ahoudan smiður níu
kameldýr, nú á hann aðeins eitt,
hin eru dauð. Tiginbornu tuareg-
arnir geta ekki veitt honum
atvinnu, því að hvorki eiga þeir
peninga né dýr til að borga með.
Þess vegna ferðast hann nú með
síðasta kameldýrið sitt sem leið-
sögumaður ferðamanna.
Honum er Ijóst, að bæði lýgur
hann og betlar, en hann hefur þó
eitthvað til að lifa á.
I rauninni hefur örlagaþrung-
inn þurrkurinn farið verst með
hina tignu tuarega. Vegna með-
fæddrar, aldagamallar fyrirlitn-
ingar á líkamlegri vinnu er það
þeim hræðileg auðmýking að
neyðast t.d. til að steypa múr-
steina í Agadez.
Frá 1001 nótt til 20. aldar
Fáeinir hafa þó mætt hinum nýja
heimi með mikilli aðlögunar-
hæfni. Mano Dayak á ferðaskrif-
stofu. í staðinn fyrir gamlar tuar-
ega-gátur og orðaleiki hefur hann
komið sér upp staðbundnum
Hafnarfjarðarbröndurum, í stað-
inn fyrir tam-tam er komið
myndband og í staðinn fyrir úlf-
aldalest forfeðranna eru komnar
10 Range Rover bifreiðar, sem
flytja ferðamennina um slóðir
sem liggja utan hinna viður-
kenndu vega yfir Sahara.
En þessi nýi svipur hefur ekki
með öllu breytt gamla eyðimerk-
ursyninum. Á skrifstofu sinni
hegðar hann sér nánast eins og
heima í tjaldbúðunum. Enda
þótt 15-20 viðskiptavinir ryðjist
inn í skrifstofu hans, tekur hann
öllu með ró, hann býður þeim
gosdrykki og hlýðir á óskir þeirra
og vandamál eins og höfðingi úti
fyrir tjaldi sínu.
Mano hugsar vissulega um við-
skiptavini sína, en hann gleymir
ekki þjóð sinni:
„Ferðamennskan ber með sér
tvenns konar mengun,“ segir
hann. „Þeirri efnislegu er hægt að.
bæta úr, en það er erfiðara með
þá mannlegu. Þess vegna leyfi ég
aðeins mjög takmarkað samneyti
ferðamannanna og hirðingjanna.
Markmiðið með ferðunum er
aðeins að sjá Sahara, fegurstu
eyðimörk í heimi.“
Agadez er perla þessarar fögru
eyðimerkur. Hér finnur maður
gjá milli 20. aldarinnar með
ljósaskiltum, „Ökuskóli vonar-
innar“, „Agogo ljósmyndir", og
þess tíma, þegar soldáninn af
Agadez var ennþá ríkjandi yfir
stríðsmönnum Sahara.
Við sólarupprás á nýársdegi
tuareganna streymir fjöldi fólks
til hallar soldánsins. Fyrir hópn-
um fara karlar íklæddir víðum
bou-bou-um með indigolitar
slæður og túrbana. í miðjum hall-
argarðinum sitja æðstu menn
tuareganna á hestum sínum
sveipuðum skrautlegum ábreið-
um. Konunglegur lífvörður með
skarlatsrauða túrbana umkringir
veru með óræðan svip: Ibrahim
soldán, son Oumarous.
Hann veit, að hin raunveru-
legu völd eru ekki lengur hans,
Slæða tuaregans er vörn gegn ryki og forvitnum augum. Slæðan og annar
hefðbundinn klæðnaður verður nú að þola féiagsskap plasthjálms og sólgler-
augna og nýja menningu, sem byggir á uranmálmi.
í Niger, sem skipuð er svertingj-
um, þá hefur hann miklu hlut-
verki að gegna. Hann er sá eini,
sem getur lægt öldurnar, þegar
tuaregarnir, sem í hjarta sínu eru
stríðsmenn, deila um brunna,
döðlupálma, erfðamál og fyrst og
síðast - konur. Eða þegar eyði-
í tuaregalest okkar tíma koma Range Rover bifreiðar í stað kameldýra. Þær
flytja ferðamenn fram og aftur um eyðimörkina.
en í augum þjóðar sinnar er hann
konungur, og hann tekur kveðju
fólksins með smávægilegri hand-
arhreyfingu. Sagan segir, að í
aldaraðir hafi tuaregana skort
leiðtoga, sem gæti miðlað málum
í deilum þeirra. Loks báðu þeir
margir soldáninn í Istanbul að
gefa sér einn sona sinna. Ibrahim
er því afkomandi Yunusar, sonar
Herra hinna gullnu hliða og
svartrar ástkonu hans. En hvort
sem sagan er sönn eða ekki, þá
hefur soldáninn ekki nein raun-
veruleg völd eftir að Niger varð
eitt afríkanskt nútímaríki.
En í samfélagi tuareganna,
sem innst inni viðurkenna naum-
ast nokkur yfirvöld, hvorki lög-
regluna né fulltrúa stjórnarinnar
merkurfólkið reynir að gera sér
grein fyrir hvaða áhrif atóm-
sprengjan muni hafa.
Urannáman er
bræðsluketill
Við Arlit, 260 km fyrir norðan
Agadez, hafa verið grafin feikna-
mikil námagöng neðanjarðar.
Vélum hefur verið hrúgað að
uransvæðinu, sem fannst árið
1967, og hefur orðið til þess að
Niger er nú fjórði stærsti útflytj-
andi urans í heiminum. Arlit er
orðinn bær með þúsundir íbúa.
Yfirmennirnir eru flestir Evrópu-
búar, mest Frakkar, en verka-
mennirnir eru Afríkumenn,
þeirra á meðal tuaregar. Bærinn
skiptist í hluta, þar sem hver
menningarhópur hefur skapað
sér sinn eigin litla heim. Einkum
skilja Frakkarnir sig frá öðrum,
hafa sín eigin kvikmyndahús,
sundlaugar, reiðklúbba, kjafta-
klúbba og félagið: „Allt fyrir
góminn“, sem flytur inn lostæta
úrvalsrétti frá Frakklandi.
Tiginbornir tuaregar hafa skömm á handavinnu, en fyrrverandi þegnar
þeirra eru vanir henni og eiga auðveldara með að aðlaga sig nýjum aðstæð-
um.