Dagur - 21.10.1986, Blaðsíða 7

6 - DAGUR - 21. október 1986
21. október 1986 - DAGUR - 7
Aldraðir eru nú um 10% þjóðarinnar og fer fjölgandi.
stærð, skipulagi og frágangi.
Hversu margar þeirra henta öldr-
uðum og hve vel er ekki vitað.
Aldraðir eru nú um 10% þjóðar-
innar og fer fjölgandi.
Setjum upp lítið dæmi: Ef
við stefnum að því að 10% af
íbúðum landsmanna þ.e. 8.000
íbúðir verði vel hentugar fyrir
eldra fólk eftir 10 ár þarf að
ganga þannig frá 800 íbúðum á
ári að meðaltali. Til samanburðar
má nefna, að reiknað er með að á
næstu árum verði byggðar um
eða undir 2000 íbúðir á ári.
Hér virðist því eðlilegt að setja
sér sem markmið: Að helmingur
nýrra íbúða og endurbyggðra
uppfylli ákveðin skilyrði, sem
miði að því að fólk geti búið sem
lengst í íbúðunum, eða aldraðir
fengið íbúð eða hús í sínu ná-
grenni síðar, sem hentar þeim
Þetta getum við gert með því
hvert um sig að hafa m.a. þau
atriði, sem bent er á hér á síð-
unni, í huga þegar við byggjum
eða kaupum íbúð.
Skipulagsyfirvöld þurfa að
hafa þessi atriði í huga þegar
húsagerðir og skipulag nýrra
hverfa er ákveðið. Er ekki líka
rétt að Húsnæðismálastofnun
veiti viðbótarlán til byggingar
íbúða sem eru vel skipulagðar og
frágengnar hvað þetta snertir og
uppfylla ákveðin lágmarksskil-
yrði.
Niðurlag
Ég hef nú sett fram nokkra
punkta og hugmyndir, sem ég tel
að við verðum að vinna að, jafn-
framt sérstökum íbúðum fyrir þá
sem vilja eða hafa þörf fyrir heils-
unnar vegna. Þetta er hugmynd
að valkosti fyrir eldra fólk. Pað
býr flest eldra fólk heima í dag og
það þarf áfram að vera raunhæf-
ur, mögulegur og virtur kostur.
eiga að vera um 1 m breiðir. Minnst
1,5-2,0 m' samfellt autt gólfpláss er
nauðsynlegt til þess að hreyfa sig á í
hverju herbergi íbúðarinnar, einnig
með tilliti til hreingeminga. Dyr skulu
vera um 80 cm breiðar.
* Handföng, rofar og tenglar auðveld í
notkun.
Gluggajám, ofnlokar, rofar og tenglar
eiga ekki að vera hærra uppi en 140 cm
og ekki neðar en 60 cm frá gólfi. Það á
að vera auðvelt að nota öll handföng,
líka fyrir máttlitlar hendur. Handföngá
hurðum og skúffum eiga að vera lárétt
eða hallandi lykkjuhandföng með
minnst 10 cm auðri griplengd. Á rofum
eiga að vera stórír þrýstifletir. Vatns-
kranar eiga að vera auðveldir í notkun
og auðskildir, með aðskildum stilling-
um fyrír rennsli og vatnshita. Lok að
sorprennu á að vera á sömu hæð og
íbúðin og um 90 cm frá gólfi.
Eldhús
+ í neðri skápum eiga að vera skúffureða
bakkar til að draga fram.
* Kæliskápur á að vera i þægilegrí hæð,
með efstu og neðstu hillu í mest 150 cm
hæð og minnst 60 cm frá gólfi. Við hlið-
ina á kæliskápnum á að vera fráleggs-
borð.
* Ofn og eldunarhellur eiga að vera
aðskildar og ofninn á að vera í
borðhæð, hugsanlega innbyggður í
skáp.
* Kústaskápurínn á að vera án hækkaðs
botns, þannig að keyra megi ryksugu út
og inn án þess að lyfta henni.
Baðherbergi
* Það þarfað vera llOcm auttrými fram-
an við öll hreinlætistæki. Við breytingar
getur bilið veríð minna, minnst 80 cm,
að því tilskildu að auða svæðið sé 1,2
m\
* Dyr að snyrtingum og baðherbergjum
skulu að jafnaði opnast út eða vera
rennihurðir.
* Gólfefni skal vera stamt, líka þegar
gólfið er blautt.
* Á baðinu skal vera sturtubað, jafnt
þótt þar sé baðker líka. Sturtan á að
vera minnst 80x80 og þannig gerð að
það flæði ekki yfir gólfið utan við
sturtuklefann. Hæðin á sturtunni á að
vera stillanleg. í sturtunni á að vera
handfang til stuðnings og fellisæti.
* Á baðinu þarf að vera pláss tilgeymslu
á snyrtidóti, hreinsiefnum, pappír og
handklæðum og fleiru, einnig fyrir
körfu fyrir óhrein föt og þurrkgrínd.
Hvað eiga langafabækur Sigrúnar
Eldjárn, Blómin á þakinu eftir
Ingibjörgu Sigurðardóttur og
danska bókin Hús handa okkur
öllum, sameiginlegt?
Jú, í þeim öllum kemur við
sögu gamalt fólk, sem býr í íbúð-
um úti í bæ eða hjá afkomendum
sínum. Langafi er nærri blindur,
en hann er mikið úti með blindra-
hundi og 4 ára barnabarnabarni
sínu. Hann er frjálslyndur og
hlýr, klæddur í lopapeysu og
lopasokka, í strigaskóm og með
hatt. Gunnjónu, sem var að flytja
ofan úr sveit, líður vel þegar hún
er búin að fylla íbúðina og sval-
irnar af dýrum, matjurtum og
blómum. Afi og amma eru með
matjurta- og blómagarð, sem er
alltaf svo vel hirtur. Svona virð-
ast rithöfundar lýsa gömlu fólki.
Eru þetta óraunhæfar hug-
myndir eða óskir rithöfunda?
Er þetta eitthvað sem gerist
bara í útlöndum? Er þetta fólk
algjörar undantekningar?
Hvað viljum við?
Ég get ekki annað en óskað
gömlu fólki og okkur öllum þess
að geta lifað eitthvað í stíl við
þessar sögupersónur, hvert eftir
okkar aðstæðum. Til þess að við
getum það sem lengst og sem
auðveldast þarf fyrst og fremst
nokkra fyrirhyggju.
í bæklingnum „Góð íbúð fyrir
aldraða" frá Byggingarannsókn-
arstofnun danska ríkisins er fjall-
að um eina hlið þess máls. Hér er
um að ræða minnislista yfir ýmis
atriði, sem hafa ber í huga við
innréttingar íbúða, en alveg sér-
staklega íbúða fyrir eldra fólk.
Eða eins og segir í inngangi
bæklingsins:
„Góð íbúð er mikilvæg fyrir
alla, en sérstaklega þá sem eru
mikið heima og hafa lítið hreyfi-
svið. Það býr einhver yfir 65 ára
aldri í fjórðu hverri íbúð og eldra
fólki fjölgar sífellt. Flest eldra
fólk óskar þess að búa eins lengi
og hægt er í eigin íbúð. Það er
ósk sem sveitarfélögin reyna að
uppfylla, líka af þjóðhagslegum
aðstæðum. Margt gamalt fólk býr
við slæmar aðstæður, það eru aílt
of fáar íbúðir, sem henta vel fyrir
aldraða. Pað er þess vegna nauð-
synlegt bæði í nýbyggingum og
við endurbætur að gera fleiri
íbúðir vel hentugar fyrir eldra
fólk.
„íbúð fyrir eldra fólk“ er ekki
einhver sérstök gerð af íbúð, hún
er bara vel staðsett, góð og vel
skipulögð íbúð. Slæmar aðstæður
í íbúð, sem ungt og heilbrigt fólk
Um það að eldast
„Eldra fólk“ er einstaklingar eins
ólíkir og allir aðrir. Samt eru
nokkur sameiginleg einkenni,
sem taka verður tillit til, ef íbúð
og næsta umhverfi á að vera
hentugt fyrir aldraða líka.
Það er fátt í heimili hjá eldra
fólki. Flest eldra fólk býr með
maka sínum eða eitt sér. Flestir
aldraðir yfir 70 ára eru einstæðar
konur. Bæði af þæginda- og hag-
kvæmnisástæðum er þess vegna
þörf á tiltölulega litlum íbúðum,
þó ekki minni en 2-3 herbergja.
Herbergin mega ekki vera of lítil,
því fólkið á oft mikið dót, sem
það vill helst ekki láta frá sér.
Það er líka mikilvægt að það sé
pláss fyrir fjölskyldu og vini, líka
við matborðið. Of lítið pláss get-
ur takmarkað lífskjörin og leitt til
einangrunar.
Aldraðir eru mikið heima
Aldraðir dvelja mikið á og við
heimili sitt. Það er því mjög
mikilvægt fyrir aldraða, að búa í
góðri, bjartri og sólríkri íbúð, og
að það sé gott útsýni ásamt garði
eða svölum. Gott og hlýtt inni-
loftslag laust við trekk og gólf-
kulda hefur stóra þýðingu.
Hljóðeinangrun þarf að vera
góð. Sá, sem heyrir ekki vel, þarf
að geta hækkað í útvarpi og sjón-
varpi, án þess að trufla nágrann-
ana. Sumt aldrað fólk hefur þar
að auki aðrar svefnvenjur en
yngra fólk og leggur sig stundum
á daginn.
Það er mikilvægt, að næsta
umhverfi sé gott, og að þar séu
indælir staðir að sitja á í sól og
skjóli, helst þar sem eitthvað er
um að vera.
Aldraðir flytja helst ekki
Aldraðir leggja mikla áherslu á
að flytja ekki frá þekktu
umhverfi, nágrönnum og þeim
sem versla á sama stað. Komi að
því að það verði nauðsynlegt að
flytja, er mikilvægt, að nýja íbúð-
in sé í sama hverfi, og að hún sé
það góð, að það verði ekki nauð-
synlegt að flytja aftur.
Almenn atriði
* Öll íbúðin á einni hæð.
Allar vistarverur íbúðarinnar eiga að
vera í sömu hæð, með slétt gólf. Forð-
ast skal þröskulda í íbúðinni. Hæðar-
munur við t.d. inngang, svalainngang
og baðdyr má mest vera 25 mm (1
þumlungur). Aðkoman að húsinu á að
vera þægileg og án tröppuþrepa.
* Svalir eða garður.
Það á að vera beinn aðgangur frá íbúð-
inni út á svalir eða verönd eða út ígarð.
* Útivistarsvæði.
Nærri húsinu þarf að vera útivistar-
svæði með bekk í garði, á lóðinni eða
„á opnu svæði“. Það er mikill kostur ef
hægt er að hafa matjurtagarð við húsið.
* Sól og gott útsýni.
íbúðin á að vera björt og sólrík með
gott útsýni úr gluggum og af svölum.
Gluggar eiga helst að ná það langt
niður, að það sé hægt að horía út sitj-
andi.
* Gott inniloftslag.
íbúðin á að vera vel einangruð, auðveld
í upphitun og laus við raka, trekk og
gólfkulda. Það á að vera góð loftræsing
og góð einangrun gegn hávaða utan frá,
og það eiga ekki að finnast ofnæmis-
valdandi efni.
* Pláss til að hreyfa sig.
Mest notuðu gangvegirnir í íbúðinni
Margt gamalt fólk býr við slæmar aðstæður, það eru allt of fáar íbúðir,
henta vel fyrir aldraða.
Er ekki líka rétt að Húsnæðismálastofnun veiti viðbótarlán til byggingar
íbúða sem eru vel skipulagðar?
Minnislisti
tekur kannski sem vissum óþæg-
indum, geta þýtt mikla - jafnvel
óyfirstíganlega erfiðleika, þegar
aldurinn fer að færast yfir og
segja til sín.
Við komum flest til með að
verða í hópnum, eldra fólk“. Við
eldumst misjafnlega, en flestir geta
sem betur fer bjargað sér sjálfir
eða með smá hjálp. Hvernig, hve
vel og hve lengi við getum bjarg-
að okkur í eigin íbúð ræðst í
hæsta máta af þeim aðstæðum,
sem við búum við.
Ég hef þýtt lauslega nokkrar
greinar úr þessum bæklingi, og
fylgja þær hér með annars staðar
á síðunni.
Minni „stigamennsku“
Flest þeirra atriða sem bent er á í
bæklingnum má lagfæra þegar
þörf verður á með nokkrum við-
bótarkostnaði. Því verður hins
vegar vart breytt nema með ærn-
um kostnaði ef íbúðin er á mörg-
um pöllum eða hæðum. Ef litið
er á málið í samhengi við það
sem hér er verið að fjalla um, eru
notkunarmöguleikar íbúðar á
fleiri pöllum eða hæðum
verulega takmarkaðir. Það ætti
því að vera umhugsunarefni fyrir
þá sem eru að fjárfesta í sínu
framtíðarhúsnæði hvernig það er
skipulagt, sérstaklega hvað gólf-
planið snertir.
Örvun (til betri
skipulagningar)
Á íslandi eru nú rúmlega 80.000
íbúðir, íbúðir af misjöfnum aldri,
Þorsteinn Sigurðsson verkfræðingur:
BETRIÍBÚÐIR
- líka fyrir aldraða
Wilhelm V. Steindórsson hitaveitustjóri:
Höfum við gengið
til góðs?
Heitt vatn fannst af tilviljun að
Syðra-Laugalandi í Eyjafirði í
ársbyrjun 1976. Um það bil 90 1/
sek. buna af rúmlega 90°C stiga
heitu vatni stóð upp úr jörðinni.
Fyllti þessi tilviljun menn þeirri
bjartsýni, að rúmlega hálfu ári
síðar var gefin út áætlun um
Hitaveitu Akureyrar sem sagði
að minnsta kosti 300 1/sek. af yfir
90°C heitu vatni væri hægt að ná
af svæðinu.
Sölufyrirkomulag
Að tillögu hönnuða veitunnar,
var samþykkt að nota hemla til
gjaldtökuákvörðunar hvers not-
anda fyrir heitavatnsnotkun
þeirra.
Aðalrök hönnuða fyrir notkun
hemla í stað mæla, var að með
hemlum yrði notkun jafnari yfir
árið. Að notkun verði jafnari yfir
árið getur aðeins komið fram
þannig að notkunin verði minni
en hún annars myndi verða við
mesta álag en jafnframt meiri en
hún annars myndi verða við lág-
marksálag.
Hvoru tveggja hefur fullkom-
lega gengið eftir, því við mesta
álag fengu notendur ekki það
vatn sem þeir höfðu þörf fyrir og
veitan því ekki eðlilegar tekjur
og sátu því allir aðilar í „kuldan-
um“, ásamt því að yfir sumartím-
ann rann meira vatn í gegnum
kerfið en þörf var á. Eftir sölufyr-
irkomulagsbreytinguna nota
Akureyringar u.þ.b. 3,6 milljónir
tonna (m3) vatns á ári í stað tæp-
lega 5 milljóna tonna áður.
Grundvallarskilningsleysi hönn-
uða lá að baki tillögu þeirra um
notkun hemla í stað mæla. Hvað
er þessi tillaga búin að kosta
Akureyringa og hvað á hún eftir
að kosta Akureyringa og þjóðar-
búið allt?
Yatnsborðdýpi
Á mynd má sjá þróun vatnsborðs
svæðisins að Syðra-Laugalandi
allt frá því að byrjað var þar að
dæla.
Á árunum 1977/1978 til ársins
1980 má sjá að vatnsborð svæðis-
ins fellur jafnt og þétt undan
stöðugri dælingu og nær lágmarki
veturinn 1981/1982 í punkti A.
Að tillögu hönnuða er á árinu
1980 gengið í að tvöfalda hluta
dreifikerfisins sem var mjög
kostnaðarsöm aðgerð, byggja
kyndistöð og kaupa stóran svart-
olíuketil. Akureyringar voru því
farnir að búa sig undir það aftur
að hita hús sín að verulegu leyti
upp með olíu. Var hönnuðum að
sjálfsögðu greidd sama þóknun
Grein 4
Vatnsbúskapur
og áður hefur verið nefnd fyrir
hönnun og uppbyggingu þessa
„meistarastykkis".
Tillagan var í grundvallaratrið-
um á misskilningi og vanþekk-
ingu byggð og verður vart flokk-
uð undir annað en stórfelld verk-
fræðileg mistök og er í því sam-
bandi vísað til skrifa hönnuða í
Degi 20. jan. 1984 og skrifa
undirritaðs í Degi 27. jan. sama
ár. Olíuketillinn hefur sem slíkur
ekkert verið notaður fram til
þessa.
Árangur
Með markvissum aðgerðum
undanfarinna ára hefur tekist að
snúa þróun vatnsöflunarmála
veitunnar við. Á mynd má sjá
hvernig vatnsborð lækkar á vet-
urna en hækkar á sumrin. Gerist
þetta á hverju ári ásamt því að
heildarvatnssvæðið fer stöðugt
hækkandi. í dag stöndum við í
punkti C á myndinni og ekki þarf
að álykta að vatnsborð falli veru-
lega á komandi vetri. Athygl-
isvert er að sjá hvað gerist vetur-
inn 1975/1976 eftir sölufyrir-
komulagsbreytinguna. í punkti B
sést hvernig vatnsborð stöðvast
töluvert ofar en undangengin
ár. Er þetta árangur skynsam-
legra viðbragða Akureyringa við
breyttu sölufyrirkomulagi.
Búast má við að næsta sumar
fari heitt vatn að koma aftur fram
í gömlum laugum og lindum í Eyja-
firði og gæti það aukist á næstu
árum. Það má ekki láta það
rennsli blekkja sig og kveikja of
mikla bjartsýni.
Hvert stefnir?
Það verður vandasamt verk á
næstu árum að stýra vatnsvinnslu
svæðanna og finna jafnvægi
þeirra með tilliti til sem bestrar
nýtingar til lengri tíma litið fyrir
notendur Hitaveitu Akureyrar.
Það er alveg augljóst að ef ekki
verður rétt á málum haldið, er
hægt að eyðileggja svæðin aftur á
aðeins örfáum árum. Ef hins veg-
ar skynsemi verður beitt, þá hafa
Akureyringar tryggt vatnsöfl-
unarmál sín til mjög langs tíma
og gert veitunni kleift að auka
markað sinn og þar af leiðandi
tekjur án nokkurra vandkvæða.
Nánast sömu sögu er að segja um
önnur vatnsöflunarsvæði Hita-
veitu Akureyrar.
Varmadælur
Þrátt fyrir þennan góða árangur
Akureyringa í bættri nýtingu
heita vatnsins, má ekki dotta á
verðinum hvað varðar ennþá
frekari aðgerðir til styrktar svæð-
unum til lengri tíma. Á einfaldan
og hagkvæman máta má síðan
með varmadælum auka nýtingu
núverandi affallsvatns verulega
og stefna á að vatni verði ekki
kastað til sjávar yfir 10°C heitu.
Það vatn sem við hendum í dag
verður aldrei aftur sótt.
Niðurlag
Heitt vatn er verðmæti, mikið
verðmæti. Sennilega er verðmæti
heita vatnsins verulega miklu
meira en fyrr hefur verið metið.
Kemur það til af því að reynslan
hefur sýnt okkur að heitavatns-
birgðir jarðhitasvæða eru tak-
markaðar, jafnvel mjög takmark-
aðar.
Á þessu hafa Akureyringar átt-
að sig þrátt fyrir villandi upplýs-
ingar í upphafi veitunnar.
Enginn vafi leikur á að Akur-
eyringar hafa snúið vörn í sókn
hvað varðar vatnsbúskap sinnar
hitaveitu. Hér má ekki staldra
við, á sig hefur of mikið verið lag.
Hið endanlega takmark er
skammt undan, þ.e. að hægt
verði að gera orkuverð á Akur-
eyri hagstæðara en það er í dag
án þess að ógna sjálfstæði Hita-
veitu Akureyrar og Akureyringa
allra, þannig að viðunandi hvatn-
ing verði til nauðsynlegs aðhalds
í nýtingu og notkun heita
vatnsins.