Dagur - 30.03.1987, Blaðsíða 13

30. mars 1987 - DAGUR - 13
__af erlendum vettvangi.
Hákarlar geta lært
Enda þótt hákarlar hafi helst orð á sér fyrir að vera hin verstu átvögl, eru þeir alls ekki hæfileikasnauðir.
Þjálfurum hjá Aval Oceans Systems Centre í San Diego hefur tekist að fá unga hákarla til að leysa
sömu verkefni og hinir gáfuðu höfrungar voru áður æfðir til að leysa.
- Við vildum komast að því, hvað hákarlinn gæti lært. Við töldum, að hann væri greindari en af er
látið. Hákarlinn er t.d. heppilegur til að finna hluti á hafsbotni, segir Scott Johnson, sem er einn áhuga-
samasti þjálfarinn. Þegar um það er að ræða að leita á botninum, er mikið hagræði að því fyrir hákarl-
inn að þurfa ekki upp á yfirborðið til að draga andann.
Johnson segist hafa byrjað þjálfunina, þegar hákarlarnir voru um það bil þriggja feta langir. Hann
notaði sömu aðferðir og við höfrunga. Hákarlarnir fengu meira að segja að borða úr hendi hans. Þeir
lærðu að hlýða bjöllumerkjum og rafsnertingu. Smám saman lærðu átvöglin að sækja ýmsa hluti til
þjálfarans, þegar kallað var á þá. (videnskab for aiie 1/87. - t>ýð. þ.j.)
SOfiirvafiiingar breyta
sögu Biblíunnar
Blódsugumar
komnar aftur
- Iglur á ný teknar í þjónustu læknisfræðinnar
Tveir litlir silfurvafningar, sem
fundist hafa, munu leiða til
endurskoðunar á sögu Biblí-
unnar, telur blaðið Discover.
Ástæðan er sú, að þeir gefa vís-
bendingu um, að Mósebækurnar
hafi verið skrifaðar fyrr en hing-
að til liefur verið talið.
Flestir Biblíukönnuðir hafa
dregið í efa, að það hafi verið
Móses, sem skrifaði Mósebæk-
urnar.
Menn hafa talið, að þær hafi
verið skrifaðar miklu síðar og
verið ritaðar á löngu árabili, en
ritun þeirra hafi lokið seint á
fimmtu öld fyrir Krist, eftir her-
nám Babylóníumanna á sjöttu
öldinni.
Aðeins bókstafstrúarmenn
hafa haldið fast við það, að Mós-
es hafi sjálfur skrifað bækurnar á
Sinaífjalli á þrettándu eða fjórt-
ándu öld f.Kr.
En við uppgröft í Jerúsalem
fann svo Gabriel Barkey, forn-
leifafræðingur við háskólann í
Tcl Aviv, þessar tvær silfurrúllur,
sem einhvern tíma hafa vcrið
bornar sem verndargripir. Silfrið
hefur verið barið út, þar til það
var orðið þunnt ens og vindlinga-
pappír, og það var einstakt þolin-
mæðisverk að vefja rúllurnar
upp.
Þegar það loks hafði tckist, sáu
menn, að á silfrið hafði verið
skrifað með svo smáu letri, að
jafnvel undir smásjá var ótrúlega
erfitt að lesa það. En textinn
reyndist vera á forn-hcbresku og
skrifaður við lok sjöundu cða
byrjun sjöttu aldar f.Kr. Eða
með öðrum orðum ca. 60 árum
fyrir herleiðinguna til Babylon og
minnst 500 árum fyrr en næstelsta
Biblíuhandrit, sem þekkt er, var
skrifað - Jesaja-vafningurinn,
sem er meðal þeirra vafninga er
fundust við Dauðahafið.
Það sem mesta athygli vakti
við rúllurnar var, að þar var nafn
Guðs letrað að hætti Gamla testa-
mentisins, YHWH (Jahve), en
það orð tóku trúaðir gyðingar sér
aldrei í munn. Aðeins æðstu
prestum leyfðist að nota þetta
nafn og textinn á vafningunum
virðist vera blessunarorð prest-
í byrjun áttunda áratugarins
varð bandaríska fjölskylduhljóm-
sveitin The Osmonds heimsfræg
eftir að hafa komið fram í
skemmtiþætti Andy Williams.
Smellir eins og „One Bad Apple“
gerðu þessa strangtrúuðu morm-
ónafjölskyldu að milljónamær-
ingum. Síðustu tónleikar þeirra
anna í 4. Mósebók.
Þannig að enda þótt þessi
fundur sanni ekki að Móses hafi
skrifað Mósebækurnar, þá bendir
hann til þess, að bækurnar hafi
að minnsta kosti verið ritaðar
áður en gyðingarnir voru reknir
burtu úr Jerúsalem. (fýtt. - t>.j.)
voru árið 1982.
Nú reynir elsti bróðirinn,
Alan, 37 ára, að halda við Osm-
ondshefðinni með sonum sínum.
Þeir eru á aldrinum tveggja til tíu
ára og heita Nathan, Michael,
Douglas, David, Scott og Jon-
athan. Drengirnir sex hófu söng-
feril sinn í kirkjukórnum í Salt
Árþúsundum saman áður en
tölvuskjáir eða gervihjartað Jarv-
is 7 litu dagsins Ijós, lét enginn
læknir með snefil af sjálfsvirð-
ingu sér til hugar koma að fara í
sjúkravitjun án þess að hafa með-
ferðis birgðir af Hirudo medicin-
alis faldar í svörtu töskunni
sinni. Þessir slepjulegu grágrænu
liðormar - almennt nefndir blóð-
iglur - voru ómissandi við með-
ferð hvers konar krankleika, allt
frá háum blóðþrýstingi til liða-
gigtar. Síðar hættu læknar að
mestu að nota þá og sjúklingar
voru því fegnir að losna við litlu
blóðsugurnar. En á síðustu árum
hafa iglur á ný haldið innreið sína
á svið nútíma læknisfræði, eins
og Roy Sawyer getur best borið
um. Líffræðingur þessi, fæddur í
Ameríku, rekur Biopharm, iglu-
bú í Wales, sem á síðasta ári seldi
þessi litlu, illræmdu kvikindi, til
sjúkrahúsa og rannsóknarstofnana
um allan heim fyrir jafnvirði 100
þúsund sterlingspunda og hefur
hlotið bresku framfaraverðlaunin
til smáfyrirtækja fyrir rannsóknir
og iðnþróun.
Staðbundin blæðing: Á hverju
byggist þessi nýi markaður fyrir
iglur? í breskum, frönskum og
ýmsum amerískum stofnunum
eru þær notaðar eftir skurðað-
gerðir undir smásjá til að ráðast
að nýju á ýmsa litla líkamshluta
eins og fingur, tær eða nef.
Skurðlæknar verða fyrir því, þeg-
ar þeir tengja á ný enda, sem
skorist hefur af líkamshluta, að
hann eyðileggist á skömmum
tíma vegna þess að smágerðum
æðum í honum hættir til að
stíflast. Igla, sem komið er fyrir á
þessum líkamshluta, losar hins
vegar um stíflur í litlum æðunum.
Iglan sýgur til sín svo sem 30
grömm af blóði, sem þýðir nokk-
uð langvarandi blæðingu á þess-
Lake City. Þeir hafa einnig kom-
ið fram í hálftíma þætti í staðar-
sjónvarpinu sem helgaður var
þcim.
Á hverjum morgni áður en
þeir fara í skólann æfa þeir sig.
Til þess þurfa þeir að vakna kl.
hálf sjö.
(Stcrn 44/86 - Þýö áí)
um stað, síðan dettur hún niður.
Eftir nokkra daga er blóð sjúkl-
ingsins farið að renna eðlilega um
þennan ágrædda líkamshluta.
Það er ekki oft, sem skurðlæknar
grípa til iglanna, „en sjáið þið til,
þegar þú eyðir heilli nótt til að
festa fingur eða eyra á að nýju,
þá grípur þú til allra ráða, sem þú
þekkir," segir dr. Joseph Upton
við Boston's Brigham and
Women’s sjúkrahúsið.
Ennþá áhugaverðara fyrir
framtíðina telur Sawyer þó vera
þá lyfjafræðilegu möguleika, sem
kunni að felast í munnvatni Hir-
udo medicinalis. Hirudin, efni sem
finnst í evrópsku iglunni, hindrar
blóðstorknun. Hementin, hlið-
stætt efni, sem Sawyer einangraði
hjá iglutegund á Ámazon-svæð-
inu, leysir upp blóðkekki, sem
þegar hafa myndast. Það virðist
líka vera deyfiefni í munnvatn-
inu, trúlega til að koma í veg fyrir
sársauka hjá þeim, sem iglan er
að draga til sín fæðu frá eða þeg-
ar hann strýkur kvikindið burtu
Gráöug í drykkinn:
Sawver líffræðingur og hjálpardýr.
af húð sinni. Loks inniheldur
munnvatnið orgelaso, efnakljúf,
sem eykur blóðstreymi til vefja,
þar sem iglan er að afla sér fæðu.
Sawyer telur, að þessi efni, sem
varna storknun, svo og orgelase,
geti reynst gagnleg við meðferð
þeirra, sem verða fyrir hjarta-
áföllum, með því að örva blóð-
streymi til hjartavöðva, sem
kransæðarnar sjá ekki lengur fyr-
ir nægri næringu. „Ég tel, að
vökvar, sem blóðsugu-kvikindin
gefa frá sér séu jafn mikilvægir
gagnvart sjúkdómum í blóðrásar-
kerfinu og penicillin var gagnvart
smitsjúkdómum," segir hann.
Þessi 44 ára gamli líffræðingur
hóf rannsóknir sínar á iglum í
örveru-líffræðideild Berkley-
háskóla í Kaliforníu. Búskap
sinn í Wales hóf hann fyrir þrem-
ur árum og elur upp átta tegundir
í þriggja metra þróm, sem hafðar
eru í herbergjum með sérstakri
hitastillingu. Sawyer tekur það
fram, að iglueldi sé ekki auðvelt.
„Iglurnar eru mjög viðkvæmar,"
segir 'narm. „Þetta er ekki ólíkt
því að rækta orkideur." Iglurnar
ná fullum þroska á sex mánuðum
og hver igla fæðir af sér um það
bil 150 afkvæmi í einu. En sé hita-
stigið ekki hárrétt verður við-
koman engin. Umhirða og fóðr-
un iglanna er að öðru leyti ekki
svo erfið. Þegar igla hefur sogið
blóð í 20 mínútur hefur hún
fimmfaldað líkamsþunga sinn og
þarf ekki á annarri máltíð að
halda næsta árið.
(Newsweek 5/87. - Þýö. Þ.J.)
Draumar um glæsta framtíð. Osmondsbörnin, Nathan, Michael, Douglas, David, Scott og Jonathan með Alan, föð
ur sínum.