Dagur - 03.11.1987, Blaðsíða 7

6 - DAGUR - 3. nóvember 1987
3. nóvember 1987 - DAGUR - 7
um ber fyrir augu spaugilegar
athugasemdir og umsagnir frá
löngu gengnum kynslóðum."
Fjörlegur upplestur
Pað er ekki borið í bakkafullan
lækinn að halda því fram að þessi
afmælishátíð muni lengi lifa í
hugum viðstaddra. Þeim Sigur-
jóni og Hjalta fórust mjög vel orð
og hinn landsfrægi hagyrðingur
Andrés Valberg fór á kostum í
ljóðmælum sínum. Þá var ljóða-
lestur Friðriks Margeirssonar
með ágætum. Mörgum hefur þó
trúlega fundist ljóðaflutningurinn
draga dagskrána um of á langinn,
þar sem hátíðin stóð í fjóra og
hálfan tíma.
Séra Hjálmar Jónsson sá um
veislustjórn og kynningar á dag-
skrárliðum og fórst það vel úr
hendi eins og hans er von og vísa.
Kryddaði hann kynningar sínar
með skemmtisögum og vísum, og
las upp fjöldann allan af ham-
ingjuóskum sem félaginu barst á
þessum tímamótum.
Félagar í Leikfélagi Sauðárkróks lesa upp úr verkum sem Sögufélagið hefur gefíð út. Þarna eru þeir Kristján Skarp-
héðinsson, Hilmir Jóhannesson og Erling Örn Pétursson að lesa upp úr Djúpdælasögu eftir Stefán heitinn frá
Höskuldsstöðum, söguna af Jóni Dauðablóð. Hulda Jónsdóttir, Elsa Jónsdóttir og Helga Hannesdóttir fyrir aftan
þá. Kristján og Erling lásu bræðurna í Djúpadal Eirík og Rafn og Hilmir var Jón. Hval hafði átt að reka á Skagan-
um. E: Hann er svo stór að þú getur aldrei giskað á það, þótt þú sért glöggur. J: Hann gæti verið svona 150 álnir.
E: Það eru þá stórar álnir, því hausinn er út hjá Skaga og sporðurinn nær alla leið inn í Sævarlandsvík (ha,ha,ha).
J: Nú lýgurðu Eiríkur minn! R: Það er nú auðvelt að sýna þér það því sporðurinn kemur upp fyrir Tindastólinn. J:
Ekki get ég séð það! R: Nei ekki núna því það er fjara, en bíddu við á flóðinu í kvöld. E: En það er annað og meira
því hann er með tvö horn og annað er eins hátt og Glóðarfeykir. J: Nei, nú lýgurðu Eiríkur minn! R: Það er þó
minna hornið því hitt er eins hátt og Mælifellshnjúkur. J: Hvaða, hvaða, þetta er meirí skepnan! E: Já. Bóndinn
á Hrauni fór út á hvalinn á skaflajárnuðum eldishesti og reið út að Hrauni á klukkutíma. En svo villtist hann á heim-
leiðinni og féll 60 álnir niður án þess að meiða sig. J: Hann hefur verið fullur bölvaður! R: Nei, ég skal segja þér
hvernig það var. J: Nei, nú lýgurðu Rafn minn!
Á gömlum merg
Þeir Hjalti og Sigurjón viku báðir
í máli sínu að undirrótinni og til-
drögum þess að Skagfirðingar
stofnuðu á sínum tíma félag til
varðveislu sinnar sögu. Hjalti
segir fræðaiðkun hér í Skagafirði
standa á gömlum merg, sem
rekja megi allt aftur á 17. og 18.
öld. Þá hafi í héraðinu verið
gróskumikil annálaritun og beri
verk Björns Jónssonar lögréttu-
manns á Skarðsá, sem uppi var á
árunum 1574 til 1655, þar hæst.
Sé Skarðsárannáll höfuðsmíði í
sinni röð og ómetandi heimild
um samtíð höfundar. Margir
fleiri annálar voru eftir það ritað-
ir í Skagafirði eða af Skagfirðing-
um og á nítjándu öldinni var
hér í héraði fjöldi merkra
fræðimanna og ber þar hæst Jón
Espólín sýslumann og Gísla
Konráðsson sagnaritara, sem
báðir voru einhverjir afkasta-
mestu rithöfundar og sagnaritar-
ar á íslandi fyrr og síðar.
„Þegar dregur nær aldamótum
virðist fræðahneigð dofna nokk-
uð og annálaritun leggst af en
upp úr 1930 fer áhugi að glæðast
á ný fyrir þjóðlegri menningar-
arfleifð enda miklir breytinga-
tímar í samfélaginu. Skagfirskir
fræðimenn höfðu jafnan baukað
hver í sínu horni á öllum tímum
en smátt og smátt varð ýmsum
ljós nauðsyn þess að skipuleggja
betur fræðastörf í héraði og safna
til skagfirskrar sögu,“ sagði
Hjalti Pálsson ennfremur.
Aö láta ekki
baslið smækka sig
Sigurjón sagðist undrast það,
þegar hann liti hálfa öld aftur í
Þórdís Magnúsdóttir afhendir Páli Sigurðssyni frá Hofí heiðursskjal, en hann hefur verið gerður að heiðursfélaga
í Sögufélaginu.
Hilmir Jóhannesson hafði ver-
ið fenginn til að velja og undir-
búa til flutnings efni úr bókum
sem Sögufélagið hefur gefið út.
Fór flutningur þessa efnis fram
inn á milli annarra dagskrárliða
og sá Hilmir, kona hans Hulda
Jónsdóttir og 5 félagar úr Leik-
félagi Sauðárkróks um upplestur-
inn.
Fyrst var fluttur þáttur úr
Skagfirðingabók af landabruggi
Tryggva Guðlaugssonar fyrrum
bónda í Lónkoti í Sléttuhlíð á
bannárunum eftir Hjalta Pálsson.
Var söguhetjan sjálf viðstödd og
hlustaði af mikilli athygli á
fremsta bekk. Hafi einhver hald-
ið að skagfirsk fræði séu sneydd
húmor, þá hefur sá hinn sami
komist á aðra skoðun við að
hlýða á upplesturinn þetta kvöld.
Má þar nefna þætti úr Djúpdæla-
sögu eftir Stefán heitinn Jónsson
fræðimann frá Höskuldsstöðum
og þætti úr endurminningum
Ólínu skáldkonu Jónasdóttur af
séra Steingrími á Siifrastöðum.
„Höfðingjar héraðsins skeiða
utan og sunnan úr Krók og
stefna upp Templarasundið.
Það er þykk for á götunni,
slæmar holur, svo að menn
verða að stikla varlega til að
óhreinka ekki blankskóna sína
eða fá slettur á sparifötin, og
svörtu og gráu barðastóru hatt-
arnir eru á lofti hvenær sem
við á. Og í salnum í Templó
hefur verið stillt upp borðum
með fírkant handa sýslunefnd-
armönnunum. Þar er Sigurður
sýslumaður auðvitað í forsæti,
borðalagður, fyrirferðarmikill
og valdsmannslegur. En víst
grunnt á húmornum eins og ég
frétti reyndar eftir að ég varð
fullorðinn.
Við hlið hans situr skrifarinn
ágæti Stefán Vagnsson. Alltaf til-
búinn að grípa hvert spaugsefni
sem gefst og helst að binda það í
stuðla og skrá í sérstaka bók
ásamt öðrum stuðluðum uppá-
komum, sem þó nokkuð var af á
þessum fundum. Út frá þeim
tveimur situr svo hin fríða fylking
sýslunefndarmanna, sem ég þori
nú ekki að nafngreina af ótta við
að fara vitlaust með. Raunar
finnst mér að sömu menn hafi
gegnt þessum embættum í að
minnsta kosti mannsaldur.
Með fram veggjunum eru svo
baklausir trébekkir í röð fyrir
áhorfendur og hlustendur og í
norðurhorninu gríðarstór
kolaofn við hliðina á æðstatempl-
arspúltinu, sem þið munið vel
eftir, er það ekki? Og það þurfti
að kynda ansi vel oft á tíðum, á
fundum sem þessum.
Og nú finnst mér eins og ég 11
ára strákurinn sitji þarna út við
suðurvegginn ásamt ýmsum
öðrum. Kannski Hilmari Björns,
Kidda Mikka, Fía Eðvald,
Nonna Jóns kennara og Gilla.
Guðmundi gamla Sigvaldasyni,
Jóni í Ketu, Fúsa Björns, Lárusi
Runólfssyni og fleiri fróðleiks-
þyrstum Króksurum á ýmsum
aldri.“
Fjölmennur
afmælisfagnaður
Þessari mynd af mannfagnaði í
Góðtemplarahúsinu í Sýslufund-
arviku brá prófessor Sigurjón
Björnsson sálfræðingur upp þeg-
ar hann ávarpaði gesti á afmælis-
fagnaði Sögufélags Skagfirðinga,
sem haldinn var fyrsta vetrardag.
En fyrir 50 árum var Sögufélag
Skagfirðinga einmitt stofnað í
Góðtemplarahúsinu. Safnahúsið
á Sauðárkróki, þar sem 50 ára
afmælisins var minnst, var þétt-
setið 200 gestum þetta kvöld, og
sumir komnir langt að.
Samkoman hófst með ávarpi
Hjalta Pálssonar, bókavarðar,
formanns félagsins. Bauð hann
gesti velkomna og rakti sögu
Sögufélagsins í stuttu máli. í lok
máls síns sagði Hjalti:
„Menn eins og ég sem hafa
gaman af að grúska og grufla í
gömlu drasli og heimildum fyllast
stundum efasemdum um tilgang-
inn. Til hvers er maður að þessu?
Ekki gefur það yfirleitt svo mikið
í aðra hönd. Væri ekki nær að
dansa meira í kringum gullkálf-
inn á meðan þetta stutta mannslíf
varir? Ég veit það ekki. En ein-
hvern veginn finnst mér það
vöntun að vera ekki í tengslum
við fortíðina. Að fortíð skal
hyggja ef framtíð skal byggja,
kvað skáldið Einar Benedikts-
son. Og ég er ekki frá því að
þjóðin okkar yrði ánægðari í sín-
um allsnægtum, ef hún kynni að
líta svo sem hundrað ár, jafnvel
ekki nema 50, aftur í tímann og
reyna að gera sér í hugarlund þau
kjör og aðstæður sem feður okk-
ar og mæður og afar og ömmur
áttu við að búa. En nú er ég eig-
inlega farinn að prédika og það
var ekki ætlunin. En frómt frá
sagt er stundum hundleiðinlegt
að hanga yfir þessum gömlu
skræðum. Samt er eitthvað sem
togar í mann og stundum brýst
fram ofurlítil sjálfsánægja, sér-
staklega ef maður telur sig hafa
uppgötvað eitthvað sem aðrir
hafa ekki vitað áður. Og stund-
tímann, að sögufélagið hafi verið
stofnað á þessum tíma. Fyrir
stríð, þegar fátækt var mikil og
almennt atvinnuleysi, kyrrstaða í
flestu og raunar óttaleg eymd yfir
öllu veraldlegu mannlífi.
„Skagfirðingar flestir bjuggu
ennþá í torfkofunum sínum eða
þá gisnum illa upphituðum timb-
urhjöllum. Ræktun var skammt á
veg komin. Sjómennskan bundin
við smátrillur og sótt lítið út fyrir
fjörð. Og yfirleitt voru Skagfirð-
ingar eftirbátar nágranna sinna á
báðar hliðar í veraldlegum
efnum. En þeir höfðu þeim mun
meiri áhuga á ýmsu sem ekki var
talið horfa til nauðsynja. Þeir
létu sig t.d. ekki muna um að
þeytast um fjörðinn þveran og
endilangan til að syngja í
kórnum, hvernig sem viðraði
bæði vetur og sumar.
Og þessir auralitlu selskaps-
menn, sem alltaf voru yrkjandi
alls konar kveðskap, stóðu líka í
margvíslegu sagna- og fræða-
grúski hingað og þangað í sveit-
unum og þorpunum. Getum við
ekki sagt að þetta sé að láta ekki
baslið smækka sig eins og einn af
okkar merkustu sveitungum orð-
aði það. Og einhvern veginn
finnst mér að þessir lágreistu og
hlýlegu torfbæir hafi kannski
hlúð betur að fræðum og
skáldskap, heldur en saggafullir
steinkumbaldar og jafnvel park-
etlögð glerhús nútímans. Sjálfum
þykir mér líka eðlilegt að roskni
bóndinn sem ég var hjá í 2 sumur
á þessum árum, sem malaði sauða-
taðið í handsnúinni taðkvörn og
jós úr trogi á uppáhaldsblettina í
túninu sínu, hafi einmitt verið sá
sem kenndi mér flestar og bestar
vísur,“ sagði prófessor Sigurjón
Björnsson. í upphafi máls síns
sagðist hann engar áhyggjur hafa
af því þótt hann yrði svolítið leið-
inlegur smástund. Það varð nú
eitthvað annað.
Gróskufull
útgáfustarfsemi
Sögufélag Skagfirðinga er eftir
því sem næst verður komist, elsta
héraðssögufélagið sem starfað
hefur óslitið. Utgáfa þess er líka
orðin meiri en nokkurs annars
sambærilegs félags. Á hálfrar ald-
ar tímabili, allt frá því 43 áhuga-
menn um sögu Skagfirðinga
stofnuðu Sögufélagið í Templó,
Hjalti Pálsson formaður Sögufélagsins.
hafa komið út á þess vegum 40
bækur sem allar fjalla á einhvern
hátt um Skagafjörð og Skagfirð-
inga fyrr og síðar. Höfuðrit
félagsins eru jarða- og búendatal-
ið, Skagfirskar æviskrár, en af
þeim eru komin út 8 bindi og árs-
ritið Skagfirðingabók, sem orðin
er 16 hefti. í tilefni af 50 ára
afmælinu gefur stjórn félagsins
félagsmönnum sínum kost á að
eignast allar bækur sem félagið
hefur gefið út fram að 1986 og
enn eru fáanlegar, á 50% af-
slætti.
Jón Sigurðsson fyrrum alþing-
ismaður á Reynistað var einn af
stofnendum félagsins. Tók hann
við formennsku þegar félagið var
10 ára af Sigurði Sigurðssyni
sýslumanni fyrsta formanni
félagsins og gegndi Jón for-
mennskunni í 30 ár. Var Jón
lengi driffjöður félagsins, mótaði
starf þess og stefnu og er af mörg-
um talinn sá sem hefur unnið
félaginu mest og best. Á næsta
ári verða liðin 100 ár frá fæðingu
Jóns á Reynistað og það þykir
því vel við hæfi að þá mun Sögu-
félagið gefa út bók eftir Jón. Þar
Séra Hjálmar Jónsson veislustjóri og Signý kona hans næst vinstra megin. Fyrir enda borðsins hægra megin má sjá
Andrés Valberg, Pál Sigurðsson, Arna Jónsson frá Skriðu og konu hans Sigríði Ögmundsdóttur. í forgrunni er
Guðrún Rafnsdóttir kona Hjalta Pálssonar formanns Sögufélagsins sem tók myndirnar.
Prófessor Sigurjón Bjömsson og bræðurnir Hróðmar Margeirsson frá Ögmundarstöðum og Fríðrik Margeirsson
fyrram skólastjóri á Sauðárkróki í forgrunni áheyrenda.
verð einkum söguþættir af for-
feðrum hans og ættmennum.
Heiðursfélagarnir
orðnir 7
Heiðursfélagar í Sögufélagi
Skagfirðinga eru orðnir 7 og var
kjöri þess sjöunda lýst á afmælis-
hátíðinni. Er það Páll Sigurðsson
frá Hofi sem unnið hefur mikið
starf fyrir félagið við ritstörf og
söfnun heimilda til æviskrárritun-
ar félagsins. Auk Páls er af heið-
ursfélögunum Björn Egilsson frá
Sveinsstöðum enn á lífi.
Að síðustu má geta höfðing-
legrar gjafar sem Sögufélaginu
barst þetta kvöld og prófessor
Sigurjón afhenti. Það var
Jóhannes Geir listmálari sem gaf
félaginu útgáfurétt tveggja
olíumálverka sem bæði sýna at-
riði úr Örlygstaðabardaga. Einn-
ig gaf Jóhannes Geir félaginu
eftirprentanir 10 svarthvítra
myndverka sem sýna einnig atvik
úr þessari sömu orrustu,
Örlygsstaðabardaga. Þessar
myndir skreyta nú veggi í Safna-
húsinu. -þá
Nýútkomin bók:
Niðjar
Kristjáns Sigurðssonar á
Grímsstöðum á Fjöllum
og
Páls Jóhannessonar á
Austaralandi í Öxarfirði
Höfundur er Baldur Ingólfsson
frá Víðirhóli á Fjöllum, mennta-
skólakennari. Bókin er 52 síður
+ 21 myndasíða, nafnaskrá og
heimildaskrá. f henni er gerð
grein fyrir 540 persónum af fimm
kynslóðum á tímabilinu 1852 til
1987. Bókin er gefin út á kostnað
höfundar og fæst hjá honum.
Hún er í stærðinni DIN A4, fjöl-
rituð hjá Offsetfjölritun hf.,
Reykjavík. Verð: Kr. 800,00 ein-
takið.
Tvær bækur
um Paddington
- frá Erni og Örlygi
Bókaútgáfan Örn og Örlygur
hefur gefið út tvær bækur fyrir
börn um Perúbjörninn Padding-
ton eftir Michael og Karen Bond
í þýðingu Stefáns Jökulssonar.
Önnur bókin heitir Paddington á
flugvellinum og er harðspjalda-
bók ætluð yngstu lesendunum.
Paddington er á leið í sumarfrí til
Frakklands með töskuna sína.
Flugvöllurinn og flugvallarstarf-
semin kemur honum undarlega
fyrir sjónir og fyrr en varir er
hann lentur í hinum ótrúlegustu
ævintýrum þegar hann eltir
töskuna sína eftir færiböndunum,
en hún fylgir laus með bókinni.
Hin bókin nefnist Paddington
og klukkan hans og er ætlað það
hlutverk að kenna börnum á
klukkuna. Á hverri blaðsíðu er
klukka með færanlegum vísum
sem börnin eiga að færa eftir því
sem sagan segir til um.
Filmusetning og umbrot fór
fram í Prentstofu G. Benedikts-
sonar en prentun á Englandi.
Ný skáldsaga
eftir Svövu
Jakobsdóttur
Bókaútgáfan Forlagið hefur sent
frá sér nýja skáldsögu eftir Svövu
Jakobsdóttur sem nefnist Gunn-
laöar saga. Þetta er önnur skáld-
saga Svövu en „Leigjandinn"
kom út árið 1969 og auk þess
hafa á liðnum árum komið frá
hennar hendi smásagnasöfn og
leikrit.
Um efni Gunnlaðar sögu segir
m.a. á kápubaki: „Ung íslensk
stúlka er tekin höndum í Þjóð-
minjasafni Dana þar sem hún
stendur við brotinn sýningar-
glugga með forsögulegt gullker í
höndum - þjóðardýrgrip sem á
engan sinn líka í veröldinni.
Móðir stúlkunnar fer til Kaup-
mannahafnar. Skýringar dóttur-
innar á verknaðinum hrinda af
stað óvæntri atburðarás svo að
dvöl móðurinnar verður önnur
en hún hugði. Ekki einasta kynn-
ist hún óvenjulegu fólki og fram-
andi unthverfi heldur verður ferð
hennar jafnframt leiðangur í for-
sögulegan tíma þar sem hún er
leidd inn í goðsöguna um Gunn-
löðu sem gætti skáldskaparmjað-
arins... Þetta er í senn saga um
ást, svik, trúnað, sekt og sakleysi
- saga um mátt skáldskaparins til
að snúa heimi af helbraut og
hefja nýjan óð til lífsins...“
Gunnlaöar saga er 196 bls.
unnin í Prentsmiðjunni Odda hf.
AUK hf./Ragnheiður Kristjáns-
dóttir hannaði kápu.