Dagur - 09.12.1987, Blaðsíða 6

6 - DA.GUR.-S 9. desember 1987 „
Áskell Einarsson:
Sjúkrasamlögin eru
byggðamál
Nú á krossgötum um framtíð
sjúkrasamlaga er nauðsynlegt að
menn átti sig á hvert skuli vera
hlutverk þeirra í framtíðinni. A
að hefja þau til nýs vegs eða á að
leggja þau niður og fela sjúkra-
tryggingadeild Tryggingastofnunar
ríkisins endanlega viðfangsefni
þeirra. Það eru vafalaust margir,
sem munu telja það sjálfsagðan
endi á langri þróun að ríkið yfir-
taki, bæði fjárhagslega ábyrgð og
stjórnun þeirra verkefna, sem
sjúkrasamlögin hafa annast. Eg
er hins vegar þeirrar skoðunar,
þótt sjá megi marga kosti þess að
færa þessi verkefni alfarið til
ríkisins og losa sveitarfélögin
undan útgjöldum, sem þau hafa
litlu ráðið um, sé verið með þess-
um hætti að draga úr forræði
heimamanna um meðferð þess
þjónustuþáttar, sem stendur
mjög nálægt fólkinu í byggðun-
um og hefur því óhjákvæmilega
mikil áhrif á búsetuval inanna.
Sjúkrasamlögin
eiga að vera
hagsmunatæki fólksins
Hér eru ekki tök á því að rekja
sögu sjúkrasamlaga til neinnar
hlítar, allt frá því að vera frjáls
samtök fólks, til þess að vera
nánast þjóðnýtt félagsform. Ég
hefi vegna fyrri starfa minna
nokkra reynslu á starfi sjúkra-
samlaga, eins og það var fyrir
1972, en þá var það kerfi lögleitt
sem nú er að Ijúka skeiði sínu. Á
þeim tímum, sem ég hafði náin
kunnugleika af starfsemi sjúkra-
samlaga, virtust þau hafa veru-
legt sjálfræði til að taka tillit til
aðstæðna, bæði persónubundinna'
einstakra tilvika, og vegna sér-
stöðu hverrar byggðar. í mörgum
tilvikum stuðluðu sjúkrasamlögin
að bættri heilbrigðisþjónustu.
Sjúkrasamlagsstjórnin hafði tölu-
verð völd, svo að ýrnsir sóttust
eftir setu í henni. Það skal engin
dul dregin yfir það, að útgjöld til
sjúkrasamlaga voru vaxandi fjár-
hagsbaggi fyrir sveitarfélögin og
að sjúkrasamlagsgjöldin fóru
hækkandi. Þessu var ekki mætt
með því að skerða forræði
sjúkrasamlaganna, heldur komst
á eins konar verkaskipting á milli
sjúkratryggingadeildar ráðuneyt-
isins og sjúkrasamlaga um að
kostnaður við langvinna sjúk-
dóma færðist yfir á ríkið eða
Tryggingastofnunina. Hreppa-
sjúkrasamlögin störfuðu saman í
sýslusamlögum, sem nutu sér-
stakra jöfnunargreiðslna úr sam-
eiginlegum sjóði.
Á að leggja
sjúkrasamlögin niður?
Með skipulagsbreytingum 1972
var stigið veigamikið spor í þá átt
að draga úr útgjöldum sveitar-
félaga til sjúkrasamlaga. Jafn-
framt voru sjúkrasamlagsgjöldin
lögð niður, sem tryggingaiðgjöld.
Segja má með réttu, að þær hug-
myndir um að leggja niður þátt
sveitarfélaga í rekstri sjúkrasam-
laga séu beint framhald af skipu-
lagsbreytingunum 1972, sem þó
má rekja til sjúkratryggingakafla
almannatryggingalaga frá 1946,
sem aldrei komst að fullu til
framkvæmda að því er varðar
sjúkrasamlögin, þar sem hætt var
við þau áform að leggja þau
niður. Nýjar tillögur um verk-
efnatilfærslu milli ríkis og sveitar-
Erindi flutt á ráðstefnu
á vegum Sjúkrasam-
lags Reykjavíkur 26.
nóvember 1987-
Fyrri hiuti
félaga gera ráð fyrir að niður falli
þátttaka sveitarfélaga í rekstri
sjúkrasamlaga, þar með er hlut-
verki sjúkrasamlaga í núverandi
mynd að fullu lokið.
Hlutverk
sjúkrasamlagsiðgjalda
Með áðurnefndum skipulags-
breytingum 1972 var gerð önnur
veigamikil breyting á uppbygg-
ingu sjúkrasamlaga. Sjúkrasam-
llagsiðgjöldin voru lögð niður og
þar með bein þátttaka þeirra er
nutu réttinda í sjúkrasamlögun-
um. Segja má að með þessari
ráðstöfun hafi sjúkrasamlögin
verið lögð niður, sem eins konar
félagssamtök tryggjenda. Það
sem var alvarlegast við þessa
breytingu var að tilfinning
almennings gagnvart sjúkrasam-
lögum hlaut að breytast. Nú
skipti það engu máli að vera í
skilum við sitt sjúkrasamlag og
þar með hvarf tilfinningin gagn-
vart sjúkrasamlögunum og þeim
réttindum sem þau veittu.
Verðlagningastefnan gagnvart
almenningi varð sú, að greitt
skyldi fast gjald fyrir þjónustuna,
án nokkurra tengsla við raunvirði
í hverju tilviki, eins og áður var.
Þetta hefur þýtt í raun, að hvorki
heilbrigðisstéttir eða sjúklingarn-
ir hafa þroskað með sér raun-
verulegt verðskyn. Það hefur því
ekki myndast nauðsynlegt kostn-
aðarlegt aðhald í heilbrigðisgeir-
anum, eins og áður var.
Sjúkratryggingagjöld í stað
sjúkrasamlagsiðgjalda
Það er í sjálfu sér blekking að
halda því fram að sjúkrasamlags-
gjöldin hafi í raun verið lögð
niður, því að í stað þeirra kom
ópersónuleg skattheimta er nefn-
ist sjúkratryggingagjöld. Þau eru
hundraðshluti af tekjum fyrir
ofan ákveðið skattleysismark.
Það er því einfalt að gera sjúkra-
tryggingagjaldið að persónu-
bundnu gjaldi á ný, þrátt fyrir
það að það sé breytilegt á milli
manna eftir tekjum og ákveða
lágmarksgjald þeirra er ekki ná
ákveðnu tekjumarki. Sé þessi
stefna farin er hægt að endurreisa
sjúkrasamlögin, með beinni aðild
fólksins, og gera þau að raun-
verulegum hagsmunaaðila neyt-
enda gagnvart heilbrigðisþjón-
ustunni.
Skipulag heilbrigðisþjón-
ustunnar er byggðamál
Miklu veldur um búsetu í landinu
hver er aðstaða manna til að
njóta heilbrigðisþjónustu. Þegar
öll meiriháttar verkefni heil-
brigðisþjónustunnar eru komin í
hendur ríkisvaldsins, með einum
eða öðrum hætti, er Ijóst að sami
aðili mun reka þjónustuna og
jafnframt greiða fyrir hana. Mið-
að við þá staðreynd að útgjöld til
heilbrigðisgeirans fara vaxandi,
sem hlutfall útgjalda ríkisins, er
eðlilegt að leitað sé ýmissa leiða
til að draga saman þessi útgjöld.
Það er því freistandi að athuga
eftirfarandi meginleiðir. Fyrst er
að nefna aukna hagkvæmni í
rekstri með hagræðingu og sam-
færslu í stærri einingar. I öðru
lagi er beinn niðurskurður á
þjónustu með lokun heilbrigðis-
stofnana. Báðar þessar leiðir
skapa byggðavandamál. Aukin
miðsækni getur leitt til þess að
hætt verði við starfsemi úti í
byggðunum eða hún verði dregin
saman í sparnaðarskyni. Þetta
getur gerst þrátt fyrir að viðkom-
andi stofnanir úti á landi geti lát-
ið í té þjónustu á lægra raunvirði,
en stærri stofnanir. Markaðsskyn
ræður ekki lengur stefnunni held-
ur viðleitni til að halda umfangi
þjónustunnar innan vissra
marka, án tillits til byggðaað-
stæðna eða þarfa í þjóðfélaginu.
Hin hlið málsins er aukin kostn-
aður sjúklinga við að sækja sér-
hæfða þjónustu í önnur byggðar-
lög, sem aldrei er tekin inn í
dæmið, sem getur hæglega leitt til
breytinga í búsetu.
Horfið frá kostnaðarvitund
í heilbrigðisþjónustuni
Það er angi hinnar svonefndu
fjárlagastefnu að loka sjúkra-
Áskell Einarsson.
deildum og öðrum starfsdeildum,
þar sem það hefur ekki lengur
gildi að heilbrigðisþjónustan afli
sér tekna fyrir veitta þjónustu til
að mæta gjöldum, heldur verður
það meginatriðið að halda niðri
umfangi og kostnaði, án tilllits til
þess hvort þjónustan er aðkall-
andi og eigi að vera metin eftir
því. Þriðja sparnaðarleiðin er svo
sú, að hækka endurgreiðslur
sjúklinga fyrir heilbrigðisaðstoð,
sem mundi bitna mest á tekju-
minni hópum og þeim sem
byggja fjær stofnunum heilbrigð-
isþjónustunnar.
Ekki er vafamál að ríkisvaldið
mun grípa í einhverjum mæli til
allra þessara ráða. Hagspakir
menn munu verða fengnir til að
reikna út hve heilbrigðisgeirinn
má taka mikið til sín af þjóðar-
kökunni. Þessum gjaldalið verð-
ur haldið niðri, án tillits til þarfa,
og útgjöldum ýtt yfir á almenning
til þess að gjaldmælirinn hjá
ríkissjóði hækki ekki um of.
Miðstýringin leiðir til
stöðnunar og afturhvarfs
Megin gallinn við þessa samvirku
Iðnaðarráöherra hefur ákveð-
ið að láta fara fram endurskoö-
un á lögum 12/1923 um einka-
leyfi og er stefnt að því að
frumvarp þar að lútandi verði
lagt fram fyrir lok þess þings er
nú situr.
Iðnaðarráðherra hefur samið
við þrjá sérfræðinga til að gera
úttekt á málinu og leggja fram
fyrstu tillögur varðandi endur-
skoðun einkaleyfalaganna.
Endurskoðunin verður gerð í
nánu samráði við eftirtalda aðila:
Samtök í iðnaði og öðrum
starfsgreinum sem mestra hags-
muna eiga að gæta, aðila í stjórn-
kerfinu sem fara með eða tengj-
ast framkvæmd einkaleyfalaga,
stofnanir og aðila sem fjalla um
og veita tækni- og ráðgjafarþjón-
ustu við fyrirtæki og hugvits-
menn, svo sem tækni- og rann-
sóknastofnanir atvinnuveganna,
ráðgjafa- og umboðsaðila, áhuga-
miðstýringu er að hún kallar fram
alhliða samdrátt þjónustu- og
tæknilega séð. Heilbrigðisstofn-
anir, með breytilegri stjórnun
veita hvor annarri aðhald, þó
ekki sé nema af mannlegum
ástæðum. Með aukinni greiðslu-
þátttöku almennings mun mark-
aðskenndin knýja á, og svo getur
farið að ríkisvaldið gefist upp við
að reka veigamikla þætti heil-
brigðisþjónustunnar. Með allsráð-
andi einkavæðingu er hætt við
mismunandi þjónustustigum í
framboði heilbrigðisþj ónustunnar.
Þannig að ríkið annist með hang-
andi hendi þá þætti, sem einka-
væðingin telur ekki arðbæra.
Dæmi um þetta eru úr nágranna-
löndunum, þar sem einkavæðing-
in er talin til fyrirmyndar. Ekki
þarf því blöðum um það að fletta
að hlutur landsbyggðar verði
annar og lakari í þessum efnum,
en megin þéttbýlis við Faxaflóa.
Samræmd miðstýring
bitnar mest á
landsbyggðinni
Það gæti orðið fyrst og fremst
hlutverk ríkisins að viðhalda heil-
brigðisþjónustu úti um byggðirn-
ar, því að einkavædd jDjónusta
mundi ekki í neinum verulegum'
mæli teljast arðbær úti á landi,
nema í undantekningartilvikum.
Þetta þýðir að sækja þarf til
Reykjavíkur margþætta sjúkra-
þjónustu, sem þegar er veitt utan
sjúkrahúsa og jafnvel vissa þjón-
ustu sem nú er veitt á sjúkrahús-
um úti á landi. Sjúkrahúsin úti á
landi verða að sjálfsögðu rekin
nær sjúkraskýlisstiginu en áður,
þar sem lögð verður áhersla á að
senda sjúklingana til meðferðar
til Reykjavíkur. Allt mun þetta
hafa áhrif á starfsemi heilsugæslu-
stöðvanna, með ófyrirséðum
hætti.
Höfundur er framkvæmdastjóri Fjórð-
ungssambands Norðlendinga.
samtök.
Með tilliti til þess hve einka-
leyfalög okkar eru gömul er einnig
nauðsynlegt að varpað sé Ijósi á
helstu drætti í þróun einkaleyfa-
mála á alþjóðavettvangi. Upplýs-
ingar um þróun og framkvæmd
einkaleyfamála á öðrum Norður-
löndum munu koma að miklu
gagni við endurskoðun laganna
hér.
Sem dæmi um ný tæknisvið
sem einkaleyfið hefur orðið að
bregðast við má benda á tölvu-
tækni og líftækni. Þá hafa verið
gerðir nýir alþjóðasamningar um
einkaleyfamálefni (á grundvelli
Parísarsamþykktarinnar), svo
sem Patent Cooperation Treaty,
PCT.
Alþjóðahugverkastofnunin
(WIPO) og einkaleyfastofnanir á
öðrum Norðurlöndum munu veita
upplýsingar og ráðgjöf við þessa
endurskoðun.
Lög um einka-
leyfi endurskoðuð