Dagur - 16.09.1988, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - 1^.' séþtémbér '1988
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 800 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 70 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 530 KR.
RITSTJÓRAR:
ÁSKELL ÞÓRISSON (ÁBM.)
BRAGI V. BERGMANN
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÁSLAUG MAGNÚSDÓTTIR, BJÖRN JÓHANN BJÓRNSSON
(Sauðárkróki vs. 95-5960), EGILL H. BRAGASON,
FRÍMANN HILMARSSON (Blönduósi vs. 95-4070),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON (íþróttir), MARGRÉT ÞÓRA ÞÓRSDÓTTIR,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARAR: GUÐMUNDUR HRAFN BRYNJARSSON,
TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Ná stjómar-
flokkamir saman?
Nú hafa bæði Framsóknarflokkur og Alþýðu-
flokkur lagt fram breytingartillögur og viðauka
við tillögur forsætisráðherra um efnahagsað-
gerðir. Þær breytingar, sem flokkarnir vilja gera,
eru miklar og vafasamt að sjálfstæðismenn geti
fellt sig við þær.
Margt er sameiginlegt með breytingartillög-
um framsóknarmanna og krata. í fyrsta lagi vill
hvorugur flokkurinn fella gengið, eins og gert er
ráð fyrir í tillögum forsætisráðherra. í öðru lagi
vilja bæði framsóknarmenn og kratar færa niður
vexti og fjármagnskostnað með mun ákveðnari
aðgerðum en forsætisráðherra gerir ráð fyrir, og
ganga tillögur framsóknarmanna lengra hvað
þetta varðar. Þeir leggja til að meðalraunvextir
verði ekki yfir 6% og beitt verði lagaheimild til
að lækka þá, ef nauðsyn krefur. Flokkarnir tveir
eru sammála um að skattleggja fjármagnstekjur
umfram ákveðna ávöxtun auk þess sem fram-
sóknarmenn vilja hækka tekjuskatt þeirra sem
hærri launin hafa. Þá eru flokkarnir tveir sam-
mála um að frysta verðlag á gjaldskrám opin-
berra fyrirtækja til 10. apríl á næsta ári. Síðast en
ekki síst má nefna hugmyndir flokkanna
tveggja um stofnun sérstaks sjóðs til að leysa
fjárhagsleg vandamál útflutningsatvinnuveg-
anna, en þær eru að mörgu leyti hliðstæðar.
Ef samstaða næst um meginhluta þessara
breytingartillagna innan ríkisstjórnarinnar er
ljóst að efnahagsaðgerðirnar koma til með að
verða víðtækar og því líklegar til árangurs. Þá er
ekki lengur um að ræða samansaín bráðabirgða-
lausna, sem fyrirfram eru dæmdar til að mistak-
ast. En draga verður mjög í efa að nauðsynleg
eining náist um þessar tillögur. Sjálfstæðismenn
hafa fram til þessa hvorki viljað lækka vexti og
fjármagnskostnað með stjórnvaldsaðgerðum,
né skattleggja fjármagnstekjur umfram
ákveðna ávöxtun. Þá er viðbúið að tillaga fram-
sóknarmanna, um að láta aðstöðugjöld sveitar-
félaga umfram ákveðið hámark renna í sérstak-
an sjóð til að bæta rekstrarstöðu útflutnings-
fyrirtækjanna, muni standa í sjálfstæðismönn-
um. Nokkur stærstu sveitarfélögin myndu, með
samþykkt þeirrar tillögu, verða að láta spón úr
aski sínum, þar á meðal Reykjavíkurborg. Davíð
Oddsson borgarstjóri hefur þegar mótmælt
þessari sanngirnishugmynd kröftuglega, en
hann er eins og mönnum er kunnugt, ekki alveg
áhrifalaus innan Sjálfstæðisflokksins.
Það ræðst á næstu dögum hvort stjórnarflokk-
arnir ná samstöðu um þær tillögur sem fram eru
komnar. Ef samstaða næst ekki má telja útséð
um að ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar sé vand-
anum vaxin. BB.
Þessi mynd er tekin um 1925. Hér er verslunin París við hlið Hamborgar, byggð 1913. Verslanirnar áttu, sína hvora,
bræðurnir Sigvaldi og Jóhannes Þorsteinssynir, en áður áttu þeir sameiginlega verslunina Berlín í Aðalstræti 10. Það
er af sem áður var þegar stórborgirnar veltust hver um aðra þvera hér á Akureyri áður fyrr. I vinstra horni mynd-
arinnar sér í þak hesthússins hjá Caroline Rest. Ljósmyndari er Hallgrímur Einarsson. Myndatexti: B.E.
Örfá orð um sögu-
ritun Akureyrar
Það er nú liðið eitt ár síðan ég var
ráðinn til að skrifa sögu Akureyr-
ar. Á slíkum tímamótum þykir
mér rétt að fara nokkrum orðum
um söguritunina enda hef ég
fundið til þess að bæjarbúar eru
áhugasamir um þetta verk og því
ekki nema sjálfsagt að þeir frétti
endrum og sinnum hvernig geng-
ur. Að vísu verð ég að viðurkenna
það að mér er heldur illa við að
ræða mikið framtíðaráætlanir
hvort sem er á opinberum vett-
vangi eða í fámennari hópi. Þetta
er auðvitað ekkert annað en angi
af hjátrú sem illa hæfir á 20. öld-
inni - en hver hefur sinn djöful
að draga.
Um efnisþætti
Snúum okkur þá að söguritun-
inni. Það var ljóst áður en gengið
var til verks að sagan um Akur-
eyri hlaut að fylla fleiri en eitt
bindi. Ég ímynda mér að þau
gætu orðið þrjú eða fjögur.
Fyrsta bindinu skipti ég strax nið-
ur í fjóra meginhluta.
Sá fyrsti nær frá landnámi og
fram til 1787 en þá fékk Akureyri
eða Eyjafjarðarkaupstaður, eins
og hann nefndist á máli embættis-
mannanna, kaupstaðarréttindi í
fyrra sinnið. Þetta fór saman við
það að kóngur gaf verslunina við
ísland frjálsa öllum þegnum
sínum. Gamla einokunarlagið,
þar sem einn aðili keypti allan
verslunarrétt við íslendinga, var
afnumið.
Nú tók við tími hinna sjálf-
stæðu kaupmanna. Á Akureyri
voru þetta ár Friðriks Lynge sem
bar höfuð og herðar yfir aðra
kaupmenn á staðnum. Það er þó
ekki svo að skilja að höndlarar
hafi flykkst á eyrina um leið og
einokunin var afnumin og þó, þar
voru alltaf tvær eða fleiri verslan-
ir alveg frá 1788 sem þótti bara
býsna gott. Sjálfur Andreas
Kyhn, mesti stórbokkinn á ís-
landi um 1800, varpaði um eitt
skeið skugga sínum yfir Eyfirð-
inga áður en hann fór í lífstíðar-
tukthús fyrir fjármálamisferli. Á
öldinni nítjándu voru fjármála-
misferli nefnilega ekki dregin í
dilk hvítflibbabrota. Þau voru
alvöru glæpur. Annar hlutinn
fjallar um þessa menn alla,
Lynge, Kyhn og Gudmann, sem
leysti hina tvo af hólmi með hin-
um mesta glæsibrag.
En eitt og annað varð til þess
að draga úr uppgangi Eyjafjarð-
arkaupstaðar og 1836 misstum
við kaupstaðarréttindin aftur.
Bjarna Thorarensen, fyrsta róm-
antíska skáldinu okkar íslend-
inga og þáverandi amtmanni
norðan og austan, brá lítið við
þessa atburði. Þetta er ekki nema
nafnið, sagði hann en var þó
engu að síður svolítið spældur
yfir missinum. Það er viðfangs-
efni mitt í þriðja hluta fyrsta
bindis Akureyrarsögunnar að
draga upp einhverja mynd af ára-
tugunum á milli 1836 og 1862. En
það var einmitt á þessum tíma að
barátta bæjarbúa fyrir alvöru
bæjarréttindum hófst og var leidd
til lykta.
Um fjórða meginkaflann vil ég
ekki fjölyrða að sinni. Það sækja
nefnilega að mér efasemdir um
að hann rúmist í fyrsta bindinu
sem ég áætla að komi út á árinu
1990. ~
Talaö viö fólk
Ef það gengur eftir að þetta
fyrsta bindi endi um 1862 þá þýð-
ir það að allt efni þess verður um
atburði sem enginn núlifandi
maður man af eigin raun. Þetta
breytist þó strax í næsta bindi á
eftir og þá mega Akureyringar,
sérstaklega þeir sem eru komnir
langt úr æsku, eiga von á því að
ég kvabbi svolítið á þeim um
upplýsingar. Raunar er ég á
þröskuldi þess að hefja slíka
munnlega upplýsingasöfnun.
Gildi hennar felst ekki hvað síst í
því að lifandi menn geta miklu
frekar miðlað andblæ liðins tíma
en dauðar heimildir. Það sjálf-
sagða hefur aldrei þótt fréttnæmt
og ratar því sjaldnast á prent.
Hér er þó oft um að ræða mikils-
verðar upplýsingar um daglega
háttu og vinnubrögð. Og ein-
staka sinnum lifa frásagnir af
atburðum ekki annars staðar en í
minningunni.
Það má því segja að öðrum
þræði sé ég á höttunum eftir því
„sjálfsagða". Gallinn við slíka
rannsókn er hins vegar sá að ein-
staklingarnir, sem búa yfir þekk-
ingunni sem ég leita, eru lítt að
halda sér fram, í og með vegna
þess að þeir átta sig ekki alveg á
mikilvægi vitneskju sinnar. Ég
hlýt því að þiggja allar ábending-
ar um heimildamenn með þökk-
um.
Með þökk fyrir birtinguna.
Jón Hjaltason.
Havsteenshús (Amtmannshúsið). Fyrsta íbúðarhús Akureyrar, byggt árið
1777, en brann 1901. Á myndinni eru danskur tannlæknir t.v. og Júlíus Hav-
steen amtmaður t.h. en hann átti húsið á árunum 1882-1894. Friedrich
Lynge kaupmaður byggði húsið, en hann var síðasti einokunarkaupmaður-
inn og jafnframt fyrsti fríhöndlunarkaupmaðurinn á Akureyri. Lynge mun
hafa hafið kaupmennsku sína 1770, en þó ekki fyrir alvöru fyrr en 1776.
Myndin er tekin skömmu eftir 1880. Ljósmyndari er Anna Schiöth. Myndatexti: B.E.