Dagur - 17.03.1989, Qupperneq 8

8 - DAGUR - Föstudagur 17. mars 1989
spurning vikunnar
Jóhanna Gunnarsdóttir:
Ég sá ekki alla myndina, en mér
fannst allt í lagi með hana. Ég
er hlynnt hvalveiðum og vona
að myndin komi til með að
hjálpa íslendingum í baráttunni
um veiðarnar.
Smári Ólafsson:
Mér fannst hún nokkuð góð og
hún lýsir náttúrunni eins og hún
er. Þá held ég að það sem sagt
var um Greenpeace sé alveg
rétt, þetta eru hryðjuverkasam-
tök sem hafa atvinnu af þessu.
Umræðurnar á eftir fóru aftur á
móti úr böndum og mér þótti
Guðrún Helgadóttir verða sér til
skammar, ég hélt hún væri
skynsamari en þetta.
Einar Benediktsson:
Myndin var ágæt fyrir íslend-
inga og kemur áreiðanlega til
með að styrkja okkar málstað.
En ég var hissa á að forseti
sameinaðs þings skuli hafa lát-
ið hafa sig út í þetta. Ég hef allt-
af litið á Greenpeace sem
hryðjuverkasamtök og lít svo á
að Guðrún og hennar lið sé
komið í þann hóp.
Ásvaldur Friðriksson:
Þetta var Ijómandi góð mynd og
nauðsynlegt innlegg í allan
áróðurinn gegn okkur, það er
allt í lagi að svara í sömu mynt.
Þá voru umræðurnar á eftir í
meira lagi skrautlegar. Forseti
sameinaðs Alþingis varð sér til
skammar og ekki síður stjórn-
andi þáttarins sem þaggaði
sífellt niður í Magnúsi kvik-
myndagerðarmanni og gaf
Guðrúnu orðið.
Páll Halldórsson:
Ég sá ekki myndina en ætla að
gera það. Samkvæmt því sem
ég hef heyrt held ég að hún sé
mjög athyglisverð. Náttúruvernd-
arsjónarmiðin eru gengin út í
öfgar, það er ýmist í ökla eða
eyra. Eg er hlynntur hvalveið-
um, það er ástæðulaust að
hætta þessu alveg, en það
verður að fara varlega í hlutina
og taka tillit til aðstæðna. Það er
ekki gott ef við missum markað-
ina en svo er það annað, að
blessaðir hvalirnir éta svo mikið
af fiski að það er ómælt.
Hvað fannst þér
um kvikmyndina
„Lífsbjörg í Norðurhöfum“?
(Spurt á Akureyri)
Olgeir Lútersson:
Starfslok KSÞ
Svalbarðseyri
- stiklað á stóru í sögu félagsins
Nú eru liðin rúmlega þrjú ár síð-
an Kaupfélag Suður-Þingeyinga á
Svalbarðseyri varð endanlega
gjaldþrota og hætti starfsemi, en
þó gætir dauðateygja þess enn
víða. Margir eiga um sárt að
binda vegna afdrifa þess, bæði
fjárhagslega og andlega. Sumir
félagsmenn og aðrir einstaklingar
töpuðu þar fjármunum og félags-
menn, sérstaklega þeir eldri, sáu
á bak raungóðum viðskiptavini
eftir áratuga samstarf.
Hér verður starfsferils KSÞ
lítillega minnst og styðst ég, sem
þetta skrifa, við Svalbarðsstrand-
arbók Júlíusar Jóhannessonar,
en hann hefur haft aðgang að
gerðabókum KSÞ við samningu
bókar sinnar. Einnig vitna ég á
einum stað í „Byggðir og bú‘" (í
S-Þing.) sem kom út 1963.
Þannig segir frá stofnun KSÞ. -
Svalbarðsstrandarbók:
„Sautjánda des. 1889 komu
saman í Tungu fjórir kjörnir full-
trúar og sömdu reglugerð að
stofnun Pöntunarfélags Sval-
barðseyrar. Fulltrúarnir voru:
Baldvin og Þórður í Höfða fyrir
Höfðhverfinga, Jóhann á Víði-
völlum fyrir Fnjóskdæli og Helgi
í Tungu fyrir Svalbarðsstrend-
inga. Þessir þrír hreppar voru
stofnendur pöntunarfélagsins og
Baldvin í Höfða fyrsti formaður
þess. - Á næstu árum bættust við
deildir úr Svarfaðardal, Árskógs-
strönd, Galmarsströnd og
Möðruvallasókn, og austan úr
sýslunni: Ljósavatnsdeild og
Djúpárdeild. Þá var bætt aðstaða
við móttöku vörunnar. Byggður
var skúr til vörugeymslu er stóð
til 1959. Keyptir voru tveir upp-
skipunarbátar og laus bryggja, er
dregin var fram í sjó þar til
hlaðnir bátai flutu við hana.
Varð að draga hana til eftir sjáv-
arföllum. Eftir að bryggja Bald-
vins á Svalbarði eyðilagðist, voru
sauðir reknir eftir þessari bryggju
í bátana. Árið 1898 bætti félagið
við sig öðrum skúr áföstum við
þann fyrri. Þó kom svo fljótt að
vörur komust ekki í hús.“ -
Árið 1896 voru 12 deildir í
félaginu, en þeim fækkaði aftur
árið 1905 þegar deildirnar vestan
fjarðar og Höfðahverfi gengu úr
félaginu, og loks 1934 Svalbarðs-
deild. Er því að skilja að þá hafi
deildirnar austan Vaðlaheiðar
einar staðið að félaginu.
Segja má að kveikjan að stofn-
un KSÞ hafi orðið vorið 1885.
Vöruflutningaskip Kaupfélags
Þingeyinga slitnaði þá upp á
Húsavíkurhöfn í óveðri, áður en
affermingu var lokið. Tók það þá
stefnu til Eyjafjarðar og var
afgangi vörunnar skipað upp á
fjörukamb á Svalbarðseyri.
Bændur, sem keyptu þessar
vörur, undruðust hvað þær voru
ódýrar miðað við verð hjá kaup-
mönnum, og eftir þetta var farið
að skipa vörum á land þarna.
Segir um þetta í Svalbarðsstrand-
arbók:
„Þó að aðstæður allar væru
hinar frumstæðustu - uppskipun-
arbátar engir nema þriggja og
fjögurra manna för bænda. Urðu
menn að vaða fram að bátunum,
þar sem þeir stóðu við fjöruna,
og bera á bakinu sekkina er
margir stóðu 100 kg, upp á kamb,
þar sem þeim var hlaðið upp og
geymdir þar til vörunni var
skipt.“
Um þessa verslun voru svo
stofnuð skipulögð verslunarsam-
tök árið 1889, sem fyrr segir, og
eru þau talin upphaf KSÞ.
í hálfa öld starfaði KSÞ sem
pöntunarfélag við mjög þröngar
aðstæður vegna bágs efnahags
flestra félagsmanna allt það
tímabil, og sýnir þetta að vel hef-
ur verið haldið á málum. Ekki
var þá höfð opin verslun nema
stuttan tíma vor og haust þegar
pöntunarvörurnar voru vigtaðar
sundur og afgreiddar.
Pöntunarverslunin byggðist á
því að hver heimilisfaðir í félag-
inu skilaði vörupöntunum sínum
til deildarstjóra, sem skilaði þeim
til formanns félagsins. - Hér er
sýnishorn af hálfsárspöntun
fremur lítils heimilis:
2 tunnur rúgmél (200 kg)
50 kg bankabygg
50 kg heilrís
1 sekk hveiti (60 kg)
50 kg melís
8 kg kaffi
5 kg export
3 stangir stangasápa
10 st sólskinssápa
1 kg rúsínur
1 kg sveskjur
Hver og einn varð að gæta þess
að verð pöntunar hans yrði ekki
meira en áætluð greiðslugeta
hans, en þörf flestra fyrir vöru-
kaup var löngum meiri en
greiðslugetan. Svo fór það eftir
árferði og heilbrigði lamba
hvernig greiðsluáætlun stóðst.
Deildarstjórum gat orðið vandi
á höndum í þessu efni, því ekki
gátu þeir skilað frá sér pöntunum
sem þeir vissu að ekki mundi
vera kaupgeta fyrir. Þurftu þeir
því stundum að hafa afskipti af
pöntunum manna og veita leið-
beiningar.
í upphafi samvinnuverslunar
var í samþykktum hennar ákvæði
um samábyrgð, sem gerði hverri
einstakri deild skylt að ábyrgjast
skuldir sinna manna að því marki
sem deildarstjórn setti. Þarna var
göfugur andi á ferð, því búast
mátti við að þeir snauðustu
mundu njóta samábyrgðarinnar.
Ekki veit ég hvað reynt hefur á
þetta í KSÞ nema óbeint við
kreppulánauppgjörið um 1933,
en þá eyddust mjög sameignar-
sjóðir félagsins vegna eftirgjafa á
skuldum félagsmanna að hluta.
í þessari pöntunarverslun
þurfti mikið að vigta sundur
vörur, og urðu heimilin að leggja
til poka og skjóður undir slatt-
ana. Allt var haft sem einfaldast
og ódýrast. Óraleið er nú frá
þessari frumstæðu verslun til
þensluverslunar nútímans, þar
sem einnota umbúðir verða sí-
fellt stærri hluti af vöruverðinu
og mikið af þeim varningi, sem
keyptur er til landsins, selst
aldrei.
í Höfðahverfi starfaði eftir
1867 Framfarafélag Grýtubakka-
hrepps. Á fundum þess voru
framfara- og hagsmunamál
búenda rædd. Voru m.a. lagðar
spurningar fyrir einstaka bændur
til úrlausnar að athuguðu máli.
Kartöfluverksmiðjan var nýjung á sínum tíma og átti að hleypa nýju lífi í
starfsemi KSÞ.