Dagur - 07.06.1989, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Miðvikudagur 7. júní 1969
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 900 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 80 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 595 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON (Sauöárkróki vs. 95-5960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SIMFAX: 96-27639
Gífiirlegur vandi Sam-
virniuhreyfíngariimar
Flestum er nú að verða ljóst að árið 1988 reyndist
undirstöðuatvinnuvegum þjóðarinnar erfiðara
rekstrarlega séð en nokkurt annað ár frá stofnun
lýðveldisins. Ytri efnahagsaðstæður versnuðu,
þjóðarframleiðslan minnkaði, einkaneysla minnkaði
en samneysla jókst. Síðast en ekki síst jókst fjár-
magnskostnaður verulega. íslenskt efnahagslíf var
! engan veginn í stakk búið til að mæta þessum gíf-
urlega samdrætti og afleiðingarnar létu ekki á sér
standa. Rekstrarafkoma flestra fyrirtækja í landinu
var afleit á síðasta ári, ef bankar, sparisjóðir, verð-
bréfasjóðir og önnur fjármögnunarfyrirtæki eru
undanskilin. Rosalegur hallarekstur varð í útgerð,
fiskvinnslu, vinnslu búvara, iðnaði og verslun, og
þá sér í lagi verslun á landsbyggðinni. Afleiðingarn-
ar hafa m.a. orðið þær að eigið fé fjölmargra fyrir-
tækja hefur hreinlega gufað upp, eða öllu heldur
skipt um eigendur.
Guðjón B. Ólafsson, forstjóri Sambands íslenskra
samvinnufélaga, rakti þessa óheillaþróun íslenskra
efnahagsmála í skýrslu sinni á 87. aðalfundi Sam-
bandsins á mánudag. Samvinnuhreyfingin í land-
inu gengur nú í gegnum gífurlegt erfiðleikatímabil.
Kaupfélögin töpuðu rúmum milíjarði á síðasta ári
og Sambandið rúmlega 1150 milljónum króna.
Samtals nemur tapið 2,2 milljörðum króna. Það þarf
auðvitað ekki að fara mörgum orðum um það, hví-
líkt áfall þetta er fyrir Smvinnuhreyfinguna. Ljóst er
að þótt um sé að ræða öfluga fjöldahreyfingu, þolir
hún ekki slíkan taprekstur öðru sinni. Áfallið á síð-
asta ári hefur sannast sagna gengið afar nærri Sam-
bandinu og mörg kaupfélaganna berjast hreinlega
fyrir lífi sínu. Þessi tíðindi koma í sjálfu sér ekki á
óvart því kaupfélögin og Sambandið eru einmitt
burðarásar á öllum þeim sviðum atvinnulífsins sem
erfiðast áttu uppdráttar á síðasta ári og nefnd voru
hér að framan.
Það segir sína sögu að kaupfélögin og Sambandið
greiddu yfir tvo milljarða í vexti og annan fjár-
magnskostnað á síðasta ári, eða nánast sömu upp-
hæð og vantar til að endar nái saman í rekstri Sam-
vinnuhreyfingarinnar. Eigið fé Samvinnuhreyfing-
arinnar hefur rýrnað stórkostlega og vandinn er
stærri en svo að hægt sé að eygja leið út úr honum
með góðu móti. Þrátt fyrir það er enginn uppgjafar-
tónn í samvinnumönnum. Þeir gera sér það ljóst að
við svo búið má ekki standa. Nauðsynlegt er að
leita nýrra leiða til að ná fram aukinni hagræðingu
og hagkvæmni í rekstri kaupfélaganna og Sam-
bandsins þegar í stað. Vandinn er svo mikill að
hann krefst róttækari lausna en nokkru sinni. Þess-
ar aðgerðir þola enga bið, því að óbreyttu tapar
Samvinnuhreyfingin milljónum króna á degi
hverjum. Það þolir hún ekki öllu lengur. BB.
„Við íslendingar eigum að leita formlega eftir því við stórveldin, að gerður verði alþjóðasamningur um bann við
kjarnorkukafbátum á Norðurhöfum vegna stórfelldrar mengunarhættu.“
Stefán Valgeirsson:
Umhverflsmál og átak
Ungmennafélags Islands
Mikil umræða fer nú fram um
umhverfismál og leiðir til
úrbóta. Enginn vafi Ieikur á því,
að staða þeirra mála er að kom-
ast á mjög alvarlegt stig í flestum
heimshíutum. Það er farið að
sjást verulega á gróðri jarðar
vegna mengunar á stórum land-
svæðum. Skógar eru að deyja og
mest allt líf í ám og vötnum á
ýmsum stöðum eru að eyðast og
það sem enn lifir í þeim er talið
óhæft til neyslu. Innhöfin hafa
heldur ekki farið varhluta af
menguninni og margt bendir til
þess að úthöfin séu að mengast
verulega. j
Við þetta bætist svo að óson-
lagið yfir Suðurpólnúm a.m.k. er
að eyðast með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum. Staðan í þessum
málum virðist vera sú, að meng-
un af ýmsu tagi og eyðing óson-
lagsins fari nú ört vaxandi og sé
að komast á það stig að hún ógni
heilsu og lífi á stórum svæðum á
jörðinni. Petta er að gerast þó
ekki sé tekið tillit til þeirrar ógn-
ar og eyðingamáttar sem við
stöndum frammi fyrir vegna
kjarnorkuslysa, sem gætu orðið
hvenær sem er. Og ef ekki verður
vitundarvakning almennings sem
knýr ráðamenn þjóðanna til að
grípa í taumana í tæka tíð er voð-
inn vís.
Við íslendingar eigum að leita
formlega eftir því við stórveldin,
að gerður verði alþjóðasamning-
ur um bann við kjarnorkukafbát-
um á Norðurhöfum vegna stór-
felldrar mengunarhættu. Með
bættum friðarhorfum gæti Kefla-
víkurstöðin gegnt því hlutverki,
að þaðan yrði fylgst með því að
þessu banni yrði framfylgt ef slík-
ur samningur yrði gerður. Þá
fyrst stæði hún undir nafni sem
varnarstöð.
Á síðasta þingi voru lögð fram
þrjú frumvörp um umhverfismál.
Mjög skiptar skoðanir komu
fram í umræðum um efni þeirra
og uppsetningu, enda hlaut ekk-
ert þeirra afgreiðslu. Það frum-
varp sem fjallað var mest um var
flutt af ríkisstjórn. Fyrirmyndin
af því mun vera að verulegu leyti
komin frá Norðurlöndum. Vandi
okkar og aðstæður eru aðrar en
þar og vafasamt að úrræði þeirra
í þeim málum henti við þær
aðstæður sem við búum við. Til-
gangur ineð slíkri löggjöf á að
vera sá, að ná verulegum árangri
í umhverfismálum. Eitt er a.m.k.
víst, það er þýðingarlaust að
setja umhverfislög og setja á
stofn ráðuneyti til að stjórna
þeim málum ef ekki næst sam-
staða við þá, sem málið snertir
mest um framkvæmd og fyrir-
komulag slíkrar löggjafar. Höfuð-
atriði í þessu máli er að ná sátt
við þjóðina um fyrirkomulag og
framkvæmd þessara mála. Nýtt
ráðuneyti um umhverfismál eyk-
ur miðstýringuna í þjóðfélaginu
auk þess sem það mun hlaða á sig
starfsfólki á höfuðborgarsvæðinu
miðað við reynslu annarra þjóða.
Okkar þjóð þarf frekar á öðru að
halda nú en á aukinni miðstýr-
ingu. Umhverfismál verða naum-
ast leyst á ráðuneytisstigi heldur
miklu fremur á stofnunarstigi á
landsbyggðinni en þó fyrst og
fremst í samvinnu við hina eigin-
legu notendur hinna ýmsu nátt-
úrugæða.
Mikils ósamræmis gætir í ríkis-
stjórnarfrumvarpinu, sem snýr
að hinum einstöku atvinnugrein-
um t.d. á öll meðferð á lífríki
sjávar að vera áfram undir sínu
fagráðuneyti, sjávarútvegsráðu-
neytinu. Hins vegar eru lög um
landgræðslu að því er tekur til
ástands og eftirlits gróðurs og
hvers konar landnýting sett undir
hið fyrirhugaða umhverfisráðu-
neyti. Þau málefni eru algjörlega
skilin frá landbúnaðarráðuneyt-
inu. Það er annað hann Jón eða
séra Jón. Þetta frumvarp er dæmi
um það hvernig til tekst þegar
embættismönnum er falið að
móta stefnu í máli og semja
frumvarp sem þeir þekkja mjög
takmarkað til, en apa of mikið
eftir erlendum fyrirmyndum. Það
er ekki nóg að hafa háskólapróf
ef menn hafa ekki jarðsamband
við þær atvinnugreinar, sem
fyrirhuguð löggjöf á að ná til. Svo
einfalt er það.
Á Alþingi urðu lyktir þær, að
milliþinganefnd á að vinna að
þessu máli í sumar og hafa tilbúið
frumvarp í þingbyrjun í haust.
Gera verður kröfu til að þeir sem
taka sæti í milliþinganefndinni
hafi meiri skilning á aðstöðu not-
enda hinna ýmsu náttúrugæða en
þeir sem sömdu stjórnarfrum-
varpið.
Hvað finnst almenningi um
þennan mikla áhuga á umhverf-
ismálaráðuneyti þegar á sama
tíma eru sendar sendinefndir um
þveran og endilangan hnöttinn
með ærnum kostnaði til að reyna
að fá einhverja auðjöfra til að
byggja á landi hér stóriðju og þá
fyrst og fremst álver. Er það gert
í því augnamiði að draga úr
mengun á íslandi? Er áhuginn
fyrir umhverfisráðuneyti fyrst og
fremst til að geta sagt frá því í
veislum erlendis, að við íslend-
ingar séum með slíkt ráðuneyti?
Hinn merki félagsskapur Ung-
mennafélag íslands hefur
ákveðið að gangast fyrir hreins-
unarátaki helgina 10.-11. júní
n.k. og verður hreinsað fyrst og
fremst meðfram vegum landsins.
Stefnt er að þvf, að ungmenna-
félög, en þau eru 230 um allt
land, taki fyrir ákveðin svæði inn-
an síns héraðs. Stjórn Ung-
mennafélags íslands vonar að
takast megi að hreinsa 3000-5000
km af vegakerfi landsins þessa
daga. Með þessu átaki er jafn-
framt verið að hvetja fólk til að
henda ekki rusli úr bifreiðum eða
á víðavangi. Þeir vilja höfða til
fjölskyldunnar og leggja áherslu
á að fá fyrst og fremst ungt fólk
til að vinna að átakinu og skapa
jákvætt viðhorf til umhverfisins.
Formaðurinn Pálmi Gíslason
segir: „Áhugi fyrir þessu er mikill
og móttökur um allt land góðar
þar sem við höfum kynnt átakið."
Ég vona að stjórn Ungmenna-
félags íslands nái því takmarki,
sem þeir stefna að, að hreinsað
verði allt rusl meðfram vegum
landsins og þetta átak verði til
þess að vekja sem flesta til
umhugsunar um umhverfismál og
að þjóðin nái samstöðu um að
vernda landið okkar og sjóinn
umhverfis það fyrir hvers konar
spjöllum án miðstýringar og sér-
staks ráðuneytis.
Ég vona að þessum nierku
samtökum takist eins og oft áður
að vekja allan almenning í land-
inu til umhugsunar um það, hvað
mikils virði það er að lifa heil-
brigðu lífi í hreinu landi. Árang-
ur í umhverfismálum næst ekki
nema með víðtækri þátttöku alls
almennings jafnframt því sem
Alþingi verður að vera vel á verði
í þeim fjölmörgu þingmálum,
sem varða umhverfið.
Höfundur cr alþingismaður Samtaka jafnrcttis
og félagshyggju.