Dagur - 12.01.1990, Blaðsíða 5

Föstudagur 12. janúar 1990 - DAGUR - 5
Stefán Valgeirsson:
Um áramót
Um áramót velta menn því gjarn-
an fyrir sér hvaða lærdóm sé hægt
að draga af vegferðinni um liðið
ár. Við þurfum að líta til baka til
að gera okkur grein fyrir hvað
hafi áunnist, hvað hefði mátt bet-
ur fara og síðast en ekki síst hver
hafi verið alvarlegustu mistökin
sem urðu á árinu sem var að líða.
Litið til baka
Hvað varðar framkvæmd efna-
hagsmála tel ég að best hafi til
tekist um viðreisn útflutnings-
atvinnugreina fyrir atbeina
Atvinnutryggingasjóðs og Hluta-
fjársjóðs. Með auknu hlutafé og
skuldabreytingum hafa mörg út-
flutningsfyrirtæki orðið rekstrar-
hæf á ný. Fjármagnskostnaður af
þeirri fjárhæð sem skuldbreytt
hefur verið mun hafa lækkað
a.m.k. um helming fyrir utan inn-
heimtu og lögfræðingakostnað.
Pessi aðgerð leiddi til að
atvinnuástand var mun skárra á
landinu en ýmsir höfðu gert ráð
fyrir. En þrátt fyrir það var fólks-
flótti af landsbyggðinni uggvæn-
legur. Hvernig væri ástandið ef
öllum þessum útflutningsfyrir-
tækjum hefði verið lokað um
lengri tíma eins og gerðist t.d. á
Patreksfirði? Pað er nauðsynlegt
að gera sér grein fyrir þessu, fyrst
og fremst vegna þess að forystu-
sveit Sjálfstæðisflokksins lagðist
mjög hart gegn því að Atvinnu-
tryggingasjóður útflutningsgreina
og síðar Hlutafjársjóður yrðu
stofnaðir til að koma í veg fyrir
að fjölmörgum útflutningsfyrir-
tækjum yrði lokað. Peirra leið
var gjaldþrotaleiðin. Atvinnu-
tryggingasjóður var kallaður
ýmsum niðrandi nöfnum t.d.
skussasjóður, en nú eru þessi
nöfn ekki nefnd og nú viður-
kenna flestir þ. á m. sjálfstæðis-
menn að umrædd aðgerð hafi
bjargað framleiðslufyrirtækjum á
fjölmörgum stöðum í landinu og
þar með komið í veg fyrir
atvinnuleysi.
Hitt er annað mál að ekki er
enn búið að afgreiða nokkur
fyrirtæki sem eru undirstaða
atvinnulífsins í viðkomandi
byggðum. Sumir ráðamenn segja
að lausn þeirra mála sé ekki í
sjónmáli. Staða flestra þessara
fyrirtækja er ekkert eða lítið lak-
ari en sumra þeirra sem fyrir-
greiðslu hafa fengið. Það liggur
einnig fyrir að dýrasta leiðin, ef
tekið er tillit til afleiðinganna, er
að gera þau gjaldþrota. Pess
vegna verður að krefjast þess að
hvert einasta fyrirtæki verði
skoðað og allir þættir inálsins
metnir og það rökstutt án undan-
bragða ef gjaldþrotaleiðin verður
valin. Það kann að vera að í ein-
stökum tilfellum sé ekki hægt að
komast hjá gjaldþrotum án þess
að breyta lögum en þá þarf að
athuga það.
Á þessu ári hafa samt sem áður
gengið yfir þjóðina fjöldagjald-
þrot með skelfilegum afleiðing-
um. Fyrirtæki og einstaklingar
standa uppi eignalausir, fjöl-
skyldur tvístrast og ekki eru horf-
ur á að þessum hörmungum linni.
Margar ástæður eru fyrir þessum
gjaldþrotum. Erfitt er að gera
áætlanir í verðbólguþjóðfélagi.
Af verðbólgunni leiðir breytileg
greiðslugeta t.d. vegna minni
launatekna í mörgum tilvikum,
en aðalástæðan er áhrifin af láns-
kjaravísitölunni og vaxtaokrinu.
Að vísu verður að leita lengra
aftur í tímann enn til ársins 1989
til að rifja upp mistökin sem gerð
voru, en það var þegar vextir
voru gefnir frjálsir. Slík ákvörð-
un var byggð á reynslu annarra
þjóða, sem búa við allt aðra
atvinnuuppbyggingu og hagkerfi
en við og rniklu meiri stöðug-
leika. Vaxtafrelsið var eins og á
stóð erlend eftiröpun og gerð án
þess að menn gerðu sér ljóst
hvernig yrði að halda á málum ef
nokkur von átti að vera á því að
slík aðgerð setti ekki allt úr
böndunum. Frumskilyrði fyrir
vaxtafrelsi var að ríkissjóður væri
rekinn hallalaus og þyrfti ekki á
lánsfjármagni að halda.
Þeir fjármálasnillingar sem
ráðið hafa ferðinni, þ.e.a.s. í
Seðlabanka, ríkisstjórn, fjár-
málaráðuneyti fóru öfugt að.
Ríkissjóður var rekinn með halla
ár eftir ár, einnig á góðu árunum
og hallinn fjármagnaður að
nokkru leyti með erlendum lán-
tökum og einnig með sölu ríkis-
skuldabréfa og ríkisvíxla. Af
þessu leiddi að skortur var á inn-
lendu lánsfjármagni og það
orskaði hækkun vaxta. Þó kast-
aði fyrst tólfunum eftir að ríkis-
stjórn Þorsteins Pálssonar var
mynduð 1987. Á fyrstu mánuð-
um þeirrar ríkisstjórnar bauð
ríkissjóður hærri og hærri vexti til
þess að ríkisvíxlarnir seldust.
Vextirnir meira en tvöfölduðust á
fyrstu fimm mánuðum hennar.
Áðrir vextir hækkuðu hlutfalls-
lega á sama tíma að sjálfsögðu.
Þetta ráðslag ríkisstjórnar Þor-
steins Pálssonar er fyrst og fremst
orsakavaldurinn að þeirri eigna-
upptöku, þeirri gjaldþrotahrinu,
og þeim harmleik sem hefur
gengið yfir þjóðfélagið jafnt
fyrirtæki sem einstaklinga og því
miður sést ekki enn fyrir enda á.
Þegar ríkisstjórn Steingríms
Hermannssonar var mynduð í
september 1988 var eitt af aðal-
áhersluatriðum í stefnu hennar
að ná raunvöxtum niður í a.m.k.
6% og síðar var stefnt að ná þeim
niður í 5%. Hvernig standa þau
mál nú þegar árið 1990 gengur í
garð? Lægstu raunvextir í bönk-
um eru 6,5%, hygg ég að þessi
vaxtakjör gildi aðeins um ríkis-
tryggð lán. Almennir útlánsvextir
eru lægstir hjá ríkisbönkunum
7,5%, hjá einkabönkunum frá
7,75% upp í 8,25%, en þeir sem
þurfa að láta skuldbreyta hjá sér
verða að bera allt að 3% hærri
vexti en að framan greinir og eru
þá allt að 9% að ógleymdum
dráttarvöxtum fyrir þá sem í því
lenda. Þetta eru kjörin sem þau
fyrirtæki og einstaklingar verða
að búa við sem eru komnir með
sín fjármál í ógöngur. Rangar
ákvarðanir síðustu ríkisstjórnar
hafa orsakað það hvernig komið
er fyrir þessum aðilum.
Ég hef hvað eftir annað rætt
þessi mál á Alþingi og átalið að
Seðlabankinn skuli gefa lána-
stofnunum heimild til þess að
neyða þá sem eru í erfiðleikum til
að borga 2% vexti ofan á kjör-
vexti. Það er meira gert í orði en
á borði af þessari ríkisstjórn sem
öðrum fyrrverandi ríkisstjórnum,
loforðin reyndust létt á vigt, það
er því ekki rétt að meðaltalsraun-
vextir séu 7% eins og hefur verið
haldið fram. Ég hygg að þeir séu
yfir 8% og þeir sem eru í mestum
erfiðleikum eru látnir bera enn
hærri vexti. Það er ef til vill í fullu
samræmi við þá siðblindu sem
virðist ráða ferðinni hjá þeim
sem vilja frelsi fjármagnsins.
Ég vil einnig átelja söluna á
Útvegsbankanum. Söluverðið á
honum var langt undir eðlilegu
verði. Ég mun taka þá sölu til
umfjöllunar þegar endanlegar
tölur liggja fyrir og þegar séð
verður hvernig íslandsbanki
stendur sig í samkeppninni við
ríkisbankana. Mér kæmi það
mjög á óvart ef útlánsvextir
reyndust vera lægri þar en þeir
verða í ríkisbönkunum. Banka-
málaráðherra hefur afsakað sölu-
verðið á Útvegsbankanum með
því að verið væri að stuðla að
samruna fjögurra banka sem
myndi leiða það af sér að vextir
lækkuðu. Við sjáum nú hvað ger-
ist í þeim málum. Reynslan sker
úr því.
Stjórnmálin 1990
Árið 1990 verður ár kosninga og
uppgjörs í þjóðmálum. Líklegt er
að til Alþingiskosninga komi á
því ári. Állir flokkar á Alþingi
nema Kvennalistinn og Frjáls-
lyndir hægri menn hafa átt aðild
að ríkisstjórnum það sem af er
kjörtímabilinu og það verður að
segjast eins og er að árangurinn
er hraklegur. Hörð hægri stefna
ríkisstjórnar Þorsteins Pálssonar
keyrði hér allt í strand og beið
algjört skipbrot. Ríkisstjórn
Steingríms Hermannssonar hefur
ekið í sömu hjólförum í veiga-
miklum málum eins og vaxtamál-
um, skattamálum og kvótamál-
um þrátt fyrir aðra yfirlýsta
stefnu málefnasamnings. Má án
efa rekja það getuleysi til afstöðu
kratanna til þessara mála.
Afleiðingarnar þekkja allir.
Áframhaldandi áföll í atvinnu-
og þjóðlífinu öllu sem leitt hefur
af sér fólksflótta, afturför og stór-
aukið misrétti. Dýr neyðarúrræði
hafa bjargað nokkru en vaxta-
okur og skattheimta sem miðar
að því að ná sem mestum tekjum
af láglauna- og miðlungstekju-
fólki en hlífa hátekjumönnum og
fjármagnseigendum koma í veg
fyrir þjóðlífsbata.
Ekkert bendir til þess að
Alþingi sem nú situr breyti veru-
lega þeirri stöðu á næstu misser-
um og fólk hlýtur að binda helst
vonir við að kjósendum takist í
kosningum að hrinda af sér oki
óheyrilegs fjármagnskostnaðar
og flokksfjötruin valdaaðila, sem
ráðið hafa mestu hér á landi síð-
ustu áratugi. Það felst í þvt' lítil
virðing á dómgreind almennings
að kenna ríkisstjórnina við jafn-
rétti og félagshyggju á sama tíma
sem misréttið eykst á ýmsum
sviðurn.
Sveitarstjórnarkosningar
í sveitarstjórnarkosningum eru
sérmálefni einstakra byggðarlaga
auðvitað höfuðmál en kosning-
arnar sem heild hljóta að mótast
af þeim mikla mun sent sveitar-
félög og þegnar þeirra búa við.
Smærri sveitarfélögin og þau sem
fjær eru höfuðborgarsvæðinu búa
við allt aðrar aðstæður en
Reykjavík. Reykjavík virðist
hafa afl til þess að leysa mörg mál
vel en hefur samt fjármagn til að
leggja í rándýr bruðlævintýri.
Mörg önnur sveitarfélög einkum
úti á landi ráða ekki við þau verk-
efni sem þeim eru falin og hafa
að óbreyttum lögum enga mögu-
leika til þess að leysa eins og
sveitarfélögin á höfuðborgar-
svæðinu eða búa þegnum sínum
sambærilega þjónustu.
Alþingi og ráðherrar sveitar-
stjórnarmála hefðu auðvitað átt
að hafa forustu um að tryggja
jafnræði sveitarfélaganna og
þegna þeirra en það hefur
brugðist. Þeir sem bjóða sig fram
til sveitarstjórnarstarfa verða að
krefjast þess að forsendur starfa
þeirra séu sambærilegar í öllum
sveitarfélögum. Kosningabarátt-
an hlýtur að mótast af því að
frambjóðendur í sveitarfélögum
landsbyggðarinnar krefjast jafn-
réttis í sveitarstjórnarmálum sem
í öðrum málum. Og raddir þeirra
frambjóðenda sem ekki treysta
sér til að taka undir jafnréttisvið-
horf landsbyggðarfólks munu
þykja hjáróma og litið verður á
þá sem merkisbera misréttis.
Gera verður ráðstafnir í fjöl-
mörgum málum til að sveitarfé-
lög í hverri byggð geti unnið sam-
an og boðið atvinnutækifæri og
aðra aðstöðu sambærilega við
það sem er í sveitarfélögunum á
höfuðborgarsvæðinu.
Meðal grundvallaratriða í
þeirri stefnumótun hljóta að
verða atriði sem miða að jöfnun
atvinnutækifæra í sveitarfélögun-
um svo sem byggðakvótar í sjáv-
arafla og landbúnaði, bættar
samgöngur milli byggðarlaga
þannig að fámennir staðir sem nú
eru einangraðir geti leyst málefni
sveitarfélaganna í samstarfi.
Jarðgöng og aðrar vegabætur
sem tryggja stöðugar samgöngur
á milli nágrannabyggðanna eru
lágmarksaðgerðir til að mögulegt
sé að leysa mál þeirra sæmilega.
Skipulagðar og tíðar almennings-
samgöngur við helstu þjónustu-
kjarna í hverri byggð eru inann-
réttindamál þeim sem ekki eiga
einkabifreið. Möguleika byggðar
úti á landi til þess að selja ferskar
afurðir til útlanda verður að bæta
með gerð flugvalla fyrir ntilli-
landavélar í hverjum landshluta
og með góðum tengingum
byggða við þá. Verðlag opin-
berra stofnana sveitarfélaganna
eða annarra á mikilvægri þjón-
ustu svo sem raforku og hita
verður að jafna. Kostnað við
þjónustu og síma verður einnig að
jafna strax. Tekjuöflun sveitar-
félaganna verður að jafna og
bæta þannig að þau hafi öll sömu
möguleika á að leysa verkefni
síns svo sem að starfrækja fjöl-
skylduvernd þar með talda
umönnun barna, og önnur mál
t.d. varðandi landvernd og
mengun. Raunhæf byggðastefna
er óframkvæmanleg í nútíma-
þjóðfélagi nema þessi skilyrði séu
fyrir hendi.
Höfuðborgarsvæðið verður að
taka tillit til að það hefur verið og
er þjónustusvæði landsins alls og
aflar tekna og byggist upp sem
slíkt.
Það þarf samstöðu
Mér heyrist á fjölmörgu lands-
byggðarfólki að því sé ljóst að
vonlaust sé að ná fram jafnrétti í
gegnum það valdakerfi, þá
stjórnmálaflokka, sem deilt hafa
völdum að undanförnu. Svipaða
afstöðu heyri ég einnig á höfuð-
borgarsvæðinu aðallega frá
mennta- og lágtekjufólki. Sé
þetta orðin nokkuð alrnenn skoð-
un ætti það ekki að vefjast fyrir
neinum að menn ná ekki réttar-
bótum nema þeir séu tilbúnir að
sækja þær sjálfir. Vilji og víðtæk
samstaða, er það sem skiptir
máli.
Samtök jafnréttis og félags-
hyggju munu vinna að því að
jafna lífsaðstöðuna og draga
verulega úr launamun í þjóðfé-
laginu. Við erum tilbúin að
mynda samstöðu með þeim sem
vilja ná slíkum breytingum fram.
Ég vil þakka þeim fjölmörgu
sem hafa haft samband við mig á
liðnu ári, hvatt mig til baráttu og
leiðbeint mér í fjölmörgum
rnálum. Margir hafa lýst yfir
áhuga á að ná fram víðtækri sam-
stöðu um stefnu okkar Samtaka
fyrir næstu Alþingiskosningar.
Slíka afstöðu met ég mikils.
Ég óska öllum landsmönnum
góðs gengis á árinu og vona að
aukið réttlæti náist fram, í víð-
ustu merkingu þess orðs.
Höfundur er alþingismaður Samtaka
jafnréttis og félagshyggju.