Dagur - 15.12.1990, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - Laugardagur 15. desember 1990

UMSJÓN: KRISTÍN KJARTANSDÓTTIR OG HJÖRDÍS HALLDÓRSDÓTTIR
Astandið
Hernámsárin, 1940-1945,
voru ár sem margir unglingar
dagsins í dag hefðu viljað
upplifa. Lífíð hlýtur að hafa
verið fjölskrúðugt, hersetu-
liðið var mannmargt og varla
var hægt að komast hjá mikl-
um samskiptum við her-
mennina. Þó var kvenþjóðin
íslenska duglegri en karl-
þjóðin í þeim samskiptum
sem nánust voru, enda gátu
þær grætt á þeim ansi marga
eftirsóknarverða hluti svo
sem kóka-kóla, appelsínur,
silkisokka og jórturgúmmí að
ógleymdum blessuðum vindl-
ingunum. Dökkar hliðar
voru þó til á þessum sam-
skiptum, einhverjar stúlkur
urðu óléttar af völdum her-
Hrund Hlöðversdóttir,
18 ðra:
„Erfiðir tímar
fyrir fcrtœkt fólk"
- Hver er þáttur þinn í þessari
sýningu?
„Ég er formaður kórsins. Hjör-
dís Tryggvadóttir, formaður leik-
félagsins, talaði við mig í haust
um það hvort ekki væri sniðugt
að kórinn og leikfélagið myndu
vinna saman að dagskrá fyrir árs-
hátíð M.A. Við í kórnum sáum
um að finna lög og æfa þau en
annars hafa félögin tvö unnið að
öllu leyti saman að uppsetning-
unni.“
- Er erfitt að setja upp svona
sýningu?
„Petta krefst auðvitað mikils
tíma og núna undir lokin hafa
verið æfingar hvern dag. En þetta
er agalega gaman.“
- Er mikið sungið?
„Já það má eiginlega segja að
þetta sé söngleikur. Pað eru um 5
lög í sýningunni og skiptist jafnt á
milli söng og leiks.“
- Heldur þú að hernámsárin
hafi verið'skemmtilegur tími?
„Það fór eftir því í hvaða stétt
fólk fæddist. Stéttaskipting var
þó nokkur svo að þetta hefur ver-
ið erfiður tími fyrir fátækt fólk.
Kannski hefur þetta að sumu
leyti verið erfiður tími fyrir alla.
En þetta hefur örugglega verið
skemmtilegur tími fyrir unglinga,
mikið af böllum, dátar út um allt
og alls kyns nýjungar að koma
eins og kókið, tyggjó og ávextir.“
- Hefðir þú viljað vera ungl-
ingur á þessum árum?
„Það hefði örugglega verið
svolítil upplifun. Það hefur sjálf-
manns án þess að vera í föstu
sambandi við hann og þótti af
því mikil skömm. Leikfélag
og kór Menntaskólans á
Akureyri settu upp viðamikla
sýningu um hernámsárin á
árshátíð M.A. þann 6. des-
ember síðastliðinn. Þar var
brugðið upp svipmyndum úr
lífínu á Akureyri á þessum
tíma, gefín voru dæmi um
viðbrögð hinna ýmsu borgara
og reynt var að gefa mynd af
þeim áhrifum sem hersetan
hafði á bæjarlífíð. Við kíkt-
um inn á eina af seinustu
æfíngum krakkanna fyrir
sýninguna og fengum nokkur
úr hópnum til að segja okkur
frá sýningunni og hernáminu.
sagt verið spennandi að hafa dát-
ana og böllin þeirra. Annars er
voðalega erfitt að segja til um
svona.“
- Hafði koma hersins mikil
áhrif á fólk?
„Já, alveg rosaleg áhrif, þá
alveg sérstaklega „Bretavinnan“.
Það var náttúrlega ofsalega mikið
atvinnuleysi áður en hernámið
varð. Það hafði enginn tíma til að
sinna bústörfunum á meðan
„Bretavinnan" var svo að þau
sátu mest á hakanum þessi ár.“
- Fáið þið góða tilfinningu fyr-
ir því hvernig fólki leið við komu
hersins með því að setja upp
svona sýningu?
„Já, maður fer að hugsa meira
út í þetta. Áður var ástandið bara
eitthvert ævintýri hjá íslensku
kvenfólki en núna lítur maður
öðrum augum á þennan tíma og
fer að setja sig í spor þessa
fólks.“
- Hvernig heldurðu að her-
mönnunum hafi liðið þegar þeir
komu hingað?
„Fyrst hefur þeim örugglega
fundist ísland vera algert skíta-
pláss og íslendingar einhverjir
sveitalubbar. En þeim fannst
samt svolítið til um kvenfólkið og
einn „offiser“ hjá Bretunum
sagði að meirihluti íslenska kven-
fólksins væri „ofboðslega falleg-
ur“. Það voru sem sagt ekki bara
íslensku stelpurnar sem ollu
ástandinu heldur hrifust her-
mennirnir líka af kvenþjóðinni."
Árný Leifsdóttir,
16 ára:
„Maður frœðist
rosalega
mlkið á þessu“
- Hvaða hlutverk hefur þú í sýn-
ingunni?
„Ég leik strák sem er blaðsölu-
drengur og svo leik ég mennta-
skólastrák sem lendir f slagsmál-
um við hermann á balli.“
- Er þetta skemmtilegt?
„Já, já!“
- Hvernig er undirbúningi
háttað að svona sýningu?
Gunnlaugur Friðrik
Friðriksson, 18 ára:
„Hugsunarháltur
fólksins breyltist
við komu hersins"
- Hvers konar sýningu eruð þið
að setja upp?
„Þetta er sýning sem fjallar um
hernámið og þá sérstaklega
fyrstu tvö árin sem Bretaherinn
var hér í bænum. Sýningin er í
tilefni þess að nú eru 50 ár liðin
frá því að ísland var hernumið og
hér settist að erlent setulið.
í sýningunni er stiklað á stóru
um bæjarlífið þegar herinn kom í
bæinn og svo aftur þegar hann
Jón Þór Þorleifsson,
16 ára:
vera íslenskur kven-
maðuráþessumárum"
- Hvað gerir þú í sýningunni?
„Ég á að leika hermann. Ég er
með frekar stórt hlutverk og kem
oft fram. Ég verð ástfanginn af
íslenskri stelpu og eignast með
henni barn. Svo lendi ég í slags-
málum við íslending.“
- Fengu hermennirnir slæmar
móttökur hér?
„Nei, ætli það. Ég býst ekki við
„Við byrjuðum á því að afla
okkur heimilda um hvernig
ástandið var. Svo skrifuðum við
niður smá texta og bjuggum til
leikrit.“
- Þjónar svona uppsetning
einhverjum tilgangi?
„Já, maður fræðist rosalega
mikið á þessu. Ég veit miklu
fór. Sumt er á léttum nótum,
annað ekki og er sýningunni skipt
í nokkra kafla. Við tökum þess-
um geysilegu umbreytingum sem
voru í bæjarlífinu með ýmsum
hætti, t.d. eru lesnar upp auglýs-
ingar úr dagblöðum þessa tíma-
bils milli atriða. Þessar auglýsing-
ar, sem eru margar hverjar mjög
fyndnar lýsa ágætlega hugsunar-
hætti fólks þá.“
- Er þetta söngleikur eða
leikrit?
„Hvoru tveggja. Sýningin er
unnin í samvinnu kórsins og leik-
félagsins svo það er mikið
sungið, svo er líka dansað.“
- Hvert er þitt hlutverk?
„Ég leik bæði bóndadurg og
svo reiðan menntskæling sem
finnst að verið sé að stinga undan
sér. Hersetuliðið hélt nefnilega
ball hér og þangað var öllum
stúlkum bæjarins boðið. Þetta
ball olli mikilli reiði í bænum,
ungir menntaskóladrengir mættu
á staðinn og skráðu niður nöfn
allra bæjarbúa sem mættu og
birtu síðan nafnalistann í dag-
blöðum.“
- Heldurðu að hugsunarháttur
fólks á Akureyri hafi breyst mik-
ið við tilkomu hersins?
„Já, ég held tvímælalaust að
að íslendingar hafi ráðist á þá
með glímubrögðum. Hermenn-
irnir komu áreiðanlega vel út úr
þessu.“
- Hvað taka margir þátt í sýn-
ingunni?
„Við erum ansi mörg, hópur-
inn samanstendur af stóra kórn-
um, litla kórnum, ieikfélaginu og
hljómsveitum. Þetta eru tugir
manna því í viðbót við þetta telj-
ast með tæknimenn, farðarar og
annað aðstoðarfólk."
- Er sniðugt að setja upp
svona leiksýningu?
„Já, mér finnst það. Mér finnst
gott að taka fyrir hluta af öldinni
á leiksýningu og þessi ár þá sér-
staklega. Maður lærir mikið á
þessu því að við unnum allt upp
úr heimildum og þar af leiðandi
hefur maður gott af þessu. Ég
veit miklu meira um hernámsárin
en áður og þar að auki þroskar
svona vinna fólk.“
- Er erfitt að setja sig í spor
Breta?
„Nei, í rauninni ekki enda er
ekki lagt mikið upp úr því í sýn-
ingunni. Það kemur fram um það
hvað þeim fannst um veruna
hér.“
- Hvernig heldurðu að það
hafi verið að vera unglingur á
meira um þennan tíma núna en
áður. Svo er þetta bara mjög
gaman.“
- Heldur þú að það hafi verið
gaman að vera unglinngur á
hernámsárunum?
„Ég veit það ekki. Það gæti
hafa verið mjög erfitt vegna
fátæktar. Það var fulimikil fá-
tækt.“
- Hvað heldur þú að unglingar
hafi gert sér til gamans á þessum
tjma?
„Ég hef ekki hugmynd um
það! Þeir hafa sjálfsagt farið
eitthvað á böll og svoleiðis.
Kannski hafa þeir gert eitthvað
svipað og gert er í dag.“
- Er erfitt að taka þátt í svona
sýningu?
„Já, maður þarf svolítið að
hann hafi breyst stórkostlega.
Þetta eru ein mestu umskipti sem
hafa orðið í sögu þessarar
þjóðar, þ.e. þegar herinn kom.“
- Eru það einungis nemendur
skólans sem taka þátt í sýning-
unni?
„Já, það eru nemendur skólans
sem taka á sig alla vinnuna við
sýninguna. Leikstjórinn hjá leik-
félaginu okkar, Jón Stefán leikari
hjá L.A., hefur hjálpað okkur
smávegis en það má segja að við
höfum gert þetta allt sjálf. “
- Hefur svona sýning einhvern
tilgang?
„Já alveg geysilegan tilgang.
Hún bæði skemmtir og fræðir.
Þessi sýning er líka öðruvísi en
sýningar skólaleikfélagsins hafa
verið undanfarin ár. Það hefur
yfirleitt verið kennaragrín með
glensi og gamani en núna er þetta
líka með annarlegum tóni og
raunalegum blæ, þannig að þetta
er kærkomin tilbreyting.“
- Viltu segja eitthvað að
lokum?
„Mig langar til að koma því á
framfæri að ég er á móti veru
bandaríska hersins á íslandi, mér
finnst að hans sé ekki þörf í dag.
Mín skoðun á hernum er sú að
þetta séu bara drápstól.“
þessum árum?
„Það hlýtur að hafa verið
erfitt. Unglingar voru undir
mikilli pressu frá yfirvöldum og
foreldrum og voru oft sendir út í
sveit svo að þeir yrðu ekki fyrir
áhrifum frá hernum. Unglingar
máttu ekki umgangast hermenn-
ina og fengu ekki að fara á böllin
þeirra.“
- Töldu fullorðnir að hermenn
hefðu slæm áhrif á unglinga?
„Já, manni virðist það a.m.k.
af þeim auglýsingum og tilkynn-
ingum frá yfirvöldum sem ég hef
lesið.“
- Hefðir þú viljað vera ungl-
ingur á hernámsárunum?
„Ég hefði frekar viljað vera
íslenskur kvenmaður á þessum
árum því að það var nóg að gera
hjá þeim. Það hefur líka verið
nokkuð frjálslegt að vera breskur
dáti hér.“
- Hvað gerðu unglingar á
þessum árum?
„Stelpurnar sóttu náttúrlega
böllin og þá voru strákarnir með
móral út í hermennina, sem er
ósköp eðlilegt. Strákarnir voru
kannski ekki á móti sjálfu stríð-
inu heldur var þeim illa við að
verið væri að ræna frá þeim píun-
um.“
i leggja á sig. Það þarf alltaf að
mæta á réttum tíma á æfingar og
passa sig á að vera ekki með nein
fíflalæti heldur einbeita sér að
þessu. Það þarf að setja sig inn í
persónuna sem maður er að
leika.“
- Hvernig heldur þú að ís-
lensku strákunum hafi liðið innan
um dátana?
„Þeir voru svolítið hlunnfarnir,
og gellurnar þeirra hafa oft verið
teknar frá þeim.“
- Hvernig hafði hersetan áhrif
á líf fólks?
„Ég hugsa að fólk hafi svolítið
þurft að horfast í augu við raun-
veruleikann um það sem var að
gerast í heiminum. Svo komu
margar nýjungar sem máttu alveg
koma, eins og t.d. kókið.“