Dagur - 23.11.1991, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - Laugardagur 23. nóvember 1991
Líkaminn sem okkur er geíinn verður ekki endurnýjaður. Því er vissara að fara
vel með hann. Samt er það svo að þótt flestir þykist vita hvernig skynsamlegast
er að beita líkamanum og hvaða Iífshættir eru vænlegastir til að stuðla að heil-
brigði þá eru ýmsir álags- og streitusjúkdómar ótrúlega algengir, ekki síst hér á
landi, og þeir kosta þjóðfélagið milljarða ár hvert. Þessari þróun á að vera til-
tölulega auðvelt að snúa við. Til að ræða um leiðir til úrbóta fengum við Stefán
Ólafsson, sjúkraþjálfara á Endurhæfingarstöðinni Bjargi á Akureyri, í helg-
arspjall. Yið komum inn á hið afar fjölbreytta starf sjúkraþjálfarans, fyrirbyggj-
andi aðgerðir, togstreitu í heilbrigðiskerfinu og galla í því, mismunandi úrræði
sem standa Jóni og séra Jóni til boða, vafasamar lækningaaðferðir og mýmargt
fleira. Þetta eru mál sem snerta nær alla þjóðfélagsþegna.
Alkunna er að kyrrsetufólk þarf oft að leita
til sjúkraþjálfara en þeir taka líka börn og
gamalmenni til meðferðar, ýmsa sjúklinga,
fólk sem hefur lent í slysunt, fatlaða og
þannig mætti lengi telja. En byrjum á bak-
inu, sem angrar svo marga íslendinga.
- Er eitthvað til í því, Stefán, að maður-
inn sé hreinlega ekki „hannaður" til að vera
uppréttur?
„Já. Við erum komnir af öpum og vorum
því áður fyrr á fjórum fótum og sú þróun
sem líkaminn hefur gengið í gegnum er ekki
í takt við kröfur nútímans. Hryggurinn virð-
ist ekki vera hannaður til að vera lóðréttur
og hvað þá sitjandi. í dag erum við í stöðu
sem við erurn ekki hönnuð fyrir og þurfum
að aðlaga okkur að vinnunni og umhverfinu
í stað þess að aðlaga umhverfið að okkur.
Við höfum veikleika sem við þurfum að
þekkja ef ekki á að fara illa. Éað er t.d.
ákveðið varnarliðband í hryggnum, aftan
við brjóskþófana, og það er mjóst neðst í
hryggnum þar sem hin klassísku brjósklos
eru algengust. Þarna er álagið mest en lið-
bandið of veigalítið.
Mannshryggurinn býr yfir ákveðnum
sveigjum og það er mikilvægt að við náum
að halda þessum sveigjum í daglegu lífi og
vinnum ekki lengi í röngum stellingum,
annars mun eitthvað gefa sig á endanum. f
hryggnum verður þrýstingsálagið mest á lið-
ina í dýpstu sveigjunum, en þar erum við
einmitt veikust fyrir, hönnunarlega séð. Það
má því segja að skaparinn hafi gert þarna
ákveðin mistök.“
„Hef ekki heyrt um hund
sem er að drepast í bakinu“
Hryggurinn er þó ekki algjörlega misheppn-
að sköpunarverk, sagði Stefán og taldi upp
ýmsa kosti hans, t.d. fjöðrun og þar með
höggþol, en hann tók líka einfalt saman-
burðardæmi:
„Lítum bara á skepnurnar í kringum okk-
ur svo sem hesta og hunda. Dýrin eru á fjór-
um fótum og losna við þessa kvilla. Ég hef
ekki heyrt um neinn hund sem er að drepast
í bakinu.“
- En við erum uppréttir og verðum að
sætta okkur við það. Kannski þú vildir þá
aðeins fræða okkur um hina algengu álags-
kvilla og orsakir fyrir þeim.
„Það sem á við flesta íslendinga er að þeir
vinna of langan vinnudag og einnig byrja
þeir of snemma að vinna. Þar á ég við ungl-
ingaþrælkunina. Auðvitað er jákvætt upp á
aga og annað að láta unglinga vinna en
stundum eru þeir í of erfiðum störfum fyrir
hrygginn sem er að mótast og ef bakið verð-
ur fyrir skaða á þessum aldri er hætt við að
sá skaði verði viðvarandi.
Erfiðisvinna og einhæfar stellingar leiða
tii verkja í mjóbaki, síspennu í hálsvöðvum
og álags á herðarnar. í frystihúsunum er
akkorðsvinnan óvinur líkamans þótt hún sé
vinur buddunnar. Þar er mikilvægt að hafa
hléliðkun, skipta um stellingar og hreyfa
spennta vöðva og laga vinnuumhverfið að
manninum. Annar þáttur erfiðisvinnu lýtur
að þeim sem eru t.d. sífellt að lyfta eða
moka. Þeir verða að fá leiðbeiningar um
hvernig þeir eigi að beita líkamanum þannig
að lágmarksálag komi á hrygginn. Álags-
meiðsl í þessum störfum eru mjög algeng
hér á landi.“
Rangar stellingar og streita
„Hinn póllinn tekur yfir kyrrsetustörf,“
heldur Stefán áfram. „Þeir sem sitja við
tölvu daglangt eiga á hættu að fá verki í háls
og herðar og þar geta fljótt skapast vanda-
mál ef menn eru ekki meðvitaðir um still-
ingar á stól og lyklaborði og rétta stöðu. Oft
bætist streita við og þá er komin ákjósanleg
uppspretta margra kvilla bæði í herðum og
mjóbaki.“
- Gilda ekki sömu fyrirbyggjandi ráð
þarna, að skipta um stellingar og liðka sig?
„Jú, það er mjög mikilvægt að standa upp
og gera ákveðnar æfingar. Það hefur verið
að aukast að sjúkraþjálfarar eru fengnir til
að koma á vinnustaðaæfingum og hefur
þessi þróun mælst vel fyrir jafnt hjá starfs-
mönnum sem atvinnurekendum.
Almennt má segja að fólk þurfi bara að
beita heilbrigðri skynsemi, vera í góðu lík-
amlegu formi, gæta að þyngdinni, sitja rétt,
hreyfa sig og svo framvegis. Það grátlega við
þetta er að flestir fara ekki að beita líkam-
anum rétt fyrr en þeir eru búnir að fá í
bakið, líkt og hjartasjúklingar fara ekki að
breyta lífsháttum sínum fyrr en þeir eru
búnir að fá alvarlega viðvörun.“
Stefán segir nauðsynlegt að auka fræðslu í
skólakerfinu, efla líffræðikennslu, gera leik-
fimikennslu markvissari með meiri æfingum
og leikjum í stað þess að leggja áherslu á
keppnisíþróttir, kenna fólki á líkamann svo
ekki þurfi brjósklos eða kransæðastíflu til
að koma ntönnum í skilning um einföld
sannindi.
Misstór börn nota sömu húsgögn
í skólum
Fræðsla, ráðgjöf, fyrirbyggjandi aðgerðir;
þarna kemur Stefán auga á leiðir til sparn-
aðar í heilbrigðiskerfinu.
„Við getum litið á fjölda aðgerða á
sjúkrahúsum, legudaga og allan þann tíma
hjá læknum og sjúkraþjálfurum sem rekja
má til baksjúklinga. Þetta eru svimandi upp-
hæðir og þótt fyrirbyggjandi aðgerðir tækju
tíma mætti fljótlega sjá mikinn sparnað.
Þær aðgerðir sem nú er verið að beita til
sparnaðar í heilbrigðiskerfinu eru ekki væn-
legar að því leyti að þær bitna á þeim sem
síst skyldi. “
- En nú beitum við líkamanum rétt sem
börn. Hvað fer úrskeiðis?
„Já, börnin sitja rétt, hafa eðlilega sveigju
í hryggnum og beygja sig í hnjánum þegar
þau taka upp hluti. Þau eru til fyrirmyndar
þegar þau byrja í grunnskólanum en rann-
sóknir hafa sýnt að áður en skólagangan er
hálfnuð eru þau orðin eftirmynd fullorð-
- rætt vuf Stefán Olapéon, ejákrafjálfara, u/n bakveiki og
inna. Ástæðurnar geta verið margar. Við
erum fædd með skynkerfi í líkamanum sem
lætur okkur beita okkur rétt en við hættum
að taka mark á þessunt merkjum þegar við
erum lengi í röngum stellingum og líkaminn
hættir líka að senda boð þegar við hunsum
þau. Þetta er í raun hægfara tognun, það
slaknar á liðböndunum og varnarkerfi lík-
amans brenglast.
Taka börnin þessi ósiði upp eftir fullorðn-
um? Eru þau ekki með nógu sterka vöðva til
að sitja bein? Eða er vinnuaðstaðan það
slæm að þau enda í þessum stellingum?
Kannanir hafa leitt í ljós að það er allt að 40
cm stærðarmunur á nemendum í sama ár-
gangi og vegna þess að skólar eru gjarnan
tvísetnir getur munurinn á minnsta og
stærsta nemandanum sem notar sömu hús-
gögn verið 64 cm. Börn hafa sama rétt og
fullorðnir til að fá borð og stóla við hæfi og
vonandi verða sjúkraþjálfarar virkjaðir í
framtíðinni til ráðgjafar og fræðslu í grunn-
skólunum.“
Stór munur á nuddara
og sjúkraþjálfara
- Áður en við höldum lengra væri ekki úr
vegi að skilgreina starf sjúkraþjálfara nánar.
Er ykkur ekki stundum ruglað saman við