Dagur - 14.12.1991, Page 19

Laugardagur 14. desember 1991 - DAGUR - 19
Af erlendum vettvangi
Skopmyndir eru oft notaðar sem vopn í baráttu stjórnmálamanna. Myndin
hér að ofan er af þýska stjórnmálamanninum Franz Josef Strauss, ekki sér-
staklega vingjarnleg, en býsna vel gerð.
Það er auðveldara að
muna skopmyndir en
óbrenglaðar ljósmyndir
Vísindamenn viö St. Andrews
háskólann í Skotlandi halda því
fram, að mönnum veitist oft auð-
veldara að þekkja menn af skop-
teikningum en venjulegum ljós-
myndum. Peir gerðu nýlega til-
raunir með þetta, og voru þá ein-
göngu notaðar andlitsmyndir
manna, sem áttu að koma kunn-
uglega fyrir sjónir þeirra, sem
þátt tóku í tilrauninni.
Vísindamennirnir skopstældu
hvert andlit samkvæmt ákveðinni
reglu, þar sem tekið var mið af
„algengu" andliti, og var hverj-
um andlitsdrætti gefin ákveðin
punktatala, sem sagði til um frá-
vik frá því „almenna". Til að ná
fram skopmynd af hverju andliti
voru punktatölurnar margfaldað-
ar með hærri tölu en einum, og
þannig urðu andlitsdrættir fyrir-
myndanna mjög yfirdrifnir. Síð-
an voru myndirnar yfirfærðar á
tölvuskerm.
Jafnframt bjuggu vísinda-
mennirnir til andstæðu skop-
myndanna með því að margfalda
hverja punktatölu með lægri tölu
en einum, drógu þannig úr and-
litsdráttunum.
Þegar þátttakendur í tilraun-
inni voru spurðir að því, hvaða
myndir líktust fyrirmyndunum
mest, völdu allir skopstælingarn-
ar en ekki andstæðu þeirra.
Þegar skopteikningar og ljós-
myndir af þekktu fólki voru sýnd-
ar þátttakendum, kom í ljós, að
þeim veittist auðveldara að
þekkja fólkið af skopmyndunum
en ljósmyndum.
Vísindamennirnir telja því, að
menn eigi auðveldara með að
geyma í huga sínum ýktar myndir
en nákvæmar og eðlilegar.
(Fakta 4/91. - Þ.J.)
Fuglar grípa til efiiafræðinnar
til að losna við óværu úr hreiðninum
Fuglum, sem ár eftir ár snúa aftur
til gamla hreiðursins, lærist oft að
nota náttúruleg meðul til að losa
sig við lýs, maura og aðra óværu.
Starinn er gott dæmi um fugl
með þennan hæfileika, segja
bandarísku líffræðingarnir L.
Clark og J. Russel í Fíladelfíu.
Til hreiðurgerðarinnar nota þeir
aðallega þurrt gras, eins og aðrir
fuglar, sem byggja hreiður sín
þar sem skjól er fyrir hendi. En
starinn bætir auk þess dálitlu af
nýjum plöntuhlutum í hreiðrið.
Þessir nýju plöntuhlutar gegna
því hlutverki að fæla burtu
óværu.
Það skiptir því máli af hvaða
jurtum starinn velur plöntuhlut-
ana. Helst þurfa þeir að vera af
villtum gulrótum, vallhumli,
akurstjörnu, hvítum smára eða
öðrum jurtum, sem innihalda
eiturefni.
Það er sameiginlegt þessum
jurtum, að þær eru ilmsterkar, og
að í þeim eru efni, sem auðveld-
lega gufa upp.
Það flýtir fyrir því, að eitrið
liafi áhrif á snýkjudýrin. Plöntu-
hlutarnir vinna einnig gegn
útbreiðslu baktería og sveppa í
hreiðrinu.
Vísindamennirnir hafa einnig
reynt að komast að því, hvernig
starinn veit, hvaða jurtir hann á
að velja, en það hefur aðeins orð-
ið til að kalla fram fleiri spurning-
ar.
Þegar starinn byggir sér hreiður notar hann þurr efni til hreiðurgerðarinnar,
en hann tekur líka með dálítið af nýjuin plöntuhlutum. Og það er ekki sama
af hvaða plöntum hann velur bitana.
Það hefur sem sé komið í ljós,
að ungir starar, sem eru að
byggja sér hreiður í fyrsta skipti,
láta sér nokkuð í léttu rúmi liggja
af hvaða plöntum þeir velja búta
í hreiðrið. Áhrifin á óværuna
verða því ekki mikil. En á ein-
hvern hátt lærir karlfuglinn smám
saman, hvaða jurtir duga best til
að hrekja lýs og maura á flótta.
Það er enn sem komið er óráðin
gáta, hvaðan þeim kemur þessi
vitneskja, en vísindamennirnir
eru nú farnir að halda, að ef til
vill séu fuglarnir miklu gáfaðri en
við höfum haldið til þessa.
Kannski geta þeir miðlað ná-
grönnunum af reynslu sinni, en
það þurfa ennþá að fara fram
miklar rannsóknir, áður en til
þess kemur að sú kenning verði
staðfest. (Fakta 4/91. — P.J.)
Tveír getnaðarlimir auka fijósemina
-við mökunhafa sumartegundir af sandeðlum og slöngum um tvo getnaðarlimi að velja
Þegar karldýr sandeðla og slöngu-
tegunda sumra eðla sig, verða
þau að ákveða hverju sinni hvorn
tveggja getnaðarlima þeirra skuli
nota í það og það skiptið. Annar
tengist vinstra eistanu, hinn því
hægra. Amerískir dýrafræðingar
hafa komist að því, að sumir
sandeðlukarlarnir nota limina til
skiptis.
Það er sandeðla af tegundinni
Anolis carolinensis - græn anolis
- sem vísindamennirnir hafa
rannsakað. Þeir komust að því,
að valið á milli getnaðarlimanna
réðist af því, hvor hafði síðast
verið notaður og hversu langt var
síðan.
Með þessu móti eru mestar lík-
ur til þess að egg kvenkynsins
frjóvgist.
Kenning vísindamannanna er
sú, að þetta háttalag megi skýra
með því, sem þeir kalla „sæðis-
stríð“. Þeir hafa komist að raun
um það, að baráttan um hylli
kvendýranna tekur ekki aðeins til
yfirráða yfir veiðisvæðum eða
þess hver geti sýnt fegursta liti og
útlit. Baráttan heldur áfram í
tímgunarfærum kvendýrsins, þar
sem sáðfrumur ýmissa karldýra
keppast um að verða fyrstar til að
Þessi græna eðla hefur tvo getnaðarlimi, sem hún notar til skiptis við mökun.
frjóvga eggið.
En stundum kemur krókur á
móti bragði, því hjá sumum teg-
undum hafa karldýrin þróað
þannig sæði, að það myndar
harðan tappa, sem ætlað er að
hindra framgöngu sáðfruma frá
öðrum karldýrum. Svo eru líka
til þau karldýr, sem framleiða
sæði í svo miklu magni, að það
bókstaflega sagt drekkir allri
mótstöðu.
En það getur verið vandamál
að viðhalda svo mikilli sæðis-
framleiðslu. Ef eðlun á sér stað
með stuttu millibili, getur það
orðið til þess að magn virkra
sæðisfruma verði minna í hverri
losun. Það er þess vegna, sem
sumar sandeðlurnar geta valið
um tvo getnaðarlimi.
Rannsóknirnar hafa sýnt, að
karldýrin af tegundinni græna
anolis skipta því aðeins um getn-
aðarlim, að mökun eigi sér stað
innan sólarhrings frá síðustu
mökun. Ef styttri tími leið milli
mökunar notuðu þeir helst sama
liminn aftur og aftur.
(Fakta 4/91. - Þ.J.)
VIÐ HJALPUM
- HJÁLPADU OKKUR!
Munið helmsHðan gfiöseðil.
HIÁIPARSTOFNUN KIRKJUNNAR