Dagur - 14.01.1992, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Þriðjudagur 14. janúar 1992
Haukur í homi
Fyrir löngum æviárum og mörg-
um minnist ég smágreinar í
„Tímanum“ með yfirskriftinni
„Haukur í horni“. Þar dró Jón í
Ystafelli líkinguna sígildu um
haukinn - fálkann - á hendi kon-
unga, veiðifálkann sem virðinga-
menn þágu að gjöf. En umfram
allt vitnaði hann til hjálparhellna
þeirra og fyrirgreiðslu sem vissir
menn í byggðarlaginu voru svo
ríkulega búnir og í þessu tiltekna
dæmi Haukur í Garðshorni í
Köldukinn, granni hans, fágætur
maður, hugmyndaríkur smiður
og afkastaverkmaður. Það var
ekki af fordild að málkennd
manna og meining gaf slíkurn
mönnum nafnið „haukur í
horni“, þó þeir jafnvel ekki
fengju það helgað í skírninni og
þá ekki ætíð með stórum upp-
hafsstaf og verið þá í snertingu
við fyrirbærið Kinnarfell í Köldu-
kinn, ef ekki tengdir því, og
þurftu ekki endilega að vera karl-
menn að gerð.
„Kinnarfell, einstakt feli...“
„Kinnarfell, einstakt fell, 336 m
yfir sjávarmál á vestari bakka
Skjálfandafljóts", segir fslands-
handbókin, rétt eins og laxveiði-
maður hefði lagt það þar frá sér
eins og tösku á bakkann á leið
sinni til Skipapolls.
Meðfram öllu Kinnarfelli að
austan og þá austanmegin Skjálf-
andafljóts liggur Þingey, nálægt
5,5 km löng og 1,5 km breið þar
sem breiðust er. Allt er landið
hér forvitnilegt og þrungið sögn-
um og örnefnum sem búa yfir
furðulegri, óskírðri fræðigrein:
sögu lands og fólks, og verður því
betur að þeim vikið sem búa þar
í grennd.
Engum þarf að ógna þó yfir-
stöðumanni búfjár yrði yfirstöðu-
stundin margbreytileg með klaka-
brúna yfir Barnafossþrengslin
rétt undir túnbrúninni að vestan,
þar sem bærinn stóð skammt
ofan við gilgljúfrin, en gaf stund-
um krafstursjörð kindum og hlé
handa rjúpu, en örnefnaþytinn
um sumardaginn langan í eyru,
og flugabjörg fálkans menguð
ránfuglsgróminu gráa: Græn-
hylur, Skipapollur, Ullarfoss,
Skuldaþingsey, Þinghóll, Þing-
völlur, Þingmannalág og Gálga-
klettar, en nokkuð suður nteð
fljótinu er „þrautavaðið" Sanda-
brotavað yfir í eyjuna vestan frá.
Þó margt kunni að blandast hug-
myndum í skýringum þessara
nafna liggur þó annað Ijósar
fyrir. Skipapollur er aðeins fáum
metrum ofar en Skjálfandaflói,
og langan tíma hefir Skjálfanda-
fljót haft til að fylla með fram-
burði í Hólsfótinn og Staðar-
bakkann og láglendið allt norður
til sjávar, en „lengi tekur sjórinn
við“, segja menn, en þó sækja
flóð upp á tún og engi eftir
breytilegu árferði.
Skuldaþingsey gat sannarlega
sótt nafngift sína til fleiri en einn-
ar áttar, jafnvel kaupskipakomu
til Skipapolls þegar fyrstu ástir
íslendingasagna fæddust, þær
sem Baldur Ófeigsson orti unt
löngu seinna. En mörg gátu þó
skuldaskil farið fram um þingtím-
ann þegar jafnvel vatnsföll í vexti
gátu tafið nienn frá að sækja til
þings.
Þá hefir máski fengið nafn sitt
iSetberg þar efst austan í Fells-
hlíðinni þar sem sögn segir menn
hafa „setið“ og horft yfir þing-
staðinn hvar þeir áttu máski mál
sín í meðferð, en vítt sér yfir það-
an og einnig til Skjálfandafljóts
hvort hleypandi væri yfir í Þingey
á Sandabrotavaði, þrautavaði
suður með hlíðinni skammt norð-
an við Fremstafell, sem er syðst-
ur bæja við Fellið og ég á að
þekkja til.
Kinnarfellið lætur hvergi að sér
kveða þarna sem lagt var á fljóts-
bakkann með sinn fagra skóg
utan um sig en nú aðeins á eina
hlið. Þar er líka fornbýlið Unn-
svalir, hálft í jörðu og gleymt en
þó enn með seytlandi bæjarlæk-
inn niður með vallargarði sem
hvortveggja er meir en draum-
sýn, og einnig Barnafell þar sem
búið var en börnin fórust að leik
sínum í fossgljúfrinu og ótrúlegt
að bæjarnafnið breyttist úr „Mið-
felli“ við slíkan atburð í „Barna-
fell“, þar sem bóndi bjó löngum
við skógarhögg, dómsvald og
deilur og viðarkolabúbjörg og
eilífseign, útbeitina þar sem:
„Rjúpa ræður að lyngi,
raun er létt um sinn,
skýzt í skafrenningi
skjótt í krafsturinn, “
sem kveðið var, en varðar svo
miklu á aðventu að hún eigi helst
skjól í maga manna.
Þau komu að sunnan
Hann kannaði ókunna stigu; hún
var að koma heim vorið 1946.
Ingólfur Lars Kristjánsson,
fæddur 27. september 1921,
Reykvíkingur og bílstjóri að
nafnbót, og Kristbjörg Jónsdóttir
kona hans, fædd 8. júní 1919 og
var að koma heim með dóttur
sína Ragnheiði Helgu, vöggu-
barn frá því í janúar, trúlega bor-
in í prjónaþríhyrnu fremur en
handtösku á þeim tíma sem var.
Svarthamar bar skarpt af við
ávala Fellsins. Þar út og upp frá
Ystafellsbænum í einkennalítilli
vesturhlíð fellsins, en á móti
bænum rís austurhlíð fjallsins
hátt upp til brúna algróin en
skorin þó af klettagili Gljúfurár
með hvítfreyðandi fossum.
Það var skammt komin sú
umbylting í byggingum og rækt-
un sem til stóð þó. Við sem vor-
um ekki hátt komin að aldri en
Athafnasv Ingólfs á Ystafelli. íbúðarhúsið er til vinstri og sést ekki á
myndinni
íþróttadeild
Léttis
Félagsfundur
verður haldinn í Skeifunni fimmtudaginn 16.
janúar kl. 20.30.
Rætt um vetrarleikana og starfið í vetur.
Inntaka nýrra félaga.
Mætið vel og stundvíslega.
Nefndin.

Vím
%

Styrkur til Noregsfarar
Stjórn sjóðsins Þjóðhátíðargjöf Norðmanna auglýsir eftir
umsóknum um styrki úr sjóðnum vegna Noregsferða 1992.
Samkvæmt skipulagsskrá ertilgangur sjóðsins „að auðvelda
íslendingum að ferðast til Noregs. í þessu skyni skal
veita viðurkenndum félögum, samtökum, og skipulegum
hópum ferðastyrki til Noregs í því skyni að efla samskipti
þjóðanna t.d. með þátttöku í mótum, ráðstefnum, eða
kynnisferðum, sem efnt er til á tvíhliða grundvelli, þ.e.a.s.
ekki eru veittir styrkir til þátttöku í samnorrænum mótum,
sem haldin eru til skiptis á Norðurlöndunum. Ekki skal
úthlutað ferðastyrkjum til einstaklinga, eða þeirra sem
eru styrkhæfir af öðrum aðilum."
í skipulagsskránni segir einnig, að áhersla skuli lögð á að
veita styrki, sem renna til ferðakostnaðar, en umsækjendur
sjálfir beri dvalarkostnað í Noregi.
Hér með er auglýst eftir umsóknum frá þeim aðilum, sem upp-
fylla framangreind skilyrði. í umsókn skal getið um hvenær
ferð verður farin, fjölda þátttakaneda og tilgang fararinnar.
Auk þess skal tilgreina þá upphæð, sem farið er fram á.
Umsóknir óskast sendar til stjórnar sjóðsins, Forsætisráðu-
neytinu, Stjórnarráðshúsinu, Reykjavík, fyrir 15. febrúar 1992.
Forsætisráðuneytið, 10. janúar 1992.
Ingólfur Kristjánsson og kona hans Kristbjörg Jónsdóttir.
höfðum lifað vissa uppbirtu í
þjóðlífi og dirfsku til verklegra
framkvæmda en síðan gjörninga-
veður af völdum tekjumissis og
atvinnuleysis, síðan geigvænlega
heimskreppu sem hingað náði og
inn í afskekktar byggðir. „Nema
hvað“, segir Ingólfur.
Þau reistu sér allvæna timbur-
skemmu rétt við vegartroðning-
inn sem ekki hét Akureyri-Húsa-
vík en var þó sá með engum veg-
presti á kanti eða við útskot, en
liggur um Ystafellshlaðið þar sem
seinna reis Sambandsmerki
kaupfélagsmanna. „Skúrinn“
sem kallaður var rúmaði vörubíl-
inn og það sem knappast dugði til
eldamennsku og fyrir hvíld
svefns og drauma húsráðenda og
handa gestum sem síst mátti
vanta á slíkum stað.
Hér er máski hafin byrjun á
bók sem ekki verður skrifuð enda
best geyrnd og ávöxtuð í verkum
þessa fólks þar sem hún líka leyn-
ir sér síst.
Bráðum er hálf öld liðin frá því
Ingólfur og Bibba báru Ragn-
heiði litlu þar til bæjar sem pabbi
hennar var ráðinn mjólkurbíl-
stjóri - bílstjóri mjólkurinnar í
Kinn. Við vissum máski ekki þá
að þar væri á ferð í veglausu
landnámslandinu svo óvenjulegt
fólk sem reyndist og við kæmum
til að bera sem við barm okkar
eftir kynninguna þó byðum sífellt
fram ónærgætnina til eigin hags.
Við kenndunt þess ekki mjög
að bílstjórinn styngi við í spori
við snjómokstur í ófærð, sem
máski stafaði frá áföllum
æskudaga, sem við létum ekki á
okkur bíta. Síst grunaði okkur að
þetta heimili þessara hjóna og
barnanna yrði svo þjóðfrægt að
verða kynni til leiðinda að sagðar
yrðu sögur af svo margir sem
kynnu þær.
Þó skáldmæringar segðu af sér
margkunn fræðin þrásögð og lesa
má af fimm hundruð titla bókum
sem hlaðast um menn á aðvent-
unni 1991 þegar áróðursmenn
gervibúnaðar menningar láta
mest í sér heyra meðan hand-
verksmenn standa ellegar liggja í
aðgerðum er gott samt að vera
lifandi í snertingu við eina slíka
sögu og mega vekja athygli á.
Það var minningardags matar-
veisla að Landamóti í Kinn 27.
september síðasta því Ingólfur
Kristjánsson varð sjötíu ára þann
dag.
Þau hjón höfðu síst verið horn-
rekur en þó við horn kennd og
nokkur landþrengsli í hinni ann-
ars grasauðugu Kinn, og þá keypt
sér hæglætisjörðina Landamót til
grasauka handa gripum sínum
þar sem vegir skerast vildisjarða,
prestseturs og Landnáms. Nú
rekur húsfreyja Ingólfs þar gesta-
móttöku í takt við tíma og tíðar-
anda en léði þó til þessa fjöl-
skylduboðs um kvöldið, enda
þurfti ekki á Lissýjarsöngæfingu
þann daginn, því þar er hún nátt-
úrlega í menntakvótanum sem
henni er úthlutað úr.
Það var hljóðlátur þyturinn frá
rafstöðinni á Landamóti sept-
emberkvöldið góða þar sem hún
hefir malað heimilinu Ijósgullið
frá Bjarna á Hólmi síðan 1929 að
hann byggði hana með þó þeim
úrtölum að Ingólfur endurfægði
nostursbúna vatnshjólið svo það
mætti vinna sitt verk.
Þar draga menn úr
aksturshraða
Ef einhver sem þeytist um veginn
langs meðfram Kinnarfelli eftir
þjóðvegi og framhjá Ystafelli þar
sem áður reis timburskúr handa
vöggubarni og vörubíl uppi við
brekkuna en nokkru síðar ntarg-
ar byggingar eins og í bendu neð-
ar í nokkrum þrengslum, sér þar
óteljandi bíla hinna ólíkustu
gerða. Mætti halda að yfir stæði
afmælisveisla ellegar húskveðja
eftir látinn mann eða máski hér-
aðshátíð vélfræðinga hinna ýmsu
umboða bíla, flugvéla og ef til vill
geimferja, en sá fer villur vegar
því þetta er aðeins heimilissafn
húsbóndans.
„Nema hvað,“ segir Ingólfur
enn. Hvað hér heitir að málvenju
manna Ingólfsfell.
Hér vita fáir tölu tækja því
margt er innan húsa síðan lokað
var dyrurn að útdreginni kind eða
kú sem húsfreyjan átti síðan
skráð var í „Búkollu Búnaðar-
sambandsins": „Býlið er ætlað
iðnaðarmanni með styrk af land-
búnaði. Afmarkað ræktarland,
en beitarréttur að auki. Býlishafi
hefur viðgerðir bíla og búvéla að
aðalatvinnu". (Skráð svo 1963).
Húsfreyjan tók það í fullri
alvöru að hér skyldi lifað með
styrk af landbúnaði því þrátt fyrir
elju Ingólfs og snillingshendur og
ólíklegar endurnýjanir á nær
ónýtum tækjum þá var hann
stundum lítill verðlagningarmað-
ur að unnu dagsverki sínu. En
þessi „styrkur af landbúnaði“
sem húsmóðirin byggði grunninn
að var svo traustur þar sem börn-
in þeirra sjö uxu upp til fullorð-
insára að eitt þeirra rekur nú
stærsta sauðfjárbúið í Köldukinn
á nýbýlinu gamla í Ystafellslandi
þar sem heitir Hlíð og Ólafur
bóndi á og þar með hlíðina fögru
með. Gljúfurárfossunum sem
knýja heimilisrafstöðina.
En ef vikið er nánar að heimilis-
safni húsbóndans sem ekki er
greint frá í tölum en ólíklegust-
um tegundum bíla, vörubíl frá
1929, snjóbíl síðan 1937 og næst
bæjardyrum sem í biðstöðu skrið-
drekinn sem smíðaður var í
Kanada árið 1940 handa Eng-
lendingum að verja ísland, halda
ntenn, alltaf viðbúinn eins og
skáti og enn gangfær. Óskýrt er
hvernig vélvirkinn gengur að
skrúfu, ró, gormi, reim og hverju
sem nefna má, eins og franiliðinn
vísaði til í gegnum miðil ellegar
Kaupfélagslagermaður væri hér
frá millistríðsárum þegar fátt
þurfti að muna.
Sá er vinur sem í raun reynist.
Gott er að eiga þau enn þá að og
vita blágresið sent rjóðar brekk-
una ótrúlega snemma þegar vel
vorar.
Með jólakveðjum og nýársósk-
um.
10. des. 1991
Jón Jónsson, Fremstafelli.