Dagur - 21.02.1992, Blaðsíða 5

Föstudagur 21. febrúar 1992 - DAGUR - 5
Ólafur Hjálmarsson, hagfræðingur:
Um vaxtamun
banka og sparísjóða
í nýjasta tölublaði fréttabréfs Vinnuveitendasambands
íslands, „Af vettvangi“, fjallar Ólafur Hjálmarsson, hagfræð-
ingur, um vaxtamun banka og sparisjóða hér á landi, sem
mörgum þykir allt of mikill. Ólafur kemst að þeirri niðurstöðu
að íslenskar peningastofnanir verði að minnka vaxtamun inn-
og útlána, ætli þær sér að standast beina, erlenda samkeppni.
Slík samkeppni er fyrirsjáanleg þegar á næsta ári. Gefum
Ólafi Hjálmarssyni orðið:
„Vegna vaxandi samkeppni
milli ríkja getur skilið á milli
feigs og ófeigs ef vaxtakostnað-
ur er hærri hér á landi en í sam-
keppnisríkjunum. Það eru sam-
eiginlegir hagsmunir lánastofn-
ana og fyrirtækja að hægt sé að
lækka vexti, þannig að þeir
verði í samræmi við efnahags-
skilyrði. Háir raunvextir á síð-
asta ári skýrast að stórum hluta
af mikilli lánsfjárþörf hins opin-
bera og af lántökum heimila.
Hluta af skýringunni virðist
mega finna í ónógri samkeppni
á lánsfjármarkaði og óhagræði í
skipulagi fjármálakerfisins.
Of mikil ríkisumsvif
Margt bendir til að samkeppni á
milli fjármálastofnana sé tak-
mörkuð. Tveir af þremur við-
skiptabönkum eru í eigu ríkis-
ins og flest þau fjármálafyrir-
tæki sem spruttu upp í kjölfar
aukins frelsis í fjármagnsvið-
skiptum eru nú í eigu viðskipta-
banka eða sparisjóða. Ríkis-
sjóður stundar umfangsmikla
útlánastarfsemi með sérstökum
fjárfestingalánasjóðum, en
hlutabréfamarkaður er ekki
umfangsmikill og viðskipti
stopul.
Of lítil samkeppni?
Pað sem einkum bendir til að
samkeppni sé of lítil á fjármála-
markaði er hvernig lánastofn-
unum hefur tekist að leiðrétta
mistök frá fyrri hluta árs 1991
með því að taka um tvöfalt
hærri raunvexti af nafnvaxtalán-
um en af verðtryggðum lánum í
lok ársins. Raunvextir á óverð-
tryggðum útlánum voru ekki í
neinu samræmi við efnahagsað-
stæður, eða raunveruleika í
rekstri fyrirtækja. Samanburður
á vaxtamun milli ríkja bendir til
að bankar og sparisjóðir fjár-
magni stærri hluta af rekstrar-
kostnaði með vaxtamun en
tíðkast erlendis.
Meðfylgjandi yfirlit sýna
vaxtamun á íslandi og í nokkr-
um ríkjum OECD. Pann fyrir-
vara verður að gera á slíkum
samanburði að mismunandi
uppgjör valda einhverjum mun
á milli landa.
Of margir starfsmenn?
Tafla 1 sýnir þróun vaxtamunar
viðskiptabanka og sparisjóða á
íslandi og fjölda stöðugilda í
árslok árin 1986 til 1990. Eins
og sést á töflunni hefur vaxta-
munur ekki lækkað, en stöðu-
gildum hefur aðeins fækkað um
0,4% frá 1986, en um tæp 6%
frá 1988 er þau voru flest.
Hlutfall launakostnaðar af
niðurstöðu efnahags hefur einn-
ig lækkað, m.a. vegna samein-
ingar nokkurra banka í íslands-
banka.
Mynd 1 sýnir samanburð á
vaxtamun á milli landa sem
hlutfall af niðurstöðu efnahags-
reiknings, með og án milli-
bankaviðskipta, miðað við að
ísland sé jafnt 100.
Á mynd 2 eru launaútgjöld
sem hlutfall af meðalstöðu efna-
hags og hlutfall launa erlendis
miðað við að ísland sé jafnt
100. Áhrif þess að taka út milli-
bankalán eru ofmetin vegna
þess að eingöngu var hægt að
taka þau úr eignum en ekki
vaxtamun. Skekkjan er þeim í
hag sem hafa lítil millibankavið-
skipti, eins og ísland. Eins og
sést á þessu er vaxtamunur og
launakostnaður á íslandi tals-
vert hærri en gerist erlendis
mæit á þennan hátt.
í töflu 2 sést hluti af skýring-
unni. Hlutfall útlána af lands-
framleiðslu er lægra hér á landi
en í öðrum EFTA-ríkjum og
hlutfall starfsmanna í fjármála-
starfsemi af heildarvinnuafli er
hærra að frátöldu Sviss.
Skýra má þessa stöðu lána-
stofnana með því að vegna óða-
verðbólgu og neikvæðra raun-
vaxta hröpuðu innlán og láns-
fjárskömmtun varð almenn.
Hólfaskipt fjárfestingalána-
sjóðakerfi hefur valdið því að
skammtímalán hafa að mestu
farið um banka, en langtímalán
um lánasjóði ríkisins. Stærsti
hlutinn af stórum lánveitingum,
sem er hlutfallslega ódýrt að
sýsla með fer því um opinbera
sjóði.
Við verðtryggingu fjárskuld-
bindinga og síðar aukið frelsi í
lánaviðskiptum hefur markað-
urinn ráðið raunvaxtastiginu og
sparnaður vaxið ásamt því, sem
fjármögnunarleiðum fyrirtækja
hefur fjölgað. Fjármálamarkað-
urinn hefur því verið að þróast
úr skömmtunarkerfi í markaðs-
kerfi.
Frelsi til bóta
Frjálsari fjármagnsviðskipti
hafa ótvírætt verið til bóta, en
ekki má láta staðar numið.
Fjármagnshreyfingar verða að
1. Bankar og sparisjóöir á íslandi 1986-
1990. Vaxtamunur sem hlutfall af efnahag
og fjöldi stödugilda í árslok.
Ár Vaxtamunur Stöðugildi
1986 4.49 2.955
1987 5.69 3.085
1988 5.86 3.126
1989 4.73 2.987
1990 4.49 2.942
Heimild: Seðlabanki íslands. Bankaeftirlit 1991.
2. Fjármálaþjónusta" í EFTA ríkjum
Hlutföll af landsframleiðslu og mannafla
Vinnslu Staða Staða Vinnu
virði útlána verð- afl í
bréfa fjár-
málaþj.
1985 1984 1986 1985
Sviss 8.5 135 487 3.3
Austurríki 4.7 107 57 2,4
Finnland 3.0 58 42 2.6
Noregur 3,9 126 46 2.6
Svíþjóð 3.4 43 56 1,4
ísland 5.6 30 - 3.0
mestu frjálsar á milli íslands og
annarra ríkja í janúar 1993. Ef
samningurinn um EES verður
að veruleika munu íslenskir
bankar standa frammi fyrir auk-
inni samkeppni. Ef bankarnir
eiga að standast hugsanlega
beina erlenda samkeppni og til
að tryggja að íslensk fyrirtæki
fjárfesti á íslandi, verða þeir að
hagræða í rekstri og minnka
vaxtamun. Einnig verða stjórn-
völd að samræma rekstursskil-
yrði íslenskra banka við það,
sem gerist erlendis, en ýmsar
reglur um íslenska banka leiða
til meiri vaxtamunar.
Rétt er að benda á að lána-
stofnanir hafa um nokkurt skeið
verið í samkeppni við útlönd í
fjárfestingaútlánum til öruggra
lántaka. Eflaust á einkavæðing
Útvegsbankans og sameining
hans og fleiri banka eftir að
skila aukinni hagræðingu og
minni vaxtamun. Æskilegt er að
fleiri skref verði stigin í þessa
átt með einkavæðingu ríkis-
banka og umbreytingu á fjár-
festingalánasjóðakerfi ríkisins."
1) Án tryggingastarfsemi.
Heimild: Gardener & Tepett. EFTA 1990.
Fimm ára meðaltöl, ísland 1986-1990 önnur lönd árin 1982-1986.
100
80
70
60
50
40
30
20
10
0
ísland Finnl. Þýskal. Japan Svíþjóö Bretland
Danmörk Frakkl. ítalia Noregur Sviss
Fimm ára meðaltöl, ísland 1986-1990 önnur lönd árin 1982-1986.
Hlutfall af meðalstöðu efnahagsreiknings.
21°°
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
ísland Finnl. Þýskal. Japan Svíþjóð Bretland
Danmörk Frakkl. ítalla Noregur Sviss

V.
PORTIÐ
nýju slökkvistöðinni við Árstíg
Spil — bækur — plötur — myndir — lax
— brauð — lakkrís - postulínsvörur
— skartgripir — kartöflur — o.fl. o.fl.
Komið og skoðið
Söluaðilar.
Opið laugardaga frá kl. 11-16

PIZZA-
HÚS
PIZZA-
HÚS
FRI HEIMSEHDiríG • SIMI 22525
ríOTALEGUR STADUR
TÓNLISTARSTAÐUR
dropimm
HAFHARSTRÆTI 98 • AKUREYRI

ÞORSHAMAR HF
(hELLB Þokuljós- Afturljós • Vinnuljós
Wk Á
Höggdeyfar
HAGEN Rafgeymar
Viftu-
POFAN
reimar
i
Tímareimar
Vatnsdælur
Kveikjuhlutir
Rafkerfi
Sendum í póstkröfu hvert á land sem er.
ÞÓR5HAHAR HF.
Varahlutaverslun
Við Tryggvabraut • Akureyri • Sími 22700