Dagur - 09.04.1992, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 9. apríl 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON. ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Virkasta verð-
lagseftirlitið
Frjáls verðlagning er ríkjandi hér á landi á
flestum sviðum verslunar og þjónustu. Slíkir
viðskiptahættir auka samkeppni og eru tví-
mælalaust af hinu góða, svo framarlega sem
samkeppnin fer fram á jafnréttisgrundvelli.
Reynslan hefur þó sýnt að til þess að frjáls-
ræðið skili almenningi þeim ávinningi sem því
er ætlað, þarf að hafa vakandi auga með fram-
kvæmdinni. Virkt og víðtækt verðlagseftirlit
er því ef til vill mikilvægara nú en nokkru
sinni fyrr.
Verðkannanir eru nú framkvæmdar örar en
áður og taka til fleiri þátta viðskiptalífsins en
nokkru sinni fyrr. Þetta er ánægjuleg stað-
reynd og framtakið þakkarvert, hvort sem
lögskipuð verðlagsyfirvöld eiga í hlut ellegar
neytendafélög og fjölmiðlar. Með hjálp verð-
kannana hefur neytendum verið sýnt fram á
að þeir geta sparað ótrúlegar fjárhæðir með
því að vera á varðbergi gagnvart hinni mjög
svo frjálsu álagningu sem leyfð er á flestum
sviðum verslunar og þjónustu. Gífurlegur
verðmunur milli verslana og þjónustufyrir-
tækja staðfestir það sem flestir vissu fyrir, að
frjáls álagning er alls engin trygging fyrir því
að verði vöru og þjónustu sé haldið í lág-
marki. Þvert á móti er ljóst að óheyrilega há
álagning er ennþá fremur algeng. Jafnframt
er sýnt að fyrirmæli um að samræma ekki
verðlagningu með ólögmætum samráðum eru
í sumum tilfellum virt að vettugi.
Lærdómurinn sem neytendur hljóta að
draga af þessu er sá, að stöðugur verðsaman-
burður sé vænlegasta leiðin til að halda
útgjöldum í lágmarki. Þótt Verðlagsstofnun,
neytendafélög og fjölmiðlar séu iðin við að
kanna verð, dugir það hvergi nærri til. Slíkar
kannanir veita að vísu aðhald og stuðla að
aukinni samkeppni milli fyrirtækja, auk þess
sem þær hljóta að leiða til þess að neytendur
beini viðskiptum sínum til þeirra sem bjóða
lægsta verðið. En almenningur verður jafn-
framt að leggja sitt að mörkum. Það verður
best gert með því að hver og einn kappkosti
að efla eigið verðskyn og gera eigin verð-
könnun hvenær sem því verður við komið.
Þegar öllu er á botninn hvolft er bætt verð-
skyn leið til betri kjara. Það eru neytendurnir
sjálfir sem hafa virkasta verðlagseftirlitið
með höndum. BB.
Jöfnim
Hér verður stuðst við kafla í grein
Jónasar Fr. Jónssonar, sem ber heit-
ið „Jafnt vægi atkvæða - Prófsteinn
lýðræðis" og birtist í tímaritinu
„Stefni“, 4. tölublaði 42. árgangi
1991. Kaflinn nefnist „Leiðir til
úrbóta".
„Hrinda þarf stefnunni
í framkvæmd“
Þetta er heiti á lokakafla áðurnefndr-
ar greinar Jónasar Fr. Jónssonar í
tímaritinu „Stefni“. í kafla þessum
víkur höfundur Stefnisgreinarinnar
að stefnuyfirlýsingum núverandi
ríkisstjórnar. í niðurlagi kaflans segir
Jónas orðrétt: „Við þetta mætti
aðeins bæta setningunni: Skal þetta
gert með fækkun þingmanna.“
Þetta er kjarninn í tillögum margra
sjálfstæðismanna og formanns
Alþýðuflokksins. Um leiðir að þessu
marki segir Jónas eftirfarandi
orðrétt.
„Aðalatriðið er að misvægi
atkvæða verði leiðrétt sem fyrst og
það gert án þess að þingmönnum
fjölgi. Til viðbótar þessu ætti að
stefna að því að einfalda reglur um
úthlutun þingsæta." Jónas sýnir fram
á það að fjölga þurfi um 50 þingsæti
til að jöfnuður náist með núverandi
kerfi.
Núverandi misvægi
kjósenda
í síðustu alþingiskosningum 1991
voru 182.990 kjósendur á kjörskrá.
Kosið var um 63 þingsæti. Pað voru
2905 kjósendur á bak við hvern
þingmann að meðaltali.
Skipting þingsæta og atkvæði á bak
við hvern þingmann var þessi; einnig
er sýnt frávik frá meðaltali, kjós-
endafjöldi á þingmann í landinu:
Þingsxti Kjósendur Fiávikfrá
-Skipting á þingm. meðallal
Reykjavík 18 4078 + 1173
Reykjanes 11 4035 + 1130
Vesturland 5 1978 - 927
Vestfirðir 5 1317 -1588
Norðurl. vestra 5 1438 -1467
Norðurl. eystra 7 2633 - 272
Austurland 5 1824 -1081
Suðurland 6 2328 - 577
atkvæðisréttar
Önnur grein
Pessi samanburður sýnir alvarlegt
misvægi atkvæðisréttar miðað við
búsetu kjósenda í landinu. Þrátt fyrir
þetta tryggja kosningareglurnar eðli-
legt vægi þingsæta á milli stjórnmála-
flokka. Þetta gerist þannig að í
hverju kjördæmi eru eitt eða fleiri
þingsæti, þar sem heildaratkvæða-
vægi flokka ræður meiru um val
þingmanna, en val kjósendanna
sjálfra í kjördæminu. Vaxandi
óánægja er með þetta kerfi hjá lands-
byggðarkj ósendum.
Kjósendur á Suðvesturlandi eru
einnig óánægðir með það að vægi
atkvæða þeirra sé notað til að velja
þingmenn í öðrum kjördæmum, til
að jafnvægi náist á milli flokkanna.
Það fer ekki á milli mála að kjósend-
ur eiga erfitt með að sætta sig við að
frambjóðandi, sem hefði náð kjöri
eftir venjulegum hlutfallsreglum,
þurfi að víkja fyrir öðrum frambjóð-
anda, sem vegna atkvæðavægis
flokks hans í öðrum kjördæmum
hlýtur þingsætið.
„Fækkun þingmanna
- sama kerfi“
Þetta er heiti á undirkafla í grein
Jónasar og þar segir orðrétt:
„Ef þessi leið yrði farin, myndi
kosningakerfið verða óbreytt að
undanskyldu því að þingmönnum
allra kjördæma, nema Reykjavíkur
og Reykjaness, yrði fækkað um tvo og
„flakkarinn" svonefndi færður til
Norðurlands eystra (raunfækkun í
því kjördæmi er um 1, verða alls 5).“
Þetta jafngildir því í framkvæmd
að alþingismenn verði 51 í stað 63ja
nú. Sumir rökstyðja þessa fækkun,
að ef sú krafa verði viðurkennd að
ráðherrar kalli fyrir sig varamenn á
þing, meðan þeir gegna ráðherra-
stöðu, verði jafnmargir á þingfarar-
kaupi, eins og nú er, þrátt fyrir fækk-
un þingmanna. Einnig eru þau rök,
að salur Alþingis rúmi ekki, með góðu
móti sæti fyrir tólf þingmenn til við-
bótar núverandi tölu alþingismanna.
Samkvæmt þessu kerfi verður meðal-
tal á bak við hvern þingmann 3588
kjósendur.
Þingmannatala kjördæma og með-
altal kjósenda á bak við þingmann og
frávik frá þessu landsmeðaltali:
Þingsæti Kjósendur Frávik frá
-Skipting á þingm. iandsml.
Reykjavík 18 4078 + 490
Reykjanes 12 3698 + 110
Vesturland 3 3296 - 292
Vestfirðir 3 2196 -1493
Norðurl. vestra 3 2396 -1192
Norðurl. eystra 5 3685 + 97
Austurland 3 3040 - 548
Suðurland 4 3492 - 96
Þessi samanburður sýnir að aðeins
þrjú kjördæmi ná meðaltali kjósenda
á bak við þingmenn sína. Næst til að
ná þessu marki er Suðurland, sem
skortir þó 384 kjósendur, á hvern
þingmann sinn, til að ná landsmeðal-
tali. Reykjavík er með 8820 fleiri
kjósendur, en meðaltal kjósenda á
hvern þingmann segir til um.
í óbreyttu kerfi eru 21.114 kjós-
endur umfram meðaltal á kjósanda á
alþingismann í Reykjavík. Reykja-
neskjördæmi er með alls 1320 kjós-
endur fleiri, ef miðað er við meðaltal
kjósenda á hvern þingmann. Þetta er
mikil breyting frá núverandi kerfi,
þar sem Reykjanes hefur 12.430
kjósendur umfram þingmannatölu í
núverandi kerfi. Sú hugmynd, sem
hér er rædd, sýnir að Reykjavík
mundi skorta aðeins tvö þingsæti til
að ná kjósendajafnvægi, með þessu
breytta kerfi. Eftir meðaltalinu
mundi Norðurland vestra eiga rétt til
tveggja þingsæta í stað þriggja, sem
tillaga Jónasar gerðir ráð fyrir. Eftir
sama útreikningi ná Vestfirðir tæp-
lega tveimur þingsætum, ef fylgt er
blint þessari meðaltalsreglu um kjós-
endafjölda að baki hverjum þing-
manni.
Hér er það spurning hvort færa
eigi til viðbótar sitt hvort þingsætið
frá Vestfjörðum og Norðurlandi
vestra til Reykjavíkur. Ég held að
enginn sé tilbúinn að svara því ját-
andi.
Til að tryggja hlut þeirra kjör-
dæma betur, sem hafa kjósendur að
baki þingmönnum sínum samkvæmt
meðaltalsreglunni, er eðlilegt að
reglur um skiptingu jöfnunarþing-
Fjölmiðlastríð um silfurfyllingar í tönnum:
Er amalgam sá skaðvaldur
sem haldið er fram?
í fjölmiðltim hefur að undanförnu
borið á umræðum um meinta
skaðsemi svonefndra amalgam-
fyllinga í tönnum, en það er það
sem í daglegu máli er kallað silf-
urfyllingar. Upp hafa risið samtök
þeirra sem halda þvi fram að
kvikasilfursgufur sem losna úr
læðingi þessa umdeilda efnis valdi
fjölmörgum alvarlegum sjúkdóm-
um. Tannlæknar hafa ekki viljað
taka undir þessar ásakanir á hend-
ur þessa efnis og segja auk þess að
enn hilli ekki undir neitt efni sem
komið gæti í stað amalgam.
Amalgam er samsett úr fjórum
frumefnum: kvikasilfri, tini, silfri og
kopar, en áður var oft notað zink í
stað koparsins. Kvikasilfrið er fyrir-
ferðarmest þessara efna, yfirleitt er
um helmingur efnablöndunnar kvika-
silfur. Að sögn andstæðinga amalgams
lekur kvikasilfrið stöðugt úr fyll-
ingunum og binst í viðkvæmum líf-
færum, svo sem heila, nýrum, lifur,
skjaldkirtli og fleiri stöðum þar sem
það veldur hægfara kvikasilfurs-
eitrun.
í fréttatilkynningu sem Degi hefur
borist frá sænska Tannsjúkdóma-
sambandinu segir að þessa eitrun
megi þekkja af ýmsum einkennum.
Birtur er langur Iisti yfir „algeng ein-
kenni kvikasilfurseitrunar af völdum
amalgams" og auk þess haldið fram
að hún geti valdið sjúkdómum á borð
við heila- og mænusigg (MS), Alz-
heimer, flogaveiki og nokkrum fleiri.
Einnig segir þar að „fjöldi fólks með
þessa sjúkdóma (hafi) fengið umtals-
verðan bata eftir úthreinsun amalgams
úr tönnum, sérstaklega fólk með
heila- og mænusigg". Loks er þess
getið að þýsk heilbrigðisyfirvöld hafi
bannað notkun amalgam og að sænsk
yfirvöld vari við því að konur láti
setja í sig silfurfyllingar á meðgöngu-
tímanum.
Amalgam-styrjaldirnar
þrjár
Amalgam hefur verið notað sem
tannfyllingarefni frá því snemma á
nítjándu öld. í það minnsta þrívegis
hafa risið upp bylgjur mótmæla gegn
notkun þess, bylgjur sem danski tann-
læknaprófessorinn Preben Hörsted-
Bindslev líkir við styrjaldir. Hann
segir að sú fyrsta hafi byrjað skömmu
eftir að farið var að nota efnið og hafi
gengið svo langt að bandarísku tann-
læknasamtökin kröfðust þess af
félögum sínum að þeir skrifuðu undir
eið um að nota ekki amalgam. Síðar
hafi komið í ljós að þær sýkingar sem
valdið höfðu banninu hefðu stafað af
misnotkun og skorti á hreinsun tanna
fyrir fyllingu frekar en af efninu
sjálfu.
Eftir það fóru tannlæknar að nota
amalgam í miklum mæli og í fyrri
heimsstyrjöldinni voru samdir staðl-
ar um samsetningu þess og notkun.
En Adam var ekki lengi í Paradís því
um miðjan þriðja áratuginn hófst
önnur amalgamstyrjöldin þegar
þýskur læknir kvaðst geta sýnt fram á
að kvikasilfrið í amalgam gæti haft
eitrunaráhrif í viðkvæmu fólki. Um
þetta urðu miklar deilur sem stóðu
fram í seinni heimsstyrjöldina.
Að henni lokinni var allt með kyrr-
um kjörum og tannlæknar notuðu
amalgam athugasemdalaust fram á
áttunda áratuginn þegar þriðja styrj-
öldin hófst en hún stendur enn. Þá
komu fram skýrslur um fjölmarga
sjúkdóma sem amalgam var sagt eiga
sökina á og í kjölfarið komu sögur
um ótrúlegan bata eftir að fyllingar
höfðu verið fjarlægðar úr tönnum
sjúklinga.
Þrjú form kvikasilfurs
Ástæðan fyrir því að svo erfitt hefur
reynst að setja þessar deilur niður er
sú staðreynd að það er mjög erfitt að
mæla kvikasilfur í líkamanum og enn
erfiðara að mæla áhrif þess á starfsemi