Dagur - 09.04.1992, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 9. apríl 1992 - DAGUR - 5
Áskell Einarsson.
sæta nái ekki til þeirra, svo að úrslit í
þessum kjördæmum ráðist af endan-
legu vali þeirra. Öðru máli gegnir um
hin kjördæmin, sem ekki hafa meðal-
tals kjósendafjölda á bak við þing-
menn sína. Miðað við síðustu alþing-
iskosningar ættu hér hlut að máli síð-
asti þingmaður Vesturlands, Vest-
fjarða, Norðurlands vestra, Austur-
lands og Suðurlands.
Kostur áðurnefndrar tillögu er sá
að hún raskar ekki kjördæmiskerfinu
frá 1959, þótt hún geti mjög raskað
hag fámennari kjördæma og alþingis-
manna, sem hlut eiga að máli. Þessi
tillaga hefur einnig þann kost að við-
halda jafnvægi milli þingflokka. Til-
lagan festir núverandi kjördæmi í
sessi, sem gætu orðið umsýsluhéruð
heimastjórnar á viðfangsefnum ríkis-
ins, sem nú eru í umsjá miðstýrðra
stofnana í Reykjavík. Til að ná þessu
verður að binda kjördæmin, sem
heimastjórnarskipulag í stjórnar-
skránni.
Stór, hreyfanleg kjördæmi
Ein þeirra hugmynda, sem Jónas
hreyfir í grein sinni er þessi:
„Breytileg kjördæmamörk: Hugsa
mætti sér að kjördæmamörk yrðu
breytileg og þau ákveðin af Hagstof-
unni, á ákveðnu árabili eða einhverj-
um tíma fyrir kosningar."
Hér á höfundur vafalaust við stór
kjördæmi, með hlutfallskosningum.
Með þessum hætti myndu hagsmunir
hinna smærri flokka njóta sín áfrarn.
Með tilliti til þess, að höfundur hugs-
ar sér kjördæmamörkin hreyfanleg,
er eðlilegt að ganga út frá sem jafn-
astri þingmannatölu í hverju kjör-
dæmi. Áður hafði Jónas stungið upp
á að þingmenn væru 37, með 5.000
kjósendur, að baki hverjum, ellegar
46 þingmenn með 4.000 kjósendur
að baki hverjum þingmanni. Til þess
að hlutfallskosningar njóti sín í fram-
kvæmd þurfa helst að vera ekki færri
en 5 þingmenn í kjördæmi, en talan 7
er miklu æskilegri, miðað við jafn-
ræði á milli flokka.
í fljótu bragði er mjög erfitt við
íslenskar aðstæður að útfæra þessa
tillögu. Hins vegar má hugsa sér til-
færslu á milli núverandi kjördæma,
þannig að ekki færri kjósendur verði
að baki hverjum þingmanni, en með-
altalið segir til um. í>að má hugsa sér
frávik á hvorn veginn um sig um 10%
frá meðaltali kjósenda á þingmann.
Þetta gæti leitt til röskunar á núver-
andi kjördæmaskipan, ef halda á við
það mark að ekki verði færri en 5
þingmenn í hverju kjördæmi.
Emmenningskjördæmin
Ekki fer hjá því, að einmennings-
kjördæmaleiðin nýtur fylgi margra,
og er Jónas Fr. Jónsson einn þeirra. í
grein sinni stingur hann upp á tveim-
ur hugmyndum. Sú fyrri er hin svo-
nefnda breska leið. Færanleg mörk
einmenningskjördæmanna, sem
væru endurskoðuð með vissu milli-
bili. Talar hann um 37 eða 46 ein-
menningskjördæmi og er þá gert ráð
fyrir 4.000-5.000 kjósendum í hverju
kjördæmi. Ef miðað er við hærri
kjósendatöluna ætti Reykjavík að
skiptast í 14-15 kjördæmi, og ef síð-
ari leiðin er valin verða 18 einmenn-
ingskjördæmi í Reykjavík. Allir
hljóta að sjá að þetta er hjákátlegt í
framkvæmd og vafalaust verða kjör-
dæmin það landfræðilega smá, að
þetta kerfi verður broslegt í raun. Ef
miðað er við hærra kjósendamarkið
væru Vestfirðir að undanskilinni
Reykhólasveit og Strandasýslu eitt
einmenningskjördæmi.
Slíkt víðlendi á sér fyrirmynd í
enskri kjördæmaskipan, að því er
varðar nyrsta hluta Skotlands og
eyjarnar. Ekki er vafamál að menn
eigi erfitt með að kyngja þessum
andstæðum í kjördæmakerfinu. Ein-
menningskjördæmi hafa þann stóra
kost að þau hreinsa flokkakerfið.
Einmenningskjör og
landslistar
Síðari leið Jónasar, þ.e. blönduð leið
landskjörs og einmenningskjör-
dæma, er athygliverðari. Vegna
jöfnunaráhrifa landskjörs má hugsa
sér stærri frávik í íbúafjölda ein-
menningskjördæma.
Þýska kosningakerfið til neðri
deildar er þannig að landinu er skipt
upp í næstum jafnfjölmenn einmenn-
ingskjördæmi, og samhliða fer fram
landskjör í hverju sambandsríkj-
anna. Flokkur, sem nær ákveðnum
hundraðshluta atkvæða, á rétt á
þingsæti samkvæmt þessu kerfi, þótt
flokkurinn hafi ekki fengið kjörinn
þingmann í einmenningskjördæmi.
Staða þýsku sambandsríkjanna er
einnig tryggð með fulltrúakjöri þinga
þeirra til efri deildar þýska þingsins.
Verði farin einmenningskjördæma-
leiðin, er þýska leiðin miklu
manneskjulegri en hin breska og ef
til vill sú eina sem er framkvæmanleg
við íslenskar aðstæður.
Valið er á milli
tveggja leiða
Ekki er ljóst hvaða leið verður valin
til að stuðla að jafnvægi atkvæðisrétt-
arins. Landsbyggðarmenn verða að
gera sér grein fyrir því að þeir verða
að ná sáttum við meirihluta þjóðar-
innar, ef landsbyggðin á að halda
hlut sínum á við þéttbýlið. Þetta er
kjarni málsins. Þetta næst ekki með
því að misbjóða rétti annarra. Hér
verður valið á.milli þýsku leiðarinnar
og endurbættrar skipanar stórra kjör-
dæma.
í þessu sambandi kemur til álita
ein af ábendingum stjórnarskrár-
nefndar frá því í desember 1982, sem
einnig hefur verið í umræðunni. Til-
lagan er sú, að kjördæmin verði sex
talsins. Fjögur þeirra fylgi fjórðungs-
skipaninni, þ.e. utan Suðvestur-
lands, sem skiptist í tvö kjördæmi,
Reykjanes og Reykjavík. í þessari
ábendingu var gert ráð fyrir fastri
þingmannatölu hvers kjördæmis og
ellefu uppbótarþingsætum, sem út-
hlutað væri til viðbótar eftir eldri
reglum. Inn í þessar hugmyndir hafa
einnig komið hugdettur um að kjós-
andi geti greitt atkvæði, bæði
persónubundið og flokkslista, sem
ekki þarf að færa saman flokkslega.
Samkvæmt stefnumörkun ríkis-
stjórnarinnar er stefnt að auknum
persónurétti kjósenda við val þing-
manna.
Hér í þessari grein verður ekki
lagður dómur á málflutning Jónasar
Fr. Jónssonar. Það verður gert í
þriðju og síðustu greininni.
Áskell Einarsson.
Höfundur cr framkvæmdastjóri Fjórðungs-
sambands Norðlendinga.
Þannig var
auglýst á 8.
áratugnum
þegar fram-
leiðendur tann-
fyllingarefna
töldu sig hafa
fundið arftaka
amalgam.
Hann er ófund-
move ö
Ishere,
einstakra líffæra. í áðurnefndri
fréttatilkynningu andstæðinga
amalgam er vitnað í niðurstöður sér-
fræðinga Alþjóðaheilbrigðisstofnunar-
innar sem halda því fram að amalgam
í tönnum sé stærsta uppspretta
kvikasilfurs í mannslíkamanum og
töluvert meiri en td. í fiskmeti úr
menguðum sjó.
Þetta stangast á við niðurstöður
tannlækna sem vitnað er til í sömu
tilkynningu en þeir telja upptöku lík-
amans á kvikasilfri úr amalgam tölu-
vert minni. í yfirlýsingu sem Alþjóða-
samtök tanníækna birtu í málgagni
sínu, Dental World, nú í vor er bent
á að kvikasilfur sé til í þrenns konar
formi. í fyrsta lagi sé upprunalegt
kvikasilfur sem notað sé af tannlækn-
um en það gefi vissulega frá sér
gufur. Þær gangi hins vegar í efna-
samband við súrefni og breytist í
ólífrænt kvikasilfur sem er annað
form efnisins. Ólífrænt kvikasilfur
berist inn í líkamann á ýmsan hátt,
helst þó með mat, en það haldist yfir-
leitt í óbreyttu formi og fari út með
þvagi. Þriðja formið er lífrænt kvika-
silfur sem er baneitrað. Það komi
fyrst og fremst úr fiski sem veiddur er
í menguðu vatni en einnig úr sumum
tegundum áburðar og skordýraeiturs.
í yfirlýsingu tannlækna segir áð
það sé sýnt að „mjög lítill hluti fólks
er haldinn ofnæmi fyrir kvikasilfri og
að einungis örfáir úr þeim hópi
bregðist við amalgam-fyllingu“. Slíkt
sé þó aðeins hægt að fullyrða eftir
rannsókn ofnæmisfræðinga, en sé sú
raunin eigi að sjálfsögðu að forðast
amalgam-fyllingar í þeim einstakl-
ingum. í bók eftir áðurnefndan
Hörsted-Bindslev segir að enn hafi
ekki fundist neitt efni sem geti komið
að öllu leyti í stað amalgam. Sum
þeirra efna sem fram hafa komið á
síðustu árum hafi ekki þann styrk
sem efnið þarf að hafa, önnur séu
ekki nægilega rannsökuð til þess að
hægt sé að sýkna þau af skaðlegum
áhrifum. Það er því niðurstaða tann-
lækna að þeir geti ekki hætt að nota
amalgam. Þeir viðurkenna að af efn-
inu geti stafað hætta í vissum tilvik-
um, en að hún sé einstaklingsbundin
og fjarri því að vera jafnútbreidd og
andstæðingar amalgam halda fram.
Hins vegar sé sjálfsagt að sýna fyllstu
varúð við notkun efnisins.
Varað við fljótræði
í frétt Tannsjúkdómasambandsins
sænska kemur fram að þýsk heil-
brigðisyfirvöld hafi bannað notkun
amalgam „vegna mikils kvikasilfurs-
leka úr amalgami, sem veldur kvika-
silfurseitrun" eins og segir þar.
Bannið tók gildi 1. mars sl. Þegar
betur er að gáð kemur í ljós að um er
að ræða bann við ákveðinni tegund
amalgam, svonefndu „gamma 2“
afbrigði.
Að sögn tannlækna er hér uin að '
ræða gamalt afbrigði sem fyrir löngu
sé hætt að nota víðast hvar í heimin-
um. 1 þessari tegund var notað zink
og áttu fyllingar úr því efni til að
molna eða losna. Sú hætta hafi
minnkað verulega eftir að farið var
að nota kopar í stað zinks. Það
afbrigði nefnist „non-gamma 2“ og er
nú útbreiddast.
I frétt Tannsjúkdómasambandsins
sænska er að finna ítarlegar leiðbein-
ingar um það hvernig fólk skuli bera
sig að við að láta fjarlægja amalgam
úr tönnum sínum. Þeir tannlæknar
sem Dagur talaði við vöruðu við
fljótræði í þessum efnum því þótt
vissulega gætu komið upp tilvik þar
sem einstaklingar þyldu ekki amalgam
þá stafaði yfirgnæfandi meirihluta
fólks engin hætta af efninu.
Lokaorð áðurnefndrar yfirlýsingar
Alþjóðasamtaka tannlækna eru á þá
leið að besta aðferðin til að komast
hjá því að fá silfurfyllingar í munninn
sé fyrirbyggjandi tannhirða. Þar er
raunar mælt með því að blanda flúor
í drykkjarvatn sem er engu minna
umdeilt en amalgam. En það er önn-
ur saga. -ÞH
Lifandi tónlist
Fimmtud. 9.,fostud. 10. og laugardaginn 11. apríl
Halli Davíðs
DROPINN
HAFNARSTRÆTI98 ■ AKURETRI
Fyrir
ferminguna
Mjög vandaðir
skrifborðsstólar
í mörgum litum
Hagstætt verð
Kr. 11.115,- stgr.
ra>] yörubœr Þ
LYMJ HUSGAGNAVERSLUN
TRYGGVABRAUT 24 PÖSTHÖLF 266 602 AKUREYRI SlMi (96)21410