Dagur - 19.03.1993, Side 4

4 - DAGUR - Föstudagur 19. mars 1993
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON (íþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585, fax 96-42285),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON,
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauöárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: ROBYN ANNE REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Lestrarkeppnin mikla
íslendingar hafa gjarnan þann háttinn á að þegar
þeir fá samviskubit vegna vanrækslu eða lélegrar
frammistöðu í einhverjum málum þá blása þeir til
átaks, söfnunar, samkeppni eða hátíðar. Höfðað er
til samkenndar landsmanna og hún reynist rík
þegar á hólminn er komið. Margt smátt gerir eitt
stórt og undraverður árangur hefur náðst í ýmsum
átaksverkefnum sem þannig hefur verið stofnað til
eins og alkunna er. Slík merki iðrunar eru vissu-
lega af hinu góða þótt oft megi spyrja hvers vegna
viðkomandi málaflokki hafi ekki verið sinnt jafnar
og betur þannig að ekki hefði þurft að koma til
þess ófremdarástands sem yfirleitt er undirrót fjár-
söfnunar, fjölmiðlavakningar og átaks á hinum og
þessum sviðum.
Síðastliðinn fimmtudag lauk Lestrarkeppninni
miklu, sem efnt var til í samvinnu yfirvalda menn-
tamála og nokkurra fjölmiðla meðal grunnskól-
abarna. Tilefni þessa átaks voru þau uggvænlegu
tíðindi að ólæsi væri að aukast meðal íslenskra
barna, bókin ætti undir högg að sækja í samkeppni
við æsandi myndbönd og æskan væri hreinlega á
leiðinni til glötunar einn ganginn enn. Við svo búið
mátti ekki una, enda til skammar fyrir bókaþjóðina
á sögueyjunni og afkomendur íslendingasagnarit-
ara að láta ólæsi grafa um sig hjá skólabörnum án
þess að sporna við fótum, en ólæsi hefur verið vax-
andi vandamál í mörgum ríkjum hins vestræna
heims þrátt fyrir mikilvirkt skólakerfi.
Einhverjar efasemdarraddir heyrðust í upphafi
lestrarkeppninnar og allmargir skólar kusu að taka
ekki þátt í henni, enda nægar annir fyrir hjá
nemendum. Hitt hefur þó sýnt sig að lestrarkeppn-
in hefur verið mjög jákvæð örvun og börn sem lesa
að jafnaði ekki nema eina bók á mánuði hafa
gleypt í sig eina bók á dag og án efa hefur opnast
fyrir þeim nýr heimur því „blindur er bóklaus
maður". Mitt í öllu fárinu sem skapast hefur í
afþreyingarheimi barnanna er gott að setjast niður
með bók og vandaðar barnabækur eru mun betur
til þess fallnar að auka þroska og víðsýni og að
rækta hið góða í manninum heldur en þau mynd-
bönd og tölvuleikir sem tröllríða íslenskum heimil-
um.
Það er auðvelt að virkja börnin til góðra verka,
þau hafa mikið keppnisskap og ríka rétt-
lætiskennd. Komandi kynslóð mun til dæmis verða
mun meðvitaðri í umhverfis- og heilbrigðismálum
en sú sem nú ræður ríkjum, enda hefur skólinn
virkjað nemendurna í þessum málaflokkum. Það er
engum blöðum um það að fletta að átak á borð við
lestrarkeppni á líka fullan rétt á sér því ólæsi má
ekki bætast við aðra óáran. Hins vegar má fólk ekki
einblína á skólakerfið í þessu sambandi. Foreldrar
hafa margir hverjir viljað kenna skólunum um
ólæsi barna og hrakandi móðurmálskunnáttu en
þeir ættu að líta sér nær. Það eru foreldrarnir sem
hafa mest um uppeldi barna sinn að segja, heima-
lærdóminn og tómstundirnar. Foreldrarnir eru leið-
beinendurnir - og fyrirmyndin. ______SS
Leiklist
LOCOS, leikklúbbur Verk-
menntaskólans á Akureyri, frum-
sýndi verkefni sitt á þessu starfs-
ári mánudaginn 15. mars. Leik-
stjóri hópsins að þessu sinni er
Jón Bjarni Guðmundsson, sem
starfar nú um stundir með Leik-
félagi Akureyrar.
Verkefni leikklúbbsins er
leikritið „Fyrir austan mána“,
sem er eftir Cheryl Churchill og í
þýðingu leikstjórans. Textinn er
lipur og fer vel í munni. Hluti
hans er í bundnu máli og að hluta
með stuðlum og höfuðstöfum.
Þetta gefur textanum verulegan
lit og lyftir honum skemmtilega.
Efni verksins er hluti ferils fjöl-
skyldu, sem við hittum fyrst í
einni nýlenda Breta í Afríku árið
1880. Þar eru nokkrir óróatímar.
Sýndar eru hinar skemmtilegu
andstæður erlendra yfirboðara og
getið óskemmtilegra atburða,
sem tengjast þeim óróa, sem
ríkir. Fyrst og fremst er áherslan
þó á innra lífi fjölskyldunnar og
einstaklinganna innan hennar í
þeirri einangrun, sem fylgir lífi
þeirra, sem sendir eru að til þess
að stýra sér framandi fólki.
Síðari hluti verksins gerist árið
1980 í Bretlandi. Höfundur lætur
sama fólkið koma fyrir að hluta,
en bætir við nýjum vinum og
kunningjum. í lífi persónanna
eru samt ekki liðin nema 25 ár en
ekki eitt hundrað á milli fyrri og
seinni hluta. Enn er það líf ein-
staklinga fjölskyldunnar, tengsl
þeirra hver við annan og við kunn-
ingja og vini, sem eru á yfirborði
verksir.s.
Undir ytra borði sínu er „Fyrir
austan mána“ flókið verk og fullt
tilvísana og tákna. Sumt liggur í
augum uppi, svo sem það að gera
ráð fyrir karlmanni í hlutverk
húsmóðurinnar, Bettyar, í fyrri
hluta verksins og konu í hlutverk
sonarins, Edvards, til þess að
leggja áherslu á þætti í stöðu
konunnar annars vegar og innri
gerð sonarins hins vegar. Einnig
er táknun í því, að yngra barn
fjölskyldunnar, Victoria, er leik-
ið af brúðu í fyrri hluta leikrits-
ins, en bæði það og nafnið beinir
sjónum að þáttum í viðhorfb
tímabilsins til barna og þeirri
stöðu, sem Bretar höfðu á valda-
tíma Victoríu drottningar, þegar
sólin í sannleika settist aldrei í
hinu víðlenda heimsveldi þeirra.
Lausung í samlífi og einkum
kynlífi, þar sem samkynhneigð er
mjög áberandi, er einnig áhrifa-
mikil í táknun sinni. Hún myndar
stóran hluta yfirborðs verksins,
austan
en er alls ekki einungis stílbragð
höfundar til þess ætlað að
hnykkja áhorfendum upp úr
værð sinni, heldur fyrst og fremst
táknun og skýring þeirrar hnign-
unar og falls, sem er hinn rauði
þráður verksins. Enn frekari
áhersla er lögð á þetta í tilvísun-
um til Rómarveldis hins forna og
ekki síst í hápunkti verksins, þeg-
ar fjölskyldufaðirinn, Clive, segir
undir lok seinni hluta, að hann
hafi í eina tíð verið stoltur af því
að vera Breti, en í orðum hans
liggur, að hann sé það ekki
lengur.
Fleira mætti fram tína af tákn-
um og tilvísunum, sem Jón
Bjarni Guðmundsson, leikstjóri,
dregur fram í natinni samvinnu
sinni við hina ungu leikara. Hann
hefur unnið verk sitt af kost-
gæfni. Langvíðast gengur sviðs-
setningin vel upp og er áhrifamik-
il. Hreyfingar og stöður eru
almennt góðar og vel hefur tekist
í flestum tilfellum að móta fas
flytjenda.
Sviðsbúnaður er einfaldur en
fullnægjandi og verkið fer vel í
Gryfjunni, sem verkar eins og
opið svið, þar sem við borð
liggur, að áhorfendur séu sem
þátttakendur í ferli verksins.
Lýsing, sem einnig er einföld,
kemur vel út og nær að undir-
strika einstaka þætti á greinar-
góðan hátt.
Leikstjórinn hefur að því er
virðist valið lítils háttar „mekan-
ískt“ fas, sem fellur vel að þessu
nokkuð „absúrda" og táknræna
verki og eykur því þunga.
Leikendur valda þessu yfirleitt
vel. Það er ekki síst að þakka
góðri framsögn þeirra flestra og
tilgerðarlausum flutningi þeirra á
textanum.
Hjálmar Arinbjarnarson fer
með hlutverk fjölskylduföðurins,
Clive. Hann gerir yfirleitt vel, en
verður að stundum nokkuð um of
stífur. Betty, kona hans, er leikin
í fyrri hluta af Gunnari Berg-
mann Steingrímssyni, hann gerir
hlutverkinu skemmtileg skil og
nær iðulega umtalsverðu flugi í
túlkun sinni. Joshua, hinn afríska
þjón, ieikur Jósep B. Helgason.
Hlutverkið bíður ekki upp á ýkja
mikil átök, en Jósep tekst vel að
túlka kyrrstöðu þess. í nokkrum
tilfellum hefði mátt gera innkom-
ur og útgöngur Joshuas lipurri.
Rósa Rut Þórisdóttir fer með
hlutverk Edwards, sonarins, í
fyrri hluta verksins. Rósa fer vel
með hlutverkið og nær víða
skemmtilegum tilþrifum. Rósa
Rut leikur einnig Lin, vinkonu
mána
Victoriu, í seinni hluta verksins
og gerir einnig vel í flestum til-
fellum í því hlutverki.
Guðbjörg I. Guðmundsdóttir
fer með hlutverk Maud, móður
Bettyar. Hlutverkið er ekki átaka-
mikið, en Guðbjörg gerir því all-
góð skil. Ellen, barnapía hjón-
anna, er leikin af Fanneyju Ósk-
arsdóttur. Hlutverkið er dauflegt
frá höfundarins hendi og Fann-
eyju tekst ekki að lyfta því. Hlut-
verk frú Saunders er í liöndum
Rutar Hermannsdóttur. Henni
tekst allvel við þessa grófu og
sjálfstæðu persónu og gæðir hana
lífi.
Oddur Bjarni Þorkelsson leik-
ur Harry Bagley í fyrri hluta
verksins og Martin í síðari hluta
þess. Oddur Bjarni hefur báðar
persónurnar vel á valdi sínu og
tekst að gefa hvorri um sig sín
sérkenni. Hann á sérlega góða
kafla í einleik á nokkrum stöðum
ekki síst í seinni hluta.
Betty árið 1980 leikur Aldís
Birna Björnsdóttir. Aldís Birna
er skemmtilega áköf í hlutverki
þessarar óöruggu, miðaldra
konu, sem er að leita fótanna í
nýju samfélagi nýrrar aldar, þar
sem ríkja ókunnugleg .viðhorf og
mæti.
Kristján Árnason leikur
Edward árið 1980. Kristján nær
ekki fullum tökum á hlutverki
sínu og líður meðal annars fyrir
það, að framsögn hans er ekki
svo skýr sem skyldi.
Victoria árið 1980 er leikin af
Sif Sigurðardóttur. Sif fer hóg-
lega með hlutverk sitt og gerir
því snyrtileg skil. Hið sama er um
Maríu Jespersen að segja í hlut-
verki Cathyar, dóttur Linar, og
einnig Kristinn Þey Magnússon í
hlutverki Bills, afturgengins
bróður hennar.
Arnar Hrólfsson leikur Gerry,
vin og sambýlismann Edwards.
Arnar vinnur í raun leiksigur í
frammistöðu sinni í þessu hlut-
verki. Hann er sérlega sterkur og
nær umtalsverðum hrifum ekki
síst í einleiksköflum sínum, þar
sem hann fer nánast á kostum.
„Fyrir austan mána“ í uppsetn-
ingu LOCOS er frumsýning
verksins á íslandi. Það er metn-
aðarfullt verkefni og verðugt þess
að leikhúsunnendur gefi sér
kvöldstund til þess að berja það
augum. Efni þess er ekki bundið
hinu breska heimsveldi og hnign-
un þess, heldur á erindi til þeirra,
sem eru hugsandi yfir samtíð
okkar, kringumstæðum okkar og
framtíð.
Haukur Ágústsson.
Hollustuvernd ríkisins:
Vamareftii í gulrótum
undir viðmiðunargilduni
- garðávexti má snæða með góðri samvisku
Vegna umræðu um sveppalyf
og rotvarnarefni í innfluttum
gulrótum hefur Hollustuvernd
ríkisins sent frá sér fréttatil-
kynningu þar sem slíkum sögu-
sögnum er vísað á bug. Holl-
ustuvernd hefur eftirlit með
varnarefnum í innfluttu græn-
meti og ávöxtum og hefur jafn-
framt kannað innihald slíkra
efna í innlendum garðávöxt-
um.
„Athuganir á gulrótum hafa
sýnt að þær geta innihaldið
plöntulyf (tiltekið sveppalyf), og
kemur það ekki á óvart, þar sem
notkun efnisins er heimil hér á
landi og erlendis við ræktun
vörunnar. Niðurstöður athugana
Hollusturverndar á árunum 1991
og 1992, og athugana á nýlega
innfluttum gulrótum, sýna að
magn sveppalyfs í innfluttum
vörum er ekki meira en í innlend-
um gulrótum, sem hafa verið hér
á markaði að undanförnu. Magn
sveppalyfs í gulrótum, bæði
íslenskum og innfluttum, er mis-
jafnt eftir framleiðenduin, en í
flestum tilvikum er það langt
undir viðmiðunargildum í reglum
eða stöðlum um hámarksmagn
þessara efna í grænmeti og ávöxt-
um. Mest hefur magn viðkom-
andi sveppalyfs mælst í innlendri
afurð, sem var á markaði á fyrri
hluta ársins 1992, og hafði efnið
þá verið notað til að auka
geymsluþol vörunnar eftir upp-
skeru,“ segir orðrétt í tilkynning-
unni.
Hollustuvernd tekur fram að
neytendur geti neytt garðávaxta
hér á markaði með góðri sam-
visku og mættu gjarnan auka
neysluna í samræmi við tilmæli
Manneldisráðs íslands. SS