Dagur - 14.06.1994, Blaðsíða 6

6-DAGUR-Þriðjudagur 14. júní 1994
Molar úr sögu flugs á Akureyrí
Mynd: Magnús Ólafsson.
vélamönnum og reynsluflogiö
þann 31. maí. Allt gekk aö óskum.
Þann 4. júní áriö 1928 var farið
meö póst frá Reykjavík til Isa-
fjarðar, Siglufjaróar og Akureyrar.
Mikil eftirvænting var á Akureyri
eins og glöggt má sjá af Akureyr-
arblöðunum frá þessum tíma.
Flugvélin Súlan, en það nafn bar
þýska Junkers flugvélin, lenti á
Akureyrarpolli um kl. 19.30, þann
4. júní árið 1928 og var þaó í
fyrsta skipti sem flugvél kom til
Akureyrar. Súlan sigldi að landi
nálægt þeim stað sem B.S.O.
stendur nú. Múgur og margmenni
kom til að horfa á og fylgjast meó
flugvélinni. Daginn eftir voru þeir
Súlu-menn veðurtepptir á Akur-
cyri fram el'tir degi og hélt Bæjar-
stjórn Akureyrar þeim því mió-
degisboð að Hótel Gullfossi, með
ræðuhöldum og árnaðaróskum.
M.a. talaði þáverandi bæjarstjóri
Jón Sveinsson og minntist þessa
merkisatburðar í sögu Akureyrar.
Undir kvöld þann 5. júní var svo
lagt af stað til Reykjavíkur aftur,
en flugvélin varð að nauðlenda við
Akraós á Mýrurn vegna vélarbil-
unar og þaðan var hún dregin til
Reykjavíkur af vélbáti.
Þann 11. júní árið 1928 hófst
reglulegt farþegaflug milli Reykja-
víkur og Akureyrar. Þennan dag
var einnig flogið fram og til baka
frá Reykjavík til Akureyrar í fyrsta
sinn. Að vísu varö að skilja cinn
farþega af fjórum eftir í Reykjavík
þar sem flugtak tókst ekki í fyrstu
tilraun. Flugmenn kenndu um lé-
legu bensíni. Nokkrar orðahnipp-
ingar urðu milli B.P., sem sá flug-
vélinni fyrir bensíni, og Shell, sem
hélt sínu eldsneyti fram.
Aætlunarflug var auglýst til
Siglufjarðar og Akureyrar mánu-
daga og þriðjudaga og afgreiðslu
flugvélarinnar tók Jakob Karlsson
að sér.
Flugi var haldið uppi til 7. sept-
ember haustið 1928 og gekk það
ágæta vel. M.a. voru farin sjúkra-
flug og stundað síldarleitarflug við
Norðurland. Nú var flugvélin tekin’
í sundur og send til Kaupmanna-
hafnar þar sem hún var sett saman
og flogið heim til Þýskalands.
Vegna fyrirsjáanlegrar aukn-
ingar í fluginu ákváóu forráða-
menn flugfélagsins, með Dr. Alex-
ander í fylkingarbrjósti, að taka
tvær flugvélar á leigu frá Luft-
hansa sumarið 1929. Þær voru
báóar af sömu geró og Súlan, þ.e.
Junkers F-13 sjóflugvélar. Flug-
vélarnar hlutu nöfnin Súlan og
Veiðibjallan, en báru þýsk skrá-
setningarnúmer. Flugmenn voru
þýskir en vélamenn íslenskir, þeir
Gunnar Jónasson, Bjöm M. Olsen
og Jóhann Þorláksson.
Stjórnvöld sýndu nú tlugmálum
rneiri áhuga en áður og var Flugfé-
lagi íslands veitt einkaleyfi til
flugs og Alþingi samþykkti ný lög
um loftferðir.
I tilefni ílugdags á Akureyri 25. júní nk. hef ég fallist á
að taka saman nokkra fróðleiksmola sem tengjast flugi á
íslandi og Akureyri sérstaklega. Hér verður ekki um
sagnfræðilega ritun að ræða.enda hvorki staður né stund
til þess. Saga flugs á Islandi verður ekki rituð nema gera
hlut Akureyrar þar í mikinn, svo mikinn að ég Ieyfí mér
að kalla Akureyri vöggu flugsins á landi hér. Þessi full-
yrðing verður rökstudd í næstu grein.
Á undanfömum árum hefur margt
skínandi gott verið skrifað um ís-
lenska flugsögu, má þar nefna
Annála íslenskra flugmála, sem
sex bindi eru komin af, Fimmtíu
flogin ár, atvinnuflugsaga íslands í
tveimur bindum, ásamt ævisögum
frumherja á borð við Sigurð Jóns-
son, „Sigga flug“, Agnar Kofoed
Hansen og Jóhannes Snorrason.
Einnig gefur Flugsögufélagið út
vandaó rit, Flugsöguna. Margt
annað væri vert að nefna, en verð-
ur ekki gert að sinni. Stuðst er við
ofantöld rit að hluta, ásamt blöð-
unum frá þeim tíma sem greinarn-
ar fjalla um. Fyrsta greinin er um
upphaf flugs á Islandi fram til þess
aó Flugfélag Islands, hió annað í
röðinni, er lagt niður. Síðan verður
sögó saga flugs á Akureyri í
tveimur eóa þremur greinum.
Upphafíð
Draumur mannsins um að svífa
um loftin blá, frjáls sem fuglinn, er
ævafom og höfum við margar sög-
ur og sagnir þar um. Frægust er
sagan um listasmióinn Dedalus og
son hans Ikarus, sem geróu sér
fjaðrahami, samansaumaða og
vaxlímda. Hamina ætluóu þeir að
nota á flótta frá eyjunni Krít. Son-
urinn flaug of hátt og hiti sólar
bræddi vaxið og í kjölfarið fylgdi
fyrsta hrap flugsögunnar.
Ekki vorum við Islendingar eft-
irbátar neinna í þessum efnum.
Gísli Oddsson, Skálholtsbiskup, sá
stórmerki en allt of skammlífi
fræðimaður, segir í bók sinni Um
furóur Islands (Dc Mirabilitus Is-
landiae)) 1638, aó hann hafi heyrt
getið manns sent flaug í fjaðraham
yfir Hvítá í Borgarfirói. Gísli tekur
sérstaklega fram að þar hafi engir
galdrar eða fjölkynngi verið í tafli.
Flciri sagnir í þessum dúr cru til,
t.d. segir Brynjólfur frá Minna-
Núpi slíka sögu sem gerast átti yfir
Hvítá við Skálholt.
Víkur þá sögunni langt fram í
tímann eða til 22. júní 1917, en
þann dag birtíst grein í Islendingi á
Akureyri sem hét: Eru flugvjelar
notandi hjer á landi? Höfundur er
nær örugglega Þorkell Þorkelsson
kennari, seinna veðurstofustjóri. I
greininni kemst höfundur að þeirri
nióurstöðu aó flugvélin ætti mjög
mikla framtíð fyrir sér hér á landi
til farþega- og póstllutninga. Enn
er Þorkell á síðum Islendings á
Akureyri tæpu ári seinna þar sem
hann lýsir nákvæmlega póstflutn-
ingum með flugvélum.
í kjölfarið fylgdi mikill áhugi á
flugi hér á landi, enda hafði fyrri
heimsstyrjöldin fleygt fluginu
geysimikið fram. Merkilegt má
þaó teljast aó árið 1903 flaug vél-
knúin flugvél í fyrsta sinn í Banda-
ríkjum Norður- Ameríku en Fiug-
félag Island hið fyrsta var stofnað
þann 28. mars 1919 eftir allmikinn
undirbúning og blaðaskrif í
Reykjavík. Flugfélagið festi kaup
á enskri flugvél af geróirmi
AVRO-504, sem gat flutt einn far-
þega auk flugmanns. Smíði þess-
arar tegundar flugvéla niá rekja til
styrjaldarinnar miklu þar sem hún
reyndist sérstaklega vel í bardög-
um við flugvélar þýska flughers-
ins. Hingað kom endurbætt gerð
þessarar flugvélar og flugmaður
var ráöinn Cecil Faber, fyrrum
flughermaður. Flugvélin sem var
landflugvél kom hingaó ósamsett
með skipi og var sett hér saman af
enskum vélamanni, sem fylgdi
flugvélinni. Síðdegis þann 3. sept-
ember árið 1919 hóf flugvélin sig
til flugs í fyrsta sinn af Briems-
túninu í Vatnsmýrinni í Reykjavík,
þaóan sem flugvélar nútímans
hefja sig enn til flugs.
AVRO-504 flugvélin flaug víöa
um Suðurland þessa haustdaga ár-
ið 1919 og þóttust menn nú sjá aö
flugvélar væru hió mesta þing.
Ekkert var flogið um veturinn, en
þráðurinn var tekinn upp aftur
sumarið 1920 og gekk flugió vel
undir stjórn Franks Fredricksson-
ar, sem var af vestur-íslensku
bergi brotinn. Að vísu varð fyrsta
banaslys í sambandi viö flug hér á
landi þetta sumar, en lítil telpa
hljóp í veg fyrir flugvélina á flug-
sýningu sunnudaginn 27. júní.
I sumarlok var flugvélin tekin í
sundur og seld úr landi. Fjárhags-
legur ábati af fluginu varó enginn
þó félagið ætti flugvélina og flug-
skýlið skuldlaust. Ekki tókst að út-
vega fé til áframhaldandi reksturs
og ýmsar orsakir hjálpuðust að,
t.d. eldsneytisskortur, svo Flugfé-
lag Islands hið fyrsta í röðinni
hætti rekstri. Liggur nú flug á Is-
landi nióri um hríð.
Erlendir flugkappar gerðu sér
alltíðförult um Island á þessum ár-
um. Fyrsta erlenda flugvélin lenti
á Hornafirði þann 2. ágúst árið
1924 og rauf þannig einangrun Is-
lands í lofti. Þessi flugvél sem var
af Douglas gerð, var úr bandarísk-
AVRO-504 flugvélin í Reykjavík.
Dr. Alexander Jóhanneson, síðar
rektor Háskóla Islands, var um ára-
bil driffjöður í flugmálum Islend-
inga og hann var formaður Flugfé-
lags íslands, sem var stofnað 1. maí
1928.
Súlan á Oddeyrartanga á Akureyri.
Mynd: Úr myndasafni Haróar Geirssonar á Akureyri.
um leiðangri á leið utnhverfís
jöróina. Ymsir aðrir erlendir gestir
komu fljúgandi til landsins, t.d. 24
ítalskir flugbátar í heimsflugi í júli
árió 1933.
Flugfélag íslands hið annað
Eftir lok Flugfélags Islands hins
fyrsta var undarlega lítið rætt og
ritað um flugmál hér á landi, helst
birtu blöðin fréttir af flugafrekum í
útlöndum, svo og flugslysum sem
voru tíð.
En nú kemur fram á svióió sá
maöur sem órjúfanlega verður
tengdur flugi á Islandi um ókomin
ár. Þessi maður var Dr. Alexander
Jóhannesson, málfræðingur, síðar
rektor Háskóla íslands.
Dr. Alexander hafði kynnst
flugi af eigin raun í útiöndum og
sannfærst um aó flugið væri ferða-
máti framtíðar á Islandi. Lét hann
þessar skoðanir sínar óspart í ljós
bæói í ræðu og riti. Arið 1926
komust á viðræður fyrir
milligöngu Dr. Alexanders milli
þýska Lufthansa og Islcndinga urn
þátttöku Þjóðverja í flugrekstri hér
á landi. Alþingi var tregt í taumi,
en þó kom formlegt boð frá þýska
Lufthansa um að annast flug á ís-
landi sumarið 1927 á leiðunum
Reykjavík-Vestmannaeyjar og
Reykjavík-Akureyri. Þjóðverjamir
buðust til aó senda hingað til lands
flugvél af geróinni Junkers F-13
eða Domier Merkur. Samgöngu-
nefnd Alþingis taldi þetta tilboð
óaögengilegt með öllu og hafnaði
því afdráttarlaust, einkum vegna
kostnaðar sem tilboðinu fylgdi.
Dr. Alexander gafst ekki upp
og sumarið 1927 fór hann til
Þýskalands til viðræðna vió þar-
lenda ráðamenn. Árangurinn lét
ekki á sér standa, Þjóðverjar lof-
uóu að stunda flug á eigin kostnað
um fjögurra mánaða skeið sumarið
1928.
Árið 1928 er því stórmerkilegt
ár í flugsögu Islands, en þá var
þann 1. maí stofnað Flugfélag ís-
lands hið annað í röðinni. Nú var
mikill hugur í mönnum að þessi
tilraun tækist vel. Flugvélin sem
var sjóflugvél, kom ósamsett með
skipi til Reykjavíkur þann 30. maí
árið 1928. Hún var strax sett sam-
an af þýskurn flugmönnum og
Súlan annaðist einkum farþega-
flug en Veiðibjallan síldarleit fyrir
Norðurlandi. En aukin verkefni
dugóu ekki til þess aó reka Flugfé-
lag Islands hallalaust og halla-
rekstur varó mikill sumarió 1929
og leita varð aóstoðar ríkisins og
sveitarfélaga og aukið hlutafé boð-
ið til kaups en árangur lítill.
Vorið 1930 var tekin ákvöröun
um að kaupa tvær flugvélar af
Lufthansa. Vélarnar voru sem fyrr
af Junkers geró, önnur F-13 og bar
4 farþega, en hin W-33 og bar sex
farþega. Fyrri flugvélin kom til
landsins 16. júní árið 1930 og
hlaut nafnið Veiðibjallan og skrá-
setningamúmerið-Island 2- en sú
síðari kom til landsins þann 25.
júní og hlaut nafnið Súlan og skrá-
setningarnúmerið-ísland 1-. Þær
komu með skipi sem fyrr, greið-
lega gekk aö setja vélamar saman
og hófu nú störf hjá Flugfélagi Is-
lands hinu öðru í röðinni. Sigurður
Jónsson, „Siggi flug“, fyrsti ís-
lenski atvinnuflugmaóurinn. Fram
til þessa hafði Flugfélagið verió á
hrakhólum með aósetur, en urn-
sókn var hafnað um aðsetur í Örfi-
risey. Samt veitir Borgarstjórn
Reykjavíkur styrk og leyfi til
byggingar flugskýlis og flughafnar
í Vatnagöróum. Ákaflega dýrt
reyndist að koma upp aðstöðunni í
Vatnagörðum og Reykjavíkurborg
neitaði um frekari styrk.
Flugið gekk vel sumarió 1930,
m.a. var mikið flogið til Þingvalla
í tengslum viö Alþingishátíðina og
enn var síldarleitin snar þáttur í
rekstri Flugfélagsins. Flugi var
haldió áfram um veturinn þegar
ótrygg íslensk veðrátta leyfði.
Vorið 1931 geróust örlagaríkir
atburóir, sem áttu eftir að draga
dilk á eftir sér. Flugfélagi Islands
bauðst að fljúga með vistir til
bresks Grænlandsleióangurs sem
var í nauðurn á jöklinum. Ákveðió
var að senda Veiðibjölluna í þenn-
an leiöangur og var flugvélin flutt
meó varóskipi að ísröndinni við
Grænland. Dr. Alexander Jóhann-
esson stjórnaói leiðangrinum lyrir
hönd Flugfélagsins. Þegar til átti
að taka varð ekki af fluginu vegna
bilunar í llugvélinni. Ágreiningur
var uppi mcóal leiðangursmanna
og hann olli því hversu fór. Þetta
átti el’tir aó hafa töluveró eftirmál
og skaóa Flugfélag Islands veru-
lega, eins og áóur var vikið aö.
Fleiri áföll fylgdu í kjölfarið,
Veiðibjöllunni hvolfdi viö Reykja-
vík í júní árið 1931 og fékk Flug-
félag íslands Junkers F-13 flugvél
í staðinn og hlaut hún nafnió Álft-
in. Þessi flugvél átti að sjá urn
síldarleitarllugið.
Þann 3. ágúst 1931 hvolfdi Súl-
unni á Akureyrarhöfn og skemmd-
ist hún mikið. Forráðamenn Flug-
félagsins l'engu að finna til te-
vatnsins í blöðunum fyrir aó hafa
ekki lært af reynslunni og gengið
tryggilegar frá flugvélinni. Þessi
óhöpp urðu til þess að nú hallaði
fljótt undan fæti hjá Flugfélagi ís-
lands og þann 10. september árió
1931 var öllu starfsfólki félagsins
sagt upp störfum, og þann 22.
október urn haustið var tekin
ákvörðun um að slíta Flugfélag-
inu. Skuldir væru geysimiklar og
ekki tókust samningar milli ríkis-
ins og Lufthansa um kaup á flug-
vélunum og voru þær því sendar
úr landi, þ.e. Súlan og Álftin,
haustið 1932.
Hér lauk öðrum þætti íslensks
atvinnuflugs með Dr. Alexander
Jóhannesson í broddi fylkingar, en
hann gafst ekki upp og var áfram
fullur bjartsýni.
I næsta þætti verður fjallað um
Akureyri, Agnar Kofoed-Hansen
og Flugfélag Akureyrar.
Slg. Eggert Davíösson.