Dagur - 09.08.1994, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 9. ágúst 1994
LEIÐARI-----------------------------
Tvær þjóðir í einu íandi
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 60, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. M. VSK. 1400 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
RITSTJÓRAR: JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, (ÁBM.),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
AÐRIR BLAÐAMENN:
HALLDÓR ARINBJARNARSON (íþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585, fax 96-42285),
GEIR A. GUÐSTEINSSON,
LJÓSMYNDARI: ROBYN REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Því hefur lengi verið haldið fram að í þessu landi séu
tvær þjóðir, annars vegar sú þjóð sem búi við alls-
nægtir og þurfi ekki að hafa áhyggjur af reikningum
morgundagsins og hins vegar sú þjóð sem eigi vart
fyrir salti í grautinn. Það er því miður staðreynd að
launamunur í landinu er fáránlega mikill og svo hefur
verið lengi.
Á kvennaráðstefnunni Nordisk Forum í Finnlandi
var upplýst að munur á launum karla og kvenna á ís-
landi væri ennþá umtalsverður. Vissulega hefur bilið
minnkað, en það er allt of mikið. Hin svokölluðu hefð-
bundnu kvennastörf hafa verið skammarlega lágt
launuð og nægir þar að nefna uppeldisstörf. Það virð-
ist ætla að ganga seint að fá opinbera aðila til þess að
snúa blaðinu við í þessum efnum.
Á sama tíma og fréttir berast af hækkandi atvinnu-
leysistölum og auknum framlögum sveitarfélaga til
félagshjálpar, eru birtar í fjölmiðlum upplýsingar um
laun forstjóranna og toppanna í þjóðfélaginu. Þessar
upplýsingar eru unnar upp úr skattskránni og eiga að
gefa rétta mynd af launakjörunum.
Forstjórarnir með feitustu launaumslögin fá ríflega
eina milljón króna í mánaðarlaun og virðíst engu
skipta hvort fyrirtækin ganga vel eða illa. Launakjör
toppanna eru þau sömu, hvort sem ársreikningamir
sýna gróða eða halla.
Að sjálfsögðu má halda því fram að ekkert sé við
því að segja þótt einkafyrirtæki borgi stjórnendum
sínum góð laun, þetta sé fyrst og fremst mál viðkom-
andi fyrirtækja.
Hins vegar má setja spumingamerki við launakjör
ýmissa opinberra starfsmanna. Það má til dæmis
spyrja sig þeirrar spurningar hvort eðlilegt sé að
bankastjórar ríkisbankanna hafi ríflegri þóknun fyrir
störf sín en forsætisráðherra landsins. Og það er lika
vert að velta því fyrir sér hvort eðlilegt sé að bæjar-
stjórar í tiltölulega fámennum bæjarfélögum hafi
hærri laun en ráðherrar í ríkistjórn landsins.
Fjölmennir hópar láglaunafólks í landinu horfa á
launatölur toppanna með spurhingamerki í augum og
þeim gremst. Verkalýðshreyfingin fer gjarnan í kjara-
samningaviðræður með það að leiðarljósi að rninnka
bil hinna lægst- og hæstlaunuðu. Takmarkaður árang-
ur hefur þó náðst. Það er af hinu góða að fjölmiðlar
upplýsi fólk um laun toppanna. Þessar tölur staðfesta
að verkalýðshreyfingin hefúr á réttu að standa þegar
hún ítrekað heldur því fram að launabilið í landinu sé
óhóflegt.
Gíslataka!
*
A ári fjölskyldunnar
Þegar litið er til aðbúðar bama á
Islandi og þess hvernig fjölskyldu-
hagsmunir eru yfirleitt meðhöndl-
aðir viö stjórnunaraðgcróir á opin-
berum vettvangi fer etv. fleirum
eins og mér að erfitt reynist aó
halda depuröinni frá sér. Mér sýn-
ist að þróun síóustu ára hafi orðið
stöðugleika í sambúð fólks afar
óhagstæó (sbr. skattakerfið) og
sérstaklega hafí þó breytt
skattastefna og viðtekin ráóstöfun
opinberra fjármuna orðið börnum
mjög óhallkvæm. Nýjar stéttir
hafa svo sprottið upp sem baöa sig
í lögvörðum forréttindum; - for-
réttindum sem búa m.a. um sig í
gríðarlegu launamisrétti, í sjálf-
töku hvers konar og skattfríðind-
um ríkisfólks. Að ekki sé nú
minnst á þau endemislegu forrétt-
indi sem kvótakerfið í sjávarútvegi
hefur innleitt. Forréttindi skapast
alltaf með einum eóa öðrum hætti
á kostnaó einhverra og aö þessu
leyti sýnist mér að það séu bömin
og þeir sem eru umönnunarþurfi
sem hafi orðió undir. Fámennir
hópar en vel settir hafa hrifsað til
sín miklar eignir og aðstöðu og
skapað sér einokun sem í sjálfu sér
leiðir til og byggist á útilokun ann-
arra. Hér sýnist mér augljóst aó
skort hafí tilfinnanlega á siðferói-
lega ábyrgöarvitund ráðandi afla í
samfélaginu. Vera kann að skýr-
inga sé að leita í tilhneigingu
valdsins manna í fámennissamfé-
lagi kumpánaskaparins til að beita
býsna þröngum skilningi á hinu
lýðræðislega meirihlutavaldi. Þaó
er amk. ljóst að vinatengslin og
flokkshagsmunirnir hafa stundum
borið skynsemina ofurliði og leik-
reglur lýósræóisins hafa gleymst
um stund. Tiltölulega fámennur
valdakjarni hefur þannig tekió sína
þröngu hagsmuni fram yfir fram-
búðarhagsmuni Lýðveldisins Is-
lands sem sjálfbjarga ríkis í samfé-
lagi meðal þjóóa. Hér hefur hinn
veikari verið malaður undir vald-
boði og fámennisákvörðunum. Að
mínu mati er í nefndum þáttum um
að ræða raunverulega ógnun við
lýðræðislega stjórnskipan og jafn-
ræði þegna samfélagsins.
I eftirfarandi greinaflokki mun
ég fjalla um þessa þætti eins og
þeir snúa við mér sem áhuga-
manni um viðgang lýðræðislegra
stjórnarhátta, valddreifmgu og
jafnræði þegna í nútímalegu sam-
félagi. Greinarnar bera yfirskrift-
ina „Gíslataka.“ Titillinn á að vísa
til þess aó í mínum huga hefur
aukin mióstýring í stjórnkerfínu,
vaxandi ójöfnuður, og græðgi fá-
menns frekjuliðs leitt til þess að
framtíðar viðgangur samfélagsins
er í gíslingu skammtímahagsmuna
forréttindaliðsins. Þetta sjónarmiö
er fram sett ef það kynni að draga
athygli einhverra að því hvað er í
húfi fyrir lífsafkomu uppvaxandi
Islendinga til lengri tíma litið.
Á kostnað fjölskyldna
ogbarna
A Islandi er varið miklum mun
minni fjármunum til menntunar
heldur en nokkurs staóar í ná-
grannalöndum. Það hefur
margsinnis komið fram síóustu
mánuði aó Islendingar verja til
allrar menntunar einungis um 4%
af þjóðarframleiðslu (GNP) sem
er álíka og Portugalar og Italir á
móti 5-7% (GNP) sem er algengt
meðal nágrannaþjóða (Félagsblað
BK, 9. tbl., okt. 1993). Miðað við
samsetningu menntunarfjárlaga
Islenska ríkisins má áætla aó til
raunverulegrar almennrar mennt-
unar (til 18 ára aldurs) sé varið
innan við 3% af vergri þjóðar-
framleiðslu. Sambærilegar stærðir
fyrir nokkur lönd í nágrenninu eru
frá 4,5-6% af vergri þjóðarfram-
leiðslu. Á það er einnig aö líta að
samsetning þessarra framlaga er
óhagstæðari börnum í dag heldur
en hér var fyrir 15-20 árum og
mun verri heldur en hjá öórum
þjóðum. Utgjöld ríkisins til allra
menntamála hafa reynst stöóug
sem hlutfall af ríkisreikningi sl.
20-30 ár; - þetta 13-16%, - en
samsetning þessa kostnaóar hefur
á sama tíma breyst gríóarlega.
Fyrir 20 árum var allt að 60% af
gjöldum til menntamála varið til
barna- og gagnfræðaskóla, en árin
1990-1993 erhlutfall skyldunáms-
skóla oröið nærri 30%. Einungis
tiltölulega lítill hluti af þessarri
breytingu skýrist af því aö
greiósluskiptingu milli ríkis og
sveitarfélaga hefur verið raskað á
síóustu 25 árum. Samanburður við
nágrannalönd verður auðvitað
einnig að taka mið af því að ríki
og sveitarfélög á Islandi ráðstafa
um 18% af þjóðarframleióslu á
móti yfir 30% í Danmörku og Sví-
þjóð (sbr. skýrslu Sveitarfélaga-
nefndar Félagsmálaráðherra
1992). Þannig er þetta hlutfall
okkur ennþá óhagstæðara en hráar
tölumar benda til.
Benedikt Sigurðarson.
Fyrsti hluti
Að styðja foreldra til
uppeldis og umönnunar -
eða ekki!
Viö skattlagningu eru víða notaó-
ar víðtækar millifærslur til barna-
fjölskyldna. Fjölskyldubætur og
umönnunarstyrkir tíókast í mörg-
um nágrannalöndum og einnig og
ekki síður sú aðferð að undan-
þiggja t.d. bamavörur frá sölu-
skatti og heimila fjölskyldum að
draga menntunarkostnað og dag-
vistarkostnað frá tekjuskatti. Slík-
ar aðferðir skipta raunverulegum
sköpum fyrir aíkomu margra fjöl-
skyldna. Hérlendis eru matvörur
aftur á móti langtímum saman
skattlagðar eins og hver annar lúx-
us og alls konar (miðaldra-) karlar
ætluðu vitlausir að verða sl. vetur
þegar samið var um að lækka mat-
arskatt úr 24,5% í 14%. Náms-
kostnaður og dagvistarkostnaður
er aldeilis ekki undanþeginn skött-
um hér og allar breytingar í opin-
berum rekstri virðast beinast aó
því að flytja meiri kostnað af upp-
eldi og menntun ungmenna á
herðar fjölskyldnanna. Skólagjöld
í einhverju formi eru tekin upp í
framhaldsskólum, innritunargjöld
í háskólum og sértækari menntun
eins og tónlistarnám og listnám al-
mennt eru dýrari en nokkru sinni
fyrr með minnkandi styrkjum frá
opinberum aðilum; sem auðvitað
dregur þá úr jafnrétti þegnanna. Á
sl. ári samþykkti svo t.d. Trygg-
ingaráð að fella niður rétt foreldra
„Tilhögun skattlagningar
er í grófum dráttum
þannig að með því að
gera virðisaukaskattinn
að mikilvægasta hluta
tekna ríkisins og gera
staðgreiðslu (og þar með
útsvarið) flatan pró-
sentuskatt að mikil-
vægsta beina skattstofni
lendir láglaunað barna-
fólk í þeim ósköpum að
geta ekki komist hjá því
að greiða verulega
skatta þrátt fyrir að allir
viti að gjaldþol þeirra er
lítið.“
mikið veikra barna til umönnunar-
styrks; - í sparnaðarskyni auðvit-
að.
Stytting skólatíma hjá 9-16 ára
grunnskólanemendum hefur verið
forgangsmál hjá sitjandi mennta-
málaráðherra og virðist helst vera
mætt af hálfu opinberra aðila (td. í
Reykjavík) með því að leyfa for-
eldrum að borga fyrir að fá aó
hafa börnin sín í skólahúsnæði til
loka venjulegs vinnudags; - vit-
andi þó að þeir sem mest eru þurf-
andi hafa ekki peninga aflögu til
að greiða fyrir slíka vistun.
Islensk börn 6-8 ára eru einu
börnin í okkar heimshluta sem
verða að sæta því að hafa einungis
tæplega hálfan vinnudag í skóla -
og þaó síðdegis eftir að ferskasti
tíminn til náms og leikja er liðinn
hjá. Okkar börn fá líka styttra
skólaár en nokkurs staðar þekkist
meðal menningarþjóða. Víöa er
skólahúsnæði allt of þröngt þó
glæsilegt virðist á að sjá og rnikil
mannvirki hafi verió reist td. fyrir
íþróttaiðkun sem alltof oft koma
þó börnunum aó takmörkuðu
gagni þar sem þau eru jafnvel
meira og minna skipulögð með
hagsmuni fámenns hóps keppnis-
íþróttamanna í huga.
Skattastefnu beint gegn
fjölskyldunni
Fólk í sambúð sætir því að geta
ekki fullnýtt persónuafslátt sinn
nema báðir séu fullvinnandi.
Langir biðlistar eru eftir (dýru)
leikskólaplássi og einnig er svo
víöa að aðgangur að 6-8 klst. dag-
vistun er mikils til einangraður við
börn einstæðra foreldra, náms-
manna eða fatlaða einstaklinga
sem þarfnast sérstaks uppeldis-
stuðnings; svokallaðra „forgangs-
hópa“. Aðgangur að skóladag-
heimilum fyrir 6-8 ára börn er að-
eins sums staðar í boði og þá bara
fyrir börn einstæðra foreldra,
námsmanna og öryrkja. Þannig
fengu cinungis 68 börn úr 1.-4.
bekk á Akureyri aðgang aó skóla-
dagheimilum af þeim 860 sem
voru á þessum aldri sl. vetur - þ.e.
einungis forgangshóparnir. Kostn-
aður bæjarins af vistun þessarra
68 barna er hins vegar ekki minni
en sá kostnaöur sem næmi leng-
ingu kennslutíma allra nemenda í
bænum, en slík lenging mundi
auðvitaó gera flestum fjölskyldum
kleift að taka sjálfar ábyrgó á for-
svaranlegri umönnun bamanna.
Tilhögun skattlagningar er í
grófurn dráttum þannig að með
því aó gera virðisaukaskattinn að
mikilvægasta hluta tekna ríkisins
og gera staðgreiðslu (og þar með
útsvarió) flatan prósentuskatt aö
mikilvægsta beina skattstofni
lendir láglaunaó barnafólk í þeim
ósköpum að geta ekki komist hjá
því að greióa verulega skatta þrátt
fyrir að allir viti að gjaldþol þeirra
er lítið. Hérlendis er 24,5% virðis-
aukaskattur á barnavörum og nú
um sinn 14% skattur á matvöru
sem er hærri skattlagning á nauð-
synjum en við finnum víðast hvar
í nágrenninu. Barnabætur og/eða
endurgreióslur á td. tekjuskatti og
sjúkrakostnaði til láglaunafjöl-
skyldna eru hér ekki til raunveru-
legrar hjálpar eins og í mörgum
öðrum löndum. Hinir sem eru án
framfærslubyrði og með meira
gjaldþol eiga aftur á móti kost á
því að sleppa við skattgreiðslur
ma. með því að leggja peninga
fyrir og hiróa af þeim skattfrjálsa
vexti til sinnar neyslu fyrir utan
það að dvelja langdvölum og
versla erlendis; -TAX-FREE. Ég
er kunnugur nokkrum fjölskyldum
sem greióa nánast engan virðis-
aukaskatt til íslenska ríkisins af
fatnaði og margvíslegri annarri
vöru svo sem snyrtivörum og
skartgripum, geislaplötum, ljós-
myndavörum og þvílíku.
Benedikt Sigurðarson skólastjóri
Höfundur er uppeldisfræóingur aó mennt og er
aó Ijúka meistaraprófi í stjómun menntakerfa
(Educational Administration) frá háskóla
(UBC) í Vancouver í Kanada. Hann er áhuga-
maóur um þjóófélagsmál og hefur skrifaó
fjölda greina í blöó og tímarit.