Dagur - 25.02.1995, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - Laugardagur 25. febrúar 1995
Það er fallegt í Aðaldalnum að vetrarlagi. Nýfallinn snjór og
hríðarmugga gera hraundrangana œvintýralega. í dalnum er
bœrinn Arbót. Þar er rekið stórbú en önnur og öllu sérstœðari
starfsemi fer þar einnig fram. 1 Arbót er rekið annað tveggja
meðferðarheimila á Norðurlandi fyrir unglinga. Upphafið má
rekja til ársins 1987 þegar hjónin í Árbót, Snæfríður Njálsdóttir
og Hákon Gunnarsson, tóku að sér barn til vistmar. Þau gátu
sér gott orð og fleiri börn voru send til þeirra til lengri eða
skemmri dvalar. I ágúst 1992 breyttist starfsemi heimilisins og er
það nú hluti af almenna félagsmálakerfinu. Heimilið er rekið af
ríkinu með föstu framlagi í fjárlögum en allur búnaður svo og
húsin eru í eigu Snœfríðar og Hákonar.
Nú eru fimm krakkar í Árbót,
þrjár stelpur og tveir strákar.
Krakkamir eru á aldrinum 14-16
ára, sum eru tiltölulega nýkomin
en önnur hafa verió þama eitt og
tvö ár. I vetur sækja þau skóla að
skyldan er nokkrir tímar á dag, en
fyrir það fá þau laun. Auk þess fá
krakkamir launaða sumarvinnu.
Þó er ekki öll vinna þeirra launuð.
Sumt, svo sem þrif, uppvask og
hjálp við matartilbúning eru hlutir
Hafralæk en áður fór kennslan
fram að Árbót. Þeim hefur verið
tekið vel í skólanum og hættan á
einangrun minnkar. Það er þó allt-
af einn starfsmaður frá heimilinu
sem fylgir þeim í skólann. Starfs-
maóurinn er ekki með þeim I tím-
um, en hann er alltaf til taks ef
eitthvað kemur upp á. Snæfríður
og Hákon segja flesta í sveitinni
vera jákvæða í garð heimilisins og
að krökkunum virðist almennt líða
þar vel.
Dýrin vekja ábyrgð og
umhyggju
Húsaskipan á bænum er með þeim
hætti að hjónin búa í öðru húsinu,
en unglingamir í hinu. Þegar
krakkamir koma inn í hús þeirra
hjóna em þau þar sem gestir. Þau
banka og sýna húsinu virðingu,
þar sem þetta er ekki þeirra heim-
ili. Þessu er fylgt þó húsin séu hlið
við hlið. Ibúðarhús krakkanna er
nýuppgert. Þegar Snæfríður og
Hákon keyptu jörðina á sínum
tíma var húsið í lélegu ástandi.
Þegar þau stofnuðu meðferðar-
heimilið var húsinu öllu breytt til
að það hentaði unglingunum bet-
ur. Nú eru þau öll með eigið her-
bergi, en húsið er samt aó verða of
lítió.
Unglingamir vinna mikið á
bænum við ýmis bú- og heimilis-
verk. Þeir þurfa að skila ákveðn-
um störfum daglega, en vinnu-
sem litið er á sem sjálfsögó störf á
heimili. Reynt er að hvetja krakk-
ana til að taka að sér ýmsa iðju
samhliða föstum skyldum, sem
þeir fá þá sérstaklega greitt fyrir.
Þá eru gerðir nokkurs konar verk-
takasamningar við þá. Sem dæmi
má nefna að krakkamir sjá um
skepnur og fóðra þær, þeir þrífa
bíla og ýmislegt fleira. í vetur sér
eitt þeirra alfarið um tuttugu
lömb. Stundum fá unglingamir
einnig vinnu hjá bændunum í
kring ef mikið er að gera í hey-
skap og slíku.
Unglingamir fara einnig mikið
í útreiðatúra og á bænum eru
nokkrir tugir hesta. Starfsfólkið
fer stundum með þeim í nokkurra
Höfundar þessarar samantektar um Ár-
bót í Aðaldal eru þrír nemendur í hag-
nýtri fjölmiðlun við Háskóla íslands,
Guðbjörg Gunnarsdóttir, Elfa Ýr
Gylfadóttir og Svanbjörg H. Einars-
dóttir.
Guðbjörg er Reykvíkingur, fædd árið
1957. Hún lauk landafræði frá HÍ og
kennsluréttindum.
Elfa Ýr er með BA-próf í almennri bók-
menntafræði frá Háskóla íslands. Hún
á ættir sínar að rekja til Akureyrar.
Svanbjörg er Reykvíkingur, fædd árið
1964. Hún lærði upptökustjóm og dag-
skrárgerð í Barcelona á Spáni.
daga hestaferóir og er slíkt mjög
vinsælt meðal krakkanna. Þá er
gist í gangnamannakofum og
koma allir þreyttir og sælir úr slík-
um ferðum. Það er skoðun Hákon-
ar að útreiðatúrar og heilbrigó
vinna sé betra en nokkurt svefnlyf
eða róandi töflur.
Mikil reynsla á skammri ævi
Þess em dæmi að krakkar sem
hafa komið að Árbót séu erfiðir í
byrjun og hafa reynt ýmislegt á
skammri ævi. Þessir krakkar hafa
þá átt við hegðunarvandamál að
etja og búið við félagslega erfið-
leika. Þau hjónin líta svo á að eitt
stærsta vandamál unglinga sé að-
gerðarleysi. Þess er því vandlega
gætt að krakkamir hafi ávallt nóg
fyrir stafni. Útiveran skiptir miklu
máli í starfi heimilisins, svo og
umgengnin við dýrin. Unglingam-
ir fara í dagsferðir á bílum með
Búmaður
I Árbót er hávaxinn og mynd-
arlegur piltur sem bíður af sér
góðan þokka. Dvölin í sveit-
inni hefur augljóslega gert
honum gott. Hann er ræðinn
og opinn þó vafalítið þyki
honum skemmtilegra að ræða
við hestinn simi heldur en
blaðamenn. Pilturinn hefur
búið í Árbót undanfarin tvö
ár. Hann er sextán ára gamall
og því sjálfráða. Hann má því
samkvæmt landsins lögum
yfirgefa Árbót. Hann hefur
hins vegar gert samning um
að dvelja þar til átján ára ald-
urs.
Pilturinn segir að sér líði
vel í Aðaldalnum og unir
glaður við sitt. Hann er bú-
maður mikill og fellur sjaldan
verk úr hendi. Krakkamir
sem dvclja á Árbót hafa
ákveðna vinnuskyldu en þessi
piltur er starfsamari en svo að
það nægi honum. Hann sinnir
því ýmsum öðrum verkum og
fær laun fyrir. Fyrir launin
sín keypti hann sér hest.
Hann hefur lært ýmislegt á
þessum tveimur árum. Hann
er til að mynda orðinn liðtæk-
ur við hrossatamningar. Hann
segir að draumurinn sé aó
komast í bændaskóla. Sér í
lagi hafi hann áhuga á að
læra meira um hesta. Sumar
sem leið kom hann sér upp
gæsastofni. Hann hefur haft
af þessu töluveröar tekjur en
líka gefið velunnurum af bú-
stofninum. Til að mynda gaf
hann Halldóri Blöndal ráð-
herra eina gæs í matinn á
síðsta ári. Halldór átti leið hjá
með um tvö hundruð bækur
fyrir heimilið ffá hinum ýmsu
bókaútgefcndum.
Krakkarnir í Árbót halda sitt heimili í þessu húsi.
Fegin að ég fór úr klíkunni
I fallegu stelpuherbergi situr
lagleg sextán ára gömul stúlka.
Hún er frekar óörugg í fram-
komu en þó opin í viðmóti.
Stúlkan fluttist norður frá höf-
uðborgarsvæðinu þar sem hún
hafði verið í slæmum félags-
skap. Hún var í hópi þar sem
stundaðar voru barsmíðar og
varð einnig fyrir barðinu á þess-
um kunningjum sínum. Stúlkan
þorði ekki að slíta sig frá hópn-
um af hræðslu við hefndir af
einhverju tagi en nú er hún á
stað þar sem hún er ánægö með
lífið.
Það tók nokkum tíma að
komast í samband við stúlkuna.
Hún vildi vita um aldur blaða-
manns og við hvernig mann-
eskju hún væri að tala. Meðan á
umræðunum stóð hljómuðu
tónar úr lagi eftir Bubba Mort-
hens. Hún sagðist vera nýbúin
að taka lagið upp úr útvarpinu.
Stúlkan varð brátt ófeimin að
tala um sjálfa sig. Hún vill
gjaman sýna myndir af fjöl-
skyldu sinni fyrir sunnan og
fyrrverandi /ósturfjölskyldu úr
sveitinni. „Eg fer stundum að
heimsækja þau,“ segir hún og
setur fram mynd af litlu sætu
kríli sem hún fær stundum að
passa. „Mér þykir óskaplega
vænt um þessa fjölskyldu og
stundum fæ ég líka aö gista þar
í nokkrar nætur í einu.“ Við-
mælandi okkar er í Hafralækj-
arskóla og sér svo um ýmis
störf á búinu. Að auki er hún í
næstum öllum íþróttum sem em
stundaðar. Hún er í góðu formi
en segir þó frá því að hún hafi
meitt sig í íþróttum í sumar.
Hún er ánægð í skólanum í
Hafralæk. „Ég ákvað að taka
áttunda bekk aftur þegar ég
kom hingað. Ég er því á mínum
eigin hraða.“ Hana langar í
frekara nám eftir tíunda bekk-
inn. Hún hugsar mikið um
framtíðina og á sér draum um
framtíðarstarf. „Mig langar til
að gerast þjónn á Akureyri eða
Húsavík. Þar ætla ég að finna
mér íbúð og fara að sjá um mig
sjálf.“
Þegar stúlkan er spurð um
vem sína á höfuðborgarsvæðinu
segist hún fara þangað stund-
um. Hún fer t.d. að heimsækja
móður sína um jólin og kveikir
á litlu sjónvarpi sem hún hefur
fengið frá henni. Hún er hörð á
því að hún hafi engan áhuga á
gamla kunningjahópnum sín-
um. Hún vill alls ekki kalla þau
vini sína heldur segir hún þau
hafa verið kunningja. „Ég er
fegin að ég skuli hafa farið úr
þessari klíku. Stelpumar gerðu
mikið af því að berja aðra að
ástæðulausu. Ég var samt aldrei
með í þessu, ég var hrædd við
þær, því þær gerðu þetta líka
við mig.“ Stúlkan segir að mik-
ið sé um að stelpur beiti ofbeldi
og telur að það séu þó nokkrar
klíkur sem gangi um og berji
fólk. Hún nefnir nýlegt dæmi
frá Reykjavík, þar sem stúlka
var barin til óböta af jafnöldrum
sínum.
Húsbændurnir í Árbót í Aðaldal,
hjónin Snæfríður Njálsdóttir og Há-
kon Gunnarsson.
starfsfólki, einnig er stöku sinnum
farið út að borða. Sveitalífið er því
notað markvisst i uppeldinu og
þess gætt að unglingamir beri
virðingu fyrir umhverfi sínu. Það
er oft reyndin að þegar krakkamir
koma eru þeir taumlausir og
þekkja engin mörk. Þess vegna
skiptir mjög miklu máli aó fara al-
gerlega eftir öllum reglum sem
settar eru á heimilinu. Á vistheim-
ilinu er ekki reykt, það á bæði við
um bömin og starfsmennina.
Einnig eru reglur um svefntíma
unglinganna. Ef sýndar eru mynd-
ir sem bannaðar eru í sjónvarpinu
mega þau sem eru yngri en sextán
ára ekki horfa á myndina. Ungl-
ingamir þurfa einnig að vera orön-
ir sextán ára til að mega fara á
þorrablót og sækja böll í sveitinni,
og þá í fylgd starfsmanns. Það eru
þó mjög misjafnir samningar sem
krakkamir hafa. Á heimilinu er
við lýði nokkurs konar punkta-
kerfi, krakkamir fá punkta fyrir
góða hegðun og þegar þeir sýna
aó hægt sé að treysta þeim fá þeir
aukna ábyrgð.
Heimilið hefur verið rekið und-
ir stjóm Meðferðarstöðvar ríkisins
fyrir unglinga. Starfsmenn eru sjö
talsins og skipta sex þeirra með
sér vöktum en einn er í hlutastarfi.
Sálfræðingur kemur tvisvar í viku
og er dag í senn. Hann heldur
fundi í skólanum, með starfs-
mönnum heimilisins og ungling-
unum. Á þeim fundum er starfið
undanfama daga rætt, unglingam-
ir geta borið upp óskir sínar og
rætt það sem þeim liggur á hjarta.
Ingþór Bjamason er sálfræð-
ingur heimilisins. Hann skýrir frá
því hvemig fundunum er háttað
með unglingunum þessa tvo daga.
Ingþór segir að á fundunum sé tal-
að um allt. Lögð er áhersla á að
unglingamir séu opnir og segi frá
líðan sinni. Hann segir reglumar á
fundunum vera fastar í skorðum
en lengd þeirra ráðist nokkuð af
því hvaó krökkunum liggur á
hjarta. Kjaminn í samtölunum er
að þeim sé hrósað fyrir það sem
vel er gert og markvisst farið í
gegnum erfiðar tilfinningar. Ing-
þór er þeirra skoðunar að sú starf-
semi sem fram fari á heimilinu sé
ein sú heppilegasta sem ungling-
um með félagsleg vandamál sé nú
boðið upp á. Hann telur dvöl á
stofnunum ekki vera æskilega
nema meðan greining á krökkun-
um fari fram. Ingþór segir aó fleiri
slík heimili vanti og margir eru á
biðlista til að komast að.
Nokkuð misjafnt er hversu
mikil tengsl unglingamir hafa við
foreldra sína, þeir koma stundum í
heimsókn á heimilið, en sjaldgæft
er að krakkamir fari í heimsókn í
bæinn. Samskipti hjónanna við
foreldrana em einnig misjöfn.
Sumir foreldrar eru mjög áhuga-
samir um krakkana sína og
fylgjast vel með, en aðrir sýna
þeim minni áhuga. Einnig hefur
komið upp sú staða að krakkar
sem koma til dvalar hafa jafnvel
ekki átt neina foreldra.
Þegar rætt er við unglingana er
greinilegt að þeir eru á varóbergi
gagnvart ókunnugum. Sumir
þeirra vilja ekki ræða málin og
sýna almennt afskiptaleysi. Þeir
virðast hafa þykkan skráp en undir
niðri glittir í viðkvæmar sálir.
Meðferðin hlýtur að miða að því
að ná fram því besta í unglingun-
um, efla þá og styrkja. Þaó er
greinilegur munur á þeim sem
hafa verið á heimilinu í lengri
tíma og hinum nýkomnu. Þeir sem
lengi hafa dvalið eru einlægari og
opnari í viðmóti og sýna ekki eins
mikla tortryggni. Fólkið og um-
gengnin við dýrin á meðferðar-
heimilinu Árbót hefur því greini-
lega gert unglingunum gott og
enduruppeldið tekist vel.