Dagur - 02.03.1995, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 2. mars 1995
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 60, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIR KR. M. VSK. 1500 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
RITSTJÓRAR: JÓHANN ÓUFUR HALLDÓRSSON, (ÁBM.),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
AÐRIR BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON,
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 9641585, fax 9642285),
KRISTÍN LINDA JÓNSDÓniR, SÆVAR HREIÐARSSON (íþróttir).
UÓSMYNDARI: ROBYN REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 9627639
LEIÐARI
Segja má að kosningabaráttan fyrir komandi aiþingis- sést best á því að innan Sjáifstæðisflokks og Alþýðu-
kosningar hafi hafist um síðustu helgi, eða strax og Al- bandalags er sterkur viljí fyrir stjómarsamstarfi þess-
þingi var frestað. Þingmennimir, sem leita eftir endur- ara flokka eftir kosningar. Þetta var óhugsandi stjóm-
kjöri, em komnir heim í sín kjördæmi til þess að gera armynstur fyrir nokkrum árum siðan, en svo er ekki
sig sýnilega og nýliðamir eru farnir að láta vita af sér. lengur.
Er stór munur á stefnu Þjóðvaka og Kvennalistans,
Þetta verður stutt en væntanlega nokkuð snörp stefnu Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks, stefnu
kosningabarátta. Það eru aðeins fimm vikur til stefnu. Alþýðubandalags og Þjóðvaka og stefnu Alþýðuflokks
Flokkarnir munu reyna að marka sér sérstöðu í hugum og SjálfstæÖisflokks? Það verður ekki séð. Ailir eru
kjósenda, en það gæti reynst þrautin þyngri. Áherslur þessir flokkar nálægt ímynduðum míðjuás í pólitíkinni
framboðanna i hinum ýmsum þjóðmálum eru afskap- og þess vegna kemur út af fyrir síg allskyns stjórnar-
lega líkar. Á því em þó vissulega undantekningar. mynstur til greina eftir kosningar. Kjósendur geta að
Þannig hefur Alþýðuflokkurinn einn flokka opinberlega engu ákveðnu gengið í þessum efnum þegar þeir
lýst því yfir að hann vilji sjá að ísland sæki um aðíld að ganga að kjörborðinu þann 8. apríl.
Evrópusambandinu. Þetta útspil á að vera tromp krata Hins vegar má ætla að ef núverandi stjómarflokkar
í kosningabaráttunni og það verður vissulega fróðlegt halda tryggum meirihluta eftir kosningar sé lang lík-
að sjá hvort það reynist gefa þeim mörg ný atkvæði í legast að þeir verði áfram í samstarfi við ríkisstjórnar-
kosningunum. borðið.
Það verður að segjast eins og er að í íslenskum En það getur margt gerst á fimm vikum í pólitík og
stjómmálum em ekki skörp skil og það er að mörgu varlegt er að taka þær skoðanakannanir alvarlega sem
leyti mikill galli. Valkostir kjósenda em þess vegna hafa birst að undanförnu. Fjölmargir kjósendur em
ekki nógu skýrir. Hér er enginn afgerandi hægri flokk- ennþá óákveðnir og þeir munu sem fyrr ráða miklu um
ur og heldur enginn afgerandi vinstri flokkur. Þetta hvaða flokkar ráða ferðínni eftir 8. apríl nk.
Réttindi sjúklinga og sérfiræðinga skert
Á undanfömum árum hafa sjúklingar
getað leitaó beint til sérfræðilækna án
milligöngu heimilislæknis. Nú hefur
þetta breyst. Tilvísanakerfi hefur verið
komió á samkvæmt reglugerð sem tók
gildi 20. febrúar s.l. Ákvæði hennar
taka gildi meó fullum þunga þann 1.
maí n.k.
Sérfræðilæknar á Akureyri hafa lít-
ið haft sig í frammi á opinberum vett-
vangi um þetta mál m.a. vegna þess
að fullnægjandi upplýsingar um tilvís-
anakerfið hafa ekki legið á lausu fyrr
en nýverið. Mikil óánægja hefur kom-
ið fram meðal þeirra og hafa því flest-
ir sérfræðingar á Akureyri, með starf-
semi á eigin vegum, sagt upp samn-
ingum við Tryggingastofnun rikisins
meó þriggja mánaða fyrirvara. Það er
því eðlilegt að sjónarmióum sérfræói-
lækna á Akureyri sé komið á framfæri
við almenning.
Rök heilbrigðisráðherra eru m.a.
þau aó hér hafi ríkt dýrt kerfi sérfræó-
inga og misbrestur sé á eðlilegu upp-
lýsingaflæði milli sérfræðinga og
heimilislækna.
Sérfræðikostnaður
Víkjum aó kostnaói við sérfræðiþjón-
ustu. Undanfarin ár hefur átt sér stað
mikill samdráttur í starfsemi sjúkra-
húsa. Hvatt hefur verið til aó lækning-
ar séu fluttar af sjúkradeildum á stofur
sérfræðinga eins og kostur er. Sér-
fræóilæknar hafa flestir tekið undir
þetta og í reynd verið á undan stjóm-
völdum í þeirri breytingu. Kostnaður
vegna sérfræðilækninga og rannsókna
hefur því eðlilega aukist þar að sama
skapi, en er þrátt fyrir það einungis
um 4% af heildarkostnaði við heil-
brigóiskerfió.
Tölur
Útgjöld hins opinbera vegna heil-
brigðiskerfisins voru 23 milljarðar ár-
ið 1994. Af þeirri upphæó voru um
1.4 milljarðar vegna læknisþjónustu
og rannsókna utan sjúkrahúsa. Þetta
skiptist gróft þannig:
Greiðslur til heimilislækna utan
við grunnlaun: 400 milljónir
Greiðslur vegna rannsókna, rönt-
gen o.þ.h.: 400 milljónir
Augnlæknar (verða undanþegnir
tilvísanaskyldu): 120 milljónir
Aórir sérfræðingar: 473 milljónir
Tilgangur tilvísanakerfisins er að
lækka síðastnefnda liðinn um 100
milljónir. Fjöldi sérfræóinga með eig-
in rekstur er um 500, en starfandi
heilsugæslulæknar um 400. Til frekari
samanburðar má upplýsa að kostnaður
TR 1994 vegna tannlæknaþjónustu
var um 1000 milljónir og vegna
sjúkraþjálfunar um 700 milljónir.
Raunkostnaður við hverja heim-
sókn á heilsugæslustöð er talinn vera
um 4800 krónur. Samsvarandi kostn-
aóur hjá sérfræóilæknum er um 3300
krónur, þar af greióir sjúklingur um
2000 kr. og Tryggingastofnun um
1300kr.
Upplýsingaflæði
Þá að upplýsingaflæðinu. Heimilis-
læknar og sérfræðingar í Læknafélagi
Akureyrar eru sammála um að upplýs-
ingaflæði þeirra á milli sé almennt
með ágætum. Núverandi upplýsinga-
flæði felst í því að bréf berst frá heim-
ilislækni til sérfræðings og eftir heim-
sókn sjúklings til sérfræðings fær
heimilislæknir svar, nema sjúklingur
sé því mótfallinn. Sama almenna regla
hefur gilt þegar sjúklingur leitar til
sérfræðings án samráðs vió heimilis-
lækni. Sérfræðingar telja að réttur
sjúklinga til aó leita beint til sérfræð-
ings sé mikilvægur og virða óskir
þeirra um trúnað í öllu, líka gagnvart
heimilislækni ef svo ber undir.
Samskipti sérfræðinga og heimilis-
lækna á Ákureyri eru í góðu horfi.
Þetta sýnir rannsókn Þorgils Sigurðs-
sonar heimilislæknis frá 1992. Af
þeim 308 beiðnum sem hann sendi til
sérfræðinga á 30 mánaða tímabili bár-
ust svör í 97% tilvika. Slíkar beiónir
eóa „faglegar tilvísanir" hafa tíðkast
fram aó þessu með ágætum árangri og
hefur sérfræðingum ekki þótt ástæða
til að hrófla vió fyrirkomulagi sem
hefur virkaó vel, þ.e.a.s. tryggt nauó-
synlegt upplýsingaflæði og góða þjón-
ustu vió sjúklinginn. Flestir sérfræð-
ingar eru hlynntir öflugri heilsugæslu
en frábiója sér miðstýringu af því tagi
sem stefnt er aó.
Stefán Yngvason.
mun sérfræóingur ekki geta vísað
neinum, hvorki aóstandendum né
öðrum sjúklingum til annars sér-
fræðings nema fyrir milligöngu
heimilislæknis. Þetta túlka sérfræð-
ingar sem skerðingu á lækningaleyfi
sínu.
• í stað venjulegs bréfs til sérfræðings
þarf heimilislæknir að fylla í tilvís-
unareyðublað. Á þetta sama eyðu-
blaó á sérfræðingur að skrifa svar
sitt. Núverandi bréfaskriftir milli
heimilislækna og sérfræðinga eru
ióulega það umfangsmiklar að þær
rúmast ekki á tilvísanaeyðublaðió.
Ef blaðið eitt ætti aó duga þýðir það
minna upplýsingastreymi milli aóila
en hingað til hefur verið.
• Pappírsvinna sérfræðinga við inn-
heimtu á hluta Tryggingastofnunar
mun aukast til muna frá því sem nú
er.
• Bráðainnlagnir á sjúkrahús verða
eftir sem áður óháðar samþykki
heimilislæknis. Meðferð sjúklings
er oft ekki lokið þrátt fyrir útskrift
af sjúkrahúsi. Til aó sjúklingur eigi
rétt á eðlilegri eftirfylgd sérfræó-
ings, án þess aó greiða þaó aó fullu
sjálfur, þarf hann tilvísun. Allir slík-
ir sjúklingar munu þurfa að hafa
samband við heimilislækni sinn til
að fá tilvísun á eðlilega eftirmeð-
ferð.
• Bent hefur verið á að sjúklingar geti
leitað á göngudeildir sjúkrahúsanna.
Slíku er þó ekki til að dreifa. Mjög
fáar sérhæfóar göngudeildir starfa í
Reykjavík. Á Fjórðungssjúkrahús-
inu á Akureyri er engin göngudeild.
Ef stjómvöld vilja að sérfræóiþjón-
ustan færist inn á göngudeildir,
verður að mæta því með fleiri
stöðugildum lækna og aðstoðarfólks
auk stækkunar húsnæóis.
Af framangreindu má ljóst vera að
umtalsverðar breytingar munu verða á
samskiptum sjúklinga, sérfræðinga og
heimilislækna. Sérfræðingar telja aó
með tilvísanakerfinu fáum við aukna
mióstýringu og skrifræói, seinvirkari
heilbrigóisþjónustu, hærri kostnaðar-
hlutdeild sjúklinga sem ekki hafa rétt-
an aðgöngumiða, meira álag á heilsu-
gæslustöðvar og meiri fyrirhöfn fyrir
sjúklinga sem þurfa á sérfræðiþjón-
ustu að halda. Ekki hefur verið sýnt
fram á með neinni vissu að um spam-
að verði að ræða.
Sérfræðingar hafa bent á að þjón-
usta þeirra er mjög ódýr, bæði í sam-
anburói við raunkostnað á hverja
heimsókn á heilsugæslustöð og ekki
síður í samanburði við sérfræðiþjón-
ustu í nágrannalöndum.
Sérfræðingar em hlynntir aðhaldi
og spamaði en telja að öllu séu tak-
mörk sett. Þeir telja fráleitt aó settar
séu fram fullyrðingar um kostnað og
slæmt upplýsingaflæði án þess að fyr-
ir liggi ítarleg athugun og haldgóð
rök. Þaó hlýtur að hvíla á opinbemm
aóilum að standa fyrir slíku áóur en af
stað er haldið.
Viðbrögð sérfræðinga
Sérfræðingar hafa lýst yfir undmn
sinni og mótmælt tilvísanakerfinu.
Mótmæli þeinra hafa litlu skilaó og
búið er að gefa út reglugerðina.
Möguleikar sérfræðinga til að hafa
áhrif á þessa ákvöróun em litlir. Flest-
ir hafa þó gripið til þess ráðs sem er í
valdi hvers og eins, nefnilega aó segja
upp samningi sínum vió Trygginga-
stofnun ríkisins. Aðgerðir þeirra verð-
ur aó skoða í ljósi þess sem að framan
er rakið.
Stefán Yngvason.
Höfundur er sérfræöilæknir og formaóur
Læknafélags Akureyrar.
Afleiðingar tilvísanakerfís
Tilvísanakerfi heilbrigóisráðherra
skerðir réttindi og flækir samskipta-
mál sjúklinga, sérfræðinga og heimil-
islækna. Þetta gerist með ýmsu móti.
• Réttur sjúklings til aó leita til sér-
fræóings verður skilyrtur vilyrói
heimilislæknis hans, að öómm kosti
skilyrtur við greiðslugetu hans þar
sem kostnaðurinn af heimsókn til
sérfræðings lendir þá allur á honum.
• Kostnaóur vió rannsóknir mun
lenda að öllu leyti á sjúklingnum
hafi hann ekki tilvísun.
• Sérfræðingar telja aó brotió sé gegn
anda almannatryggingalaganna meó
þessum ráóstöfunum.
• Sérfræóingur sem fær tilvísun frá
heimilislækni má vísa sjúklingi til
annars sérfræðings einu sinni. Sér-
fræðingum er meinað að leita álits
annarra sérfræðinga umfram þetta
nema ný tilvísun komi til. Sérfræð-
ingar líta svo á aó verið sé skerða
möguleika þeiiTa til aó stunda eðli-
leg vinnubrögð. Sjúklingar með
margþætt vandamál muni helst
verða fyrir óþægindum af þessum
sökum.
• Með sérfræóimenntun sinni hafa
sérfræðilæknar ekki afsalað sér al-
mennu lækningaleyfi. Margir sér-
fræðingar hafa hingað til sinnt sín-
um nánustu, Tryggingastofnun að
kostnaðarlausu, m.a. með því að
vísa þeim á réttan sérfræðing. Nú
Veldur hver á heldur
Virðingarsess starfsgreina ræðst af
mörgum þáttum, svo sem um-
hverfi starfsins og líkamlegri
áreynslu, fjölda og kynferði starfs-
manna, ábyrgð, launum og gæð-
um vinnurinar sem unnin er. Gæói
kennarastarfa eru mjög dregin í
efa af þjóðinni og virðingarsess
þeirra er mjög lágur. Öll þjóðin
hefur verið í skóla og hið nei-
kvæða mat hennar á kennarastarf-
inu byggist að einhverju leyti á
eigin reynslu. Líka má nefna til
sögunnar nýlega yfirlýsingu fram-
kvæmdastjóra VSI um að grunn-
skólamir séu orðnir hættulega lé-
legir.
Engum nema ofurmennum...
Kennarar hafa lent í vítahring.
Þeir hafa tekið að sér að uppfylla
þarfir samfélagsins til aó mennta
ungviðið og koma því til þroska
við allsendis ófullnægjandi að-
stæóur. Munar þar mest um þann
ógnarfjölda nemenda sem einum
kennara er ætlað að sinna í
hverjum bekk. Á leikskólum hefur
kennurum tekist að halda fjölda
bama í umsjá hvers og eins í töl-
unni 9 að hámarki (2-3 ára í leik-
skóla í 4 klst.) en um leið og þau
eru sex ára lendir upp undir 30 í
umsjá hvers kennara. Margir
kennarar hafa af illri nauðsyn,
sem heitir lág laun, tekið að sér
aðra risastóra bekkjardeild eftir
hádegið og kennt henni til klukk-
an að verða fimm. Það vita allir
sem reynt hafa og líka hinir sem
ekki ráða einu sinni vió tvö böm
heima hjá sér og leita sér hjálpar
hjá skólunum og stóði sérfræðinga
í lækna- og sálfræðingastétt að við
þessar aðstæður veróa gæði vinn-
unnar ömurleg hversu vel sem
fólk er gert.
Skaðleg skólastefna
Skólastefna síðustu tveggja ára-
tuga sem Kennarasambandið gerði
að sinni hefur spillt mjög afstöðu
fólks til skóla og kennslustarfa.
Stefna sem leggur áherslu á tilvilj-
anakenndar uppgötvanir nemenda,
bannar utanbókarlærdóm, dregur
úr námskröfum og bíður endalaust
eftir því að nemendumir verði til-
búnir að takast á við námið á sér
ekki viðreisnar von og fylgjendur
hennar varla heldur.
Misjafn sauður í mörgu fé
Ofan á þetta bætist að í kennara-
störfum eru því miður of margir
sem ekki em starfi sínu vaxnir
vegna þess að þeir hafa ekki til að
bera þá miklu mannkosti sem
starfið krefst. Gamansögur af hin-
um óhæfu em geymdar en ekki
gleymdar þegar stéttin er dæmd af
gæóum vinnunnar.
Guðmundur Birkir Þorkelsson.
Höfundur er skólameistari vió Framhaldsskól-
ann á Húsavík