Dagblaðið Vísir - DV - 23.07.1994, Blaðsíða 28

36
LAUGARDAGUR 23. JÚLÍ 1994
Póst- og símamálastofnunin
Útboð
Lóðarfrágangur - Selfossi
Póst- og símamálastofnun óskar eftir tilboðum í lóð-
arfrágang á lóð póshússins á Selfossi, Austurvegi
24-26. Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu fast-
eignadeildar Pósts og síma, Póshússtræti 5, 3. hæð,
101 Reykjavík, gegn 5000 kr. skilatryggingu. Tilboð
verða opnuð á sama stað 15. ágúst kl. 14.00.
Þrastaskógur
Þessi glæsilegi sumarbústaður, 54 m2, til sölu. Verð
3 millj. stgr. Uppl. í síma 98-21933
VERÐUR ÞÚ
SÁ HEPPNI?
Combi-Camp FAMILY MODENA
tjaldvagn á íslenskum undirvagni dreginn
út til heppins áskrifanda DV fyrir
verslunarmannahelgina. Honum fylgir
aá auki ferðapakki meá borái, 2 stólum,
gaseldavél og hleásluljósi.
HEILDARVERÐMÆTI KR. 380.000!!!
Sýning á tjaldvagninum i Sunnuhlíð,
Akureyri, föstudag og laugardag.
Áskriftarsíminn er 63 9 27«00
Sækjum
þaðheim!

Skólavarðan í Skálholti, dómkirkjan í baksýn. Eins og greina má er varðan illa leikin af ræktarleysi um langt
árabil. DV-mynd Brynjar Gauti
Skólavarðan
í Skálholti
Steinsnar frá dómkirkjunni í
Skálholti stendur Skólavarðan sem
piltar í Skálholtsskóla hinum foma
hlóðu einhvern tímann á fyrri öld-
um. Hún var friðlýst af þjóðminja-
verði sumarið 1954 en ekki er sjá-
anlegt að henni hafi á nokkurn
hátt verið haldið við síðan, hvað
þá að skemmdir, sem á henni hafa
verið unnar, hafi verið lagfærðar.
Myndin hér að ofan var tekin fyr-
ir nokkrum dögum. Sést greinilega
að varðan er í mikilh niðurníðslu.
Hún er innan hestagirðingar, þar
sem ekki er auðveld aðkoma að
henni, ómerkt með öllu og engar
vísbendingar um að þarna sé að
finna merkar fornminjar. Er þetta
heldur dapurlegur vottur um rækt-
arleysi „söguþjóðarinnar" við
minjar um líf og starf fyrri kyn-
slóða.
Reist af
skólapiltum
Ekki er vitað hvenær Skólavarð-
an var reist en líklega er hún að
stofni til frá 16. öld. Skóh hefur
verið í Skálholti frá fornu fari. Þar
var klausturskóh í kaþólskum sið
en reglulegt og samfeht skólahald
hófst um miðja 16. öld. Þá var sett-
ur á laggirnar skóli sem hafði það
hlutverk að mennta prestsefni fyrir
lútersku kirkjuna.
Skólapiltar voru að jafnaði 24 í
senn og tók námið 4-6 ár. Til að
standa straum af kostnaðinum
fékk skóhnn hluta af skatttekjum
kirkjunnar í nágrannasveitunum
og jafnframt voru nokkrar vænar
jarðir lagðar til hans. Oft gekk þó
erfiðlega að fæða og klæða skóla-
pilta og kennara þeirra.
Skólahald lagðist af í Skálholti í
kjölfar Móðuharðinda 1783-1784.
Var skólinn þá fluttur til Hólavalla
í Reykjavík en síðar til Bessastaða.
Samkomustaður
skólapilta
Skólavarðan mun hafa verið
hlaðin úr stórgrýti í upphafi og sér
þess enn merki. Tahð er að þá hafi
hún náð hávöxnum manni í öxl.
Hún var ferhyrnd, eins og hún er
enn, og uppi á brúnum hennar voru
hlaðnir fjórir bekkir úr grjóti. Gátu
þrír menn setið á hveijum bekk eða
samtals tólf á þeim öhum. Þessara
bekkja sér ekki lengur stað. Niður
á miðja vörðuna að ofan var skál
og hvíldu þeir sem sátu á bekkjun-
um þar fæturna. Nú er gijót hrun-
iðofanískálþessa.
Það mun hafa verið siður skóla-
pilta að safnast saman uppi á vörð-
unni og ræða mál sín. Hafa þeir
áreiðanlega lagt sig fram um að
halda henni við frá ári th árs.
Land og minjar
L / ST * Guómundur
R I Magnússon
P M. ' I skrifar
Sennilega hefur hún fyrst farið að
skemmast að ráði þegar skóhnn
var fluttur og engir lengur th stað-
ar að sýna viðhaldi hennar áhuga.
Ekki er heldur ósennilegt að Skóla-
varðan hafi orðið fyrir hnjaski í
landskjálftunum miklu á Suður-
landi 1784 en þá féllu niður eða
skekktust öll hús í Skálholti nema
dómkirkjan.
Sagnir eru um það að á fyrstu
áratugum þessarar aldar hafi
Skólavarðan verið hærri og betur
farin en nú. Hafi steinar þá verið
fjarlægðir úr vörðunni og notaðir
í einhverjar hleðslur í nágrenninu.
Eiga þær sumar að vera sýnhegar.
Hvort þetta er rétt veit ég ekki en
þessar sögur eru enn lífseigar með-
al fólks sem þarna býr.
Signum gefið
við Skólavörðuna
Ámi Helgason í Görðum segir frá
lífi skólaphta í Skálholti í ritgerð
sem hann samdi 1861 (Safn th sögu
íslands, IV. bindi). Faðir hans, séra
Helgi Einarsson, var við nám í
skólanum um það bh hundrað
árum fyrr. Ami nefnir Skólavörð-
una og segir að það hafi verið siður
phta þegar þeir komu í skólann að
hausti að safnast saman skammt
frá Skálholti og ríða í flokk heim á
staðinn. Á tilteknum stöðum á leið-
inni æptu þeir mikið heróp sem
þeir köhuðu signum. Nefnir Ámi
að þriðja signum hafi verið gefið
við Skólavöröuna enda var hún við
heimreiðina að staðnum.
Að sögn Árna fluttist þessi siður
með skólanum til Reykjavíkur og
var þá þriðja signum gefið hjá
Skólavörðunni eldri sem stóð ein-
hvers staðar á þeim slóðum þar
sem nú eru stytta Leifs Eiríkssonar
og Hallgrímskirkja.
Skólavarðan eldri var reist af
skólapiltum í Hólavallaskóla sem
settur var á laggirnar 1786 eftir
flutninginn úr Skálholti. Var varð-
an líklega reist 1793. Eftir að skól-
inn var fluttur th Bessastaða 1804
voru fáir th að hirða um vörðuna.
Hún hmndi 1830 en var endurreist
fjórum árum síðar. Þegar hún
hrundi svo í annað sinn tóku
nokkrir menn í bænum sig th og
létu hlaða nýja vörðu úr höggnum
steinum eftir teikningum Sigurðar
Guðmundssonar málara. Var þetta
talsvert mannvirki og um árabil
helsti útsýnisstaður Reykvíkinga.
Skólavaröan yngri var rifin árið
1930 th að rýma fyrir styttu Leifs
Eiríkssonar.
Lagfærum vörðuna
Af fornum minjum í Skálholti
má segja að Skólavarðan sé einna
sýnilegust og áþreifanlegust. Fuh
ástæða er til að bjarga henni frá
frekari skemmdum og sýna henni
þann sóma að gera umhverfi henn-
ar aðlaðandi. Setja þyrfti upp
merki þar sem athygli er vakin á
því að þarna eru friðlýstar fornleif-
ar. Og vel væri við hæfi aö fá jafn-
framt upplýsingaskhti á staðinn
þar sem saga Skólavörðunnar væri
rakin.
Rétt er að taka það fram að slíkar
ráðstafanir kosta litla peninga svo
máhð snýst ekki um það. Það snýst
um hitt hvort við höfum enn nægi-
lega tilfinningu fyrir sögu okkar
ogþjóðmenningu.