Dagblaðið Vísir - DV - 03.09.1994, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 3. SEPTEMBER 1994
15
Þegar manneskjan býr út af fyrir sig með sól, tungl og stjörnur sem nánast eina Ijósgjafann getur landið tekið á sig ógnvænlegar myndir í huga hennar. Ótti, fáfræði og frjótt ímyndun-
arafl verða oft til þess að einstaklingurinn telur einföldustu hluti í náttúrunni vera merki um yfirnáttúrleg fyrirbrigði. DV-mynd GVA
Loddarar hindur-
vitnanna blómstra
Það er merkileg þverstæða að á
okkar tímum, þegar vísindi og
tækni gegnsýra daglegt líf almenn-
ings sem hefur í sífellt ríkari mæli
langt skólanám að baki, skuli hjá-
trú og hindurvitni vera einn gróða-
vænlegasti atvinnuvegurinn.
Hvemig í ósköpunum stendur á
þvi að tæknivætt þjóðfélag síauk-
innar menntunar er svo galopið
sem raun ber vitni fyrir aUs konar
bábiljum og staðlausu rugli?
Því er vandsvarað.
Auðvitað er ekkert nýtt að fólk
sé blekkt af snjöllum sjónhverf-
ingamönnum, fégráðugum trúar-
pröngurum og samviskulausum
svindlurum af hinu fjölbreytileg-
asta tagi. Sú saga er jafngömul
mannkyninu.
Aukin menntun
engin vöm?
Það er hins vegar einkar merki-
legt að átta sig á þvi að stóraukin
almenn menntun og þekking á ver-
öldinni virðist ekki vera sú vöm
gegn hjátrú og hindurvitnum sem
ætla mætti.
Sjálfsagt þykir engum undarlegt
að meðal ómenntaðra þjóðflokka
hafí óprúttnum svokölluðum
galdralæknum og töframönnum
tekist að halda heljargreipum um
daglegt líf manna. Fáfræðin opnar
dyr óttans - ótta við allt það sem
einstaklingurinn skilur ekki.
Ósvífnir svindlarar hafa aUtaf nýtt
sér slíka andlega veikleika fólks til
að öðlast völd, áhrif, peninga.
Margar frumstæðar þjóðir trúðu
á stokka og steina, á drauga og aft-
urgöngur í trjám og runrnun og
refsiglaða guöi sem þurfti að blíðka
eða heita á með fómum af ýmsu
tagi, jafnvel mannfómum.
I þeirra augum bjuggu töfra-
mennimir einir yfir þekkingu á
guðum og djöflum, lífinu og dauð-
anum. Og höföu þau sambönd við
æðri máttarvöld, góð og ill, sem
þurfti til að lækna - eða drepa.
Þaö er enginn eðlismunur á þeim
hindurvitnum sem nú tröllríða
þjóðfélaginu, þrátt fyrir langskóla-
menntun stórs hluta þjóðarinnar,
og þessari fáfræðihjátrú frum-
stæðra þjóða.
Einangrun
og myrkur
Skammt er síðan íslendingar
bjuggu í myrkri og einangrun. Raf-
ljós og eiginlegt þéttbýli vom
óþekkt fyrirbrigði aUt fram á þessa
öld.
Þegar manneskjan býr við slík
skilyrði, út af fyrir sig með sól,
tungl og stjörnur sem nánast eina
ljósgjafann, getur landið tekið á sig
ógnvæniegar myndir í hugum fólks
- ekki síst að vetrarlagi. Ótti, fá-
fræði og frjótt ímyndunarafl verða
oft til þess að einstaklingurinn tel-
ur einföldustu hluti í náttúrunni
vera merki um yfimáttúrleg fyrir-
brigði.
Þjóðsögur liðinna alda bera
glöggt vitni um slíkt. Forfeður okk-
ar sáu í myrkrinu drauga og forynj-
ur, álfa og huldufólk, tröll og
skrímsli af ýmsu tagi og bjuggu til
mergjaðar sögur um samskipti sín
við slíka óvætti.
íslendingar fyrri alda höfðu að
sjálfsögðu gilda afsökun fyrir hjá-
trú sinni; samtíma þeirra skorti
jafnt andlegt sem veraldlegt ljós.
Þeir sem nú lifa eiga ekkert slíkt
skálkaskjól til að afsaka bábiljutrú
sína. Þjóðfélagið hefur gefið þeim,
sem kjósa að greiða braut boðbera
hindurvitnanna undir lok tuttug-
ustu aldarinnar, aUar forsendur til
að vita betur.
Girnilegur markaður
Það hefur vart farið fram hjá
neinum að við lifum þessi árin á
tímum hins fijálsa markaðar. Flest
er falt á markaðstorginu mikla og
næstum allar leiðir leyfilegar til að
pranga „vörunni" inn á fólk.
Hjátrúin virðist harla gimilegur
markaður fyrir innlenda sem er-
lenda loddara. Til landsins koma
kaupahéðnar og sérvitringar í
kippum að boða hið fáránlegasta
bull og virðast græða vel á trúgirni
íslendinga. Fjölmargir innlendir
aðilar stunda hliðstæða starfsemi
og hafa nóg að gera.
Nú munu sumir vafalaust segja
sem svo að loddarar hindurvitn-
anna séu einungis að nýta sér
Laugardags-
pistHl
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
markað sem sé fyrir hendi og því
ekkert óeðlilegt við starfsemi
þeirra.
Því er til að svara að nú orðiö er
sú krafa almennt gerð til þeirra
sem selja vömr til almennings að
þær séu ósviknar.
Nefna má tvö algeng dæmi um
þetta: Komist salmonella í kjúkl-
ingabú er því umsvifalaust lokað
og sala framleiðslunnar bönnuð.
Sé kaupahéðinn að selja eftirlíking-
ar af þekktu vörumerki sem hina
einu sönnu framleiðslu er starf-
semi hans stöðvuð og vömrnar
gerðar upptækar.
Almenningur er með öðmm orð-
um varinn gegn vömsvikum og til-
raunum til að selja honum eitthvað
sem reynst getur hættuleg líkam-
legri heilsu hans.
Loddarar hindurvitnanna eru
ekki háðir neinu slíku eftirliti eða
aðhaldi. Og þó getur grimmileg
markaðssetning sumra þeirra haft
mun verri áhrif á andlega velferð
„viðskiptavinanna“ en skemmd
matvæh hafa á líkamlega Uðan
þeh-ra.
Gert út á sjúklinga
ÓgeðfeUdast er þó að margir
þessara loddara gera út á þá sem
minnst mega sín; iUa fama sjúkl-
inga sem af eðlilegum ástæðum
vilja grípa sérhvert hálmstrá til að
reyna að ná góðri heUsu á ný.
Hingað tU lands hafa komið sölu-
menn erlendra sjúkrastofnana tU
þess eins að reyna að selja dauð-
vona sjúkUngum síðasta hálmstrá-
ið dýru verði. Slíkar stofnanir em
gjarnan staðsettar í bandittalýð-
veldum þar sem aUt er leyfilegt ef
þú mútar réttum aðUum.
Þessir kaupahéðnar hafa boðist
til að lækna alvarlegustu sjúkdóma
samtímans, þar á meðal krabba-
mein, meö einfóldum hætti, bara
ef tékkheftið er í lagi. Og það er
ekki verið að tala um neinar Utlar
fjárhæðir fyrir íslenskan almenn-
ing heldur hundruð þúsunda eða
jafnvel núlljónir króna fyrir með-
ferð sem skilar engum árangri.
Vart er hægt að ímynda sér
ógeðslegri starfsemi en aö glepja
dauðvona fólk tU að setja síöustu
fjármuni sína, og jafnvel ættingja
sinna Uka, í gagnslausar skottu-
lækningar.
Elmer Gantry
græðir enn
Sjónvarpsvæddur Elmer Gantry
kom nýverið í heimsókn til íslands
í því skyni að gera nokkur einfold
kraftaverk, svo sem að lækna
sjúka, um leið og hann setti saman
enn einn sjónvarpsþáttinn tíl dreif-
ingar víða um heim.
Elmer Gantry?
Jú, það er höfuðpersónan í sam-
nefndri skáldsögu efdr bandaríska
rithöfundinn Sinclair Lewis. Sagan
kom út árið 1927 en þremur árum
síðan fékk Lewis bókmenntaverð-
laun Nóbels.
í þessari skáldsögu gefur Lewis
áhrifamikla mynd af ókræsilegri
starfsemi bandarískra farandpre-
dikara sem svífast einskis tU að
hafa áhrif á fólk, einkum í því skyni
að tæma peningaveski manna.
Elmer Gantry hefur um áratuga
skeið veriö eins konar tákn um
slíka loddara. Farandpredikarar af
hans tagi voru auðvitað fyrirrenn-
arar þeirra bandarísku ofurmilla*
sem undanfarin ár hafa rakaö sam-
an ógrynni fjár vestanhafs meö
sjónvarpstæknina að vopni.
Enn í hjólastólunum
Eftir samkomuna í Kaplakrika
hafa ýmsir komið fram og tahð sig
hafa fengið lækningu meina sinna.
Það kemur ekki á óvart.
VUmundur Jónsson, sem lengi
var landlæknir, ritaði eitt sinn um
slík atvik: „Aldrei hefir heldur sú
íjarstæða eða viðbjóður verið borin
fram tU lækninga, að þúsundir
vottorða hafi ekki legið á lausu um
gUdi þeirra lækninga og góðan ár-
angur af þeim. Dómgreind almenn-
ings á sjúkdóma, bata þeirra og
lækningu er sem sé næsta bágbor-
in. Sá sannleikur dylst fyrir ótrú-
lega mörgmn að þó að ýmsir sjúk-
dómar batni að vísu fyrir læknisað-
gerðir, og sumar aöeins fyrir þær,
batna enn fleiri sjúkdómar án aUra
aðgerða og einnig ótrúlega margir
þrátt fyrir hinar óskynsamlegustu
og jafnvel hættulegustu aðgerðir."
Fjöldinn aUur af alvarlega sjúku
fólki lét blekkjast til að mæta í
Kaplakrika í von um lækningu
meina sinna. Þetta fólk hélt allt
saman á brott að samkomunni lok-
inni í sömu hjólastólunum.
Sú staðreynd segir aUt sem segja
þarf.