Dagblaðið Vísir - DV - 03.09.1994, Blaðsíða 19

LAUGARDAGUR 3. SEPTEMBER 1994
19
Fom útskurður
kemur í leitimar
Frá því var greint í DV fyrir réttum
þremur vikum að fundist hefðu á
Rauðhúsum í Eyjafirði nokkrar
ævagamlar fjalir með strikum og
smíðamerkjum, þijár þeirra með
greinilegum fomum útskurði. Sagt
var að fjalimir hefðu verið í árefti
framhúss bæjarins sem nú er ekki
lengur búið í. Þangað væm fjalirnar
komnar frá Möðrufelh í Eyjafirði.
Að öllum likindum væm þær frá 11.
öld.
Ég hef enn aðeins séð myndir af
fjölunum. Það sem hér er um þær
sagt byggir því á þeim upplýsingum
sem þeir hafa veitt er fjalirnar hafa
rannsakað.
Hvað er svona merkilegt?
Allnokkuð hefur verið um fornleif-
auppgrefti hér á landi síðasthðin ár
og hafa þar komið í ljós margvíslegar
mannvistarleifar frá fyrri öldum sem
fólgnar hafa verið í jörðu. Það sem
er áhugavert og sérstakt við fjalirnar
að norðan er að þær hafa verið ofan-
jarðar í um níu hundruð ár - lengst
af án þess að menn hafi veitt þeim
sérstaka athygli svo vitað sé.
Land og minjar
Guðmundur
Magnússon
skrifar
Dr. Vilhjálmur Örn Vilhjálmsson fornleifafræðingur sýnir eina fjölina sem
uppgötvaðist á Rauðhúsum í Eyjafirði en rakin er til Möðrufells. Hinn forni
útskurður er vel greinanlegur. DV-mynd GVA
Og hvað er það þá sem gerir þessar
fomu fjalir merkilegar? Það er ekki
aldurinn einn, þótt svo gamall húsa-
viður sem hér er um að ræða sé út
af fyrir sig hvalreki. Það sem vekur
mestan áhuga við gömlu fjalirnar eru
strikin, smíðamerkin og skurðurinn
sem bregða ljósi á handverk og
menningu fyrri alda.
Enda þótt fjalirnar hafi fundist í
árefti húss hefur upphaflegt hlutverk
þeirra verið aht annað. Telja má full-
víst að útskornu fjalimar hafi verið
hluti af skrautverki í kirkju eða hý-
býlum manna. Þær hafa vafalaust
verið málaðar og mikið augnayndi.
Fleiri fjalir hafa varðveist
Útskurðurinn á fjölunum, sem
fundust á Rauðhúsum, sver sig áber-
andi í ætt við skurð á fjölum frá
Möðrufelh í Eyjafirði, en þær fjalir
eignaðist Þjóðminjasafnið 1910 og
1915. Mér skilst þó að sjálfstæðar
heimhdir séu fyrir því að Rauðhúsa-
fialirnar séu upphaflega frá Möðru-
fehi komnar.
í Þjóðminjasafninu em reyndar
fleiri gamlar fiahr, þó/ekki margar,
með svipuðum útskurði og á Möðm-
feílsfiölum. Þær eru komnar frá Flat-
atungu og Bjarnarstaðarhlíð í Skaga-
firði, Hólum í Eyjafirði og Gaul-
verjabæ í Flóa.
Skurðurinn á þessum fiölum öllum
tilheyrir í aðalatriðum stílfræðilega
svoköhuðum Hringaríkistíma ínorr-
ænni skreytihst. Er hann yfirleitt
tímasettur til 11. aldar.
Hringaríkisstíl
Hringaríkisstíh er utan íslands
einkum þekktur á Englandi og í vest-
urhluta Skandinavíu. Nafnið er
dregið af Hringaríki (Ringerike) í
Noregi þar sem fundist hafa allmarg-
ir rúnasteinar með þessu munstri.
Einkennismerki stílsins eru dýra- og
jurtamyndir sem sveigjast og fléttast
saman eftir ákveðnu kerfi.
Jurtaskreytingar einkenna ís-
lensku fialimar. Frá því eru þó
merkilegar undantekningar sem eru
fialirnar frægu frá Flatatungu og
Bjarnarstaðarhlíð. Á þeim eru m.a.
myndir af dýrum og helgum mönn-
um.
Athyglisvert er að tréskurður í
Hringaríkisstíl hefur nær eingöngu
varðveist á íslandi. í öðmm löndum
finnst þessi sthl aðahega á rúnastein-
um og skartgripum. Hafa fræðimenn
komist svo að orði að íslensku fial-
irnar brúi í tréskurði stílfræðhega
séð bihð á milli útskurðarins á
Gauksstaðaskipinu fræga og í staf-
kirkjunni í Úrnesi í Noregi. Eina
dæmið um tréskurð í Hringaríkisstíl
sem mér er kunnugt um er í einu
víkingaskipanna sem grafin voru
upp í Hróarskeldufirði.
Fundurinn á Rauðhúsum er í þessu
ljósi búhnykkur fyrir þá sem stunda
rannsóknir á skrauthst vikingaald-
ar.
Hvers vegna á íslandi?
Eðlilegt er að menn velti því fyrir
sér hvers vegna hinn fomi tréskurð-
ur frá síðasta hluta víkingaaldar hafi
varðveist á íslandi en ekki í öðrum
löndum. Þetta er sérstaklega for-
vitnhegt þegar haft er í huga að Is-
lendingar em óvenjulega fátækir af
minjum frá fyrri öldum.
Skýringin er væntanlega sú að hér
á landi urðu menn að gernýta allan
við sem þeir komust yfir. Þegar skóg-
amir, sem hér voru á landnámsöld,
eyddust varð timbur verðmæt vara
sem menn notuðu aftur og aftur viö
húsagerð. Fjalir sem í Upphafi voru
ef til vhl glæsilegt skrautverk 1 kirkju
eða skála höfðingja gátu endað sem
árefti í skemmu eða jafnvel girðing-
arstaurar.
Bent hefur verið á það að í Skaga-
firði stóðu uppi alveg fram á 17. öld
nokkrar mjög gamlar kirkjur sem
kunna að hafa geymt útskornar fialir
frá fyrri tíð. Þegar þær voru teknar
niður var viðurinn að sjálfsögðu not-
aður í bæjarhús eða skepnuhús í
sveitinni og þannig varðveittist hann
frá öld til aldar.
Ástæða er th að gleðjast yfir hinum
óvænta fundi fomra fiala í Rauðhús-
um. Þær og systur þeirra í Þjóð-
minjasafninu em th marks um að á
11. öld áttu íslendingar skurðmenn
sem að íþrótt og hst stóðu erlendum
útskurðarmeisturum í engu að baki.
Fjahrnir bera vott um þróttmikla
menningu og sýna að sagnaritun var
fiarri því að vera eina hstgreinin sem
íslenskir miðaldamenn lögðu stund
á.
EGLA
i -röð ogregla
1 Margir litir margar stærðir.
Þessi vinsælu bréfabindi fást í öllum
helstu bókaverslunum landsins.
Múlalundur
VEP^i
^ÍSL
V0U
eNSKT
Vinnustofa SÍBS
Símar: 628450 688420 688459
Fax 28819
Skólaostur kg/stk
R U M L E G A
15%
LÆKKUN!
VERÐ NU:
592 kr.
kílóið.
VERÐ ÁÐUR:^0SnCr. kílóið.
Í05 kr.
ÞU SPARAR:
á hvert kíló.
OSTA OG
SMIÖRSALAN SF
L