Þjóðviljinn - 21.04.1953, Blaðsíða 7

Þrið;|udagur 21. apríl 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Láttu aldrei lmgfallast á
hverju sem gengur, þótt allt
sýnist andstætt þér, þangað til
þar að kemur að þér finnst
•fokið í öll skjól. Því frá þeirri
stundu snýst liamingjan þér í
vil. Hver getur borið brigður
á það.
Það var árið 1951 iað það
laitviik kom fy.riir mi.g, .að ég
varð að gera mér það :að góðu
lað verá í fiangelsum mesta.Ut ár-
ið 1952 og nokkra mánuði :af ár-
inu 1953. Nú hef ég hugsað mér
iað láta til skar.ar skríð.a og
segja mitit álit á því sem mér
hefur fundizt ábótaviant. En ég
tek það skýrt fram ,að þetita er
aðeins rnitt ál'it og mín reynsla.
Fangahúsið, Skólavörðu-
stíg 9
Þvílík menning að eiga slíkt
hús hér í hj.artastað bæjarins,
til þess iað láta þá inn í sem
gerast svo djarfir að brjóta
löigin sem isett hafia verið borg-
urunum til vemdar. Þegar mað-
ur kemur inm í þetta hús er
það venjan að íf.ara með mann
í 'gegnu.m kontórinn o.g síðan
inn í það helgasta í þessu
grjóti. Þá kemur gangur sem
liggur eftir endilöngu húsinu
og snúa, allar klefadyr út .að
þessum gangi. Klefarnir eru
.allf.lestir norðan í móti. Fyrsta
skref hvers og eiins sem kemur
inn í þennan gang til þess .að
taka út dóm hlý.tur að verða
minnisstætt. Nú blasir það við
sem mann hafði sízt .grunað,
að koma á þennian istað til að
taka út margra .mámaða dópi.
Já, satt ér það, að enginn veit
sína æviea fyrr en öll er.
— Jæja, karlin.n, þá skulum
við koma hé'rna; — þú átt að
ver.a hér hjá ágætismönnum,
eða í klefa númer eitt, segir
íiangiavörðurimi um leið og hann
opnar. Ég kem með feppi og
lak handa þér á eftir.
Síðan er h.urðinni skellt í lás
og krókinum krækt að utan-
verðu, svon-a til öryggis. Síðan
marsérar fangavörðurinn ó
braut undir glamri lyklakipp-
lunn.ar, sem viirðist spila vel
undir hjá honum.
Þegar ég fer að líta í kring-
um mig sé ég að þarna eru
fjórir fangar fyrir. Klukltan er
rúmlegia tvö þegar óg kem
þarna inn. Tveir fangann'ir sofa
og í-umsika ekki þótt ég komi,
en hiniir segjia lítið og star.a á
mig þar sem ég stend. Annar
er með blöð í hendinni, hinn
með bók, og einhver hefur ver-
ið að ráða krossgáfur. Við för-
ium senn .all'ir að tala saman
eins. og við hefðum þekkzt í
fjölda ár.a. Þeir spyrjia mig um
jalla mögulega falut-i og ómögu-
lega; óg reyni ,að svara þeim
eftir minni beztu getu.
— Átit þú stóran dóm? segir
einn við miig.
— Já, það á ég.
— Hvemig spyr ég, sagði
hann í .afsökuriiarrómi á eftir;
betta sem kom á frems.tu síðu
í flcsfium blöðunum hér nú um
diaginn.
Við urðum allir heztu mátar
efti.r skamman tímia, og cydd-
um tímainium í spilamennsku,
við að lefla skák og lesa; þess
ó milli sváfum við.
Á þessum klefa» eru tveir
gluggar, Snýr annar út að
Berigsitiaðasitræti eri hinn að
Skólavörðustíg. Þefita- er eini
klefinn sem tveir gluiggar eru
'% Fyrrvérándi fangi lýsir lífi sínu
iV.* •'»-+■ . i j • -*
I ISLENZKUM FANGELSUM
á. Þessi klefi er góður á sumr- eru þarna bara í 4—5 daga og
in, en kaldur á vetuma. Ofn- hinir sem eru að taka út dóm
inn er allt of lít’ill fyrir svona i fyrsta sinn eða þá þeir sem
stóran kleía, og svo er haiin' undanfaiin ár liafa verið þarna
þar að .auki á %v;(tlausum stað; alltaf öðm livoru til þess að
auðvitað á hann að vera undir afplána dóma. Það þarf engau
öðrum giugganum. sérfræðing til þess ið sjá að
Þarna eru auðvitað sarnaa þetta er hin mesta óreiða. Ef
komnir allskortar menn. Hvaða tilgangurinn er sá með þessum
vit er t. d. í þvi að fyllibyttur afplánunum að bæta mannlnn.
sem eiga að vera 2—í daga séu er þetta áreiðanlcg’a ekki leið-
þarna i hverri viku, alltaf að in. Mér fimist að það opinbevu
koma og fara, innan um þ.v hafi alls ekki efni á því og
sem eiga kannski 2—3 ár eð.v megi ekkí lirúga ólíkustu mönn-
meira. Það eni t. d. Vtssir menn um þannig saraan, því á slík-
sem stunda þennau ste'n á um stöðvmi verka menn hver á
þann hátt að þeir fara úr hon- annan á mjög afdrifaríkan hátt.
um til þess að koinast þangað Sú aðferð sem nú er beitt virð-
aftur, ef svo má segja; þeir ist mér vera bezta ráðið til að
koma þarna suniir vikulega. fá það vonda upp í mönnum,
Þegar þessir menn losna úr eða jafnvel eyðileggja þá alveg.
steininum hugsa þc'r ekki um Því auðvitað getur það verið
neitt a.imað en að komast. i góður og nytsaniur maður seisv
eitthvað sem þeir geta fundið einu siimi eða tvisvar lendir
á sér af. konva svo aftuv i í þvi óláni að fá dóm, en þá
steininn háiffuliT ellegar skjálf- á það opinbera ekki að koma
andi þunnir. og svo eiga þeir þannig franv aí lvann verði af-
sem eru að taka út dónv að brotamaður eða mannhatari í
fá þessa memv í klefann hjá vistarverum „réttvísinnar“.
sér, fárveika af drykkjuskap Fyrsi manni er hegnt með því
eða timbunnön.Ti.um. Þcssir að loka hann inni verður að
menn ervi oftast nær mjög ilhv gæta þess að liann bíði ekki
hirtir á allan hátt, og það er það mikið tjón á sálu sinni
aldrei hægt að fullyrða hvovt að har.n verði fær um að stunda
þeir bera ekki með sér t. d. sitt hlutverk í þjóðfélaginu
lús. Mér finnst að þeir mmn áfram eftir aþ lvann losnar, en
sem stimda steininn á þennxi sé ekki svo niðurbrotinn að
hátt, með því að koma þang.'ð lvonum fiimist sér allar leið'.r
þeigar þeir eru orðnir vuttang- lokaðar.
aðir af drykkjuskap, eigi trí-
larlaust að ganga uudir lækm.:- Litla Hraun
skoðun. Því þótt þeir sem fyi-ir Hver skyldl itrúa þvi að >allt
eriu i fangelsiniu séu kannski sem farugar á Litl.a Hrauni
ekki mikils virði eru þeir þó þ’Ji’fa <til vinnu sinnar og per-
lif.andi verur og taidir til ’ sómúiegm þarfa, sáþ’Ur, rakblöð,
m/arma meðan þeir drag.a and- soklpar, stígvél, handklæði,
an.n. Ég held að heilbrigðiseft- bréíisefni, vinniufatnaður allur
irlitið ætti að láta sjá sig þarna o. s. frv., skuli þeir þurfa að
í steinin.um, en það hefur vist borga sjálfir af þessum 6—8
öðrum: hnöppum að hnepp.a. kr. á dag sem þeir hafa fyrir
Samkomulaigið hiá mönnum sána v:n.nu, og það laUflest á
sem eru búnir að vera lengi búðarverc; eða íast að því. Hér
saman í fangelsi er auðvi.tað. geta menn fenigið eina tegund
afar misjafnt, en venjuLega. 'af tóbaki, fyrir uitain neftóbak,
þarf ekki mikið út aí að bregða og er. það pípntóbak og kosta'r
svo að allt ætli ekki um kol-1 pakkinn. af því um 8 kr., svo
að key.ra; eru þá oít bæði sfór að þck sem reykja mikið fara
og ljót orð sem merm láta frá með hátt í tvo pakka á v;kii
sér fara og jmraar oft harv Hrekilæti hér fer eftir því
hárshreidd að aílt logi í siags-, einiu hvað hverjum og einum
má'um nvilli þeirra sem deiia. finnöt hent-a sér bezt, og fer
Þetéa er að vísu ekkert ein- anzi 1 íitið fyrir því hjá sumum.
kenn.iiegt. þegar litið er á þá Oft lyktav húsið af slíkum
staðreýnd að mönnaim er hrúg- mönnum sem eklti hirða sig
að þ.arna faman; þvi aaðvitáð nógu vel. eða klefana sína. Er
eiga þeir t. d. enga samleið sem þetta alveg s-tórfurðulegt ástand,
þar sem þeim sem umsjón hafa
með föngunum ætti 'að vera
það í sjálfsvald sett að sjá um
að menn gengju hér sómiasam-
lega um og þrifu sLg eftir þvi
Það væri t.' d. hægt að refsa
mönn'Um fyrir óþrifnað með
innilokun, eins o:g það er ka'l-
■að á fian'giamáli, og býst ég við
að þá kæmi fljótt annað snið
á allit hér innan og utan húss,
því himgað til hafu menn ekki
sóitt í þessa innilokum. Og svo
mætti t. d. laiunia mönnum góða
umgen'gni á m'argan hátt. Ég
vona iað þeir sem hér eiga hlut
að máli taki þetta ti.l athug.um-
ar og það sem fyrst.
í þessu húsj er maður sem
er algjör fábjáni, og er liann
búinn að vera hér í mörg ár.
Ilann sefur hér í lierbevgi í
kjallavivnum með öðrum. Þeg-
ar þessum aumingja er lileypt
út úr herberginu kl. rúmlega
átta á morgnana, fer liann í
strigaskó sem hann á og eru
venjulega við dyrnar á meðan
liann sefur. Þarna stendur hann
svo alla daga á veturna fyrir
utan klefa s:nn oig nýr á sé.r
kynfævin. Þegar fangarnir fara
í mat verða þeir að ganga fram
hjá þessum aumingja, sem
stendur eins og vant er þavna
á ganginum, og venjulega er
lyktin af lionunv hin versta.
því oft keimu- það fyrir að
liann er allur útataður í saur.
Oft verður svo þessi sjúkliug-
ur, þannig á sig kominn, á
vegi þeirra sem hingað koma
i he'msókn, því horðsalurinn er
notaður sem setustofa undir
slíkum kringumstæðum. Þessi
sjúki niaður borðar allt sem
hann nær í og þá um leið svo
milrið að það rennur út úr
Iionum. — liann liættir ekki
fyrr. Ég lief séð hann borða
upp úr úrgangsmatarhaug sem
hér er fyrir utan luisið. Og nú
er mér spurn: hvað á það lengi
svo að ganga að þessi fáviti
veríi hér öilum t'l hinnar
verstu skapraunar? Ég liygg að
það sé föst regla hjá öllum
menningarþjóðum að liafa ekki
fávita iiuian um fanga, enda
hefur slíkt sem þetta hin verstu
áhrif á þá sem eru hér með
dóma.
Heimsc'knartími er. hér á
sunnudög'um frá því nútubíll-
■inia. kemur. Það er var'a búið
:að bcrffa þegar þessi heimsókn-
lartimi byrjar, og er það eitt
;sem mæitti breyta, it. d með
því að borðað verðj dáHtið
fy.rr. Fái nia&ur hci.msókn verð-
ur faiann að ’hola sér hiðuir í
þessium kjaUiara, sem ekker.t
hefur upp á -að bjóða ncma
grjótharða trébekki og hið kið-
'jinlegasta'umlwerfi fyirir nú úi-
■an það hvað er þröngt
þiama. Komi t. d. þrír eð-a
fjórir í hcimsófci er raunveru-
lega ekkerit næði til þess að
itala isaman,- því þá situr hver
ofian í öðrum Þetit.a er sá að-
búnaður sem mönnum e.r boðið
upp á eftir að haf.a farið 70
kilómetra ieið itil þess -að ná
taii af fangels.uðum mönnu’'v
sem þeim þykir vænt 'um. A!
sama tímia er herbergi 'uppi á
lofti, spegill'jónað cg allt hið
hreiniegaEita, með gluggatjöld-
um, vel hitað og kannski músík!
í útv'arpinu, en af einhverjnm
ástæðum er mönnum ekki leyfti
að sitjia þar i friði meðan þessí
S'tuitti timi líður, heldur skulit
hírast í kjialliaranum öll'um þei n
tiil óþaegiiida sem þar eru-;j
Klukk.an þrjú kemur fanga-
vörðurinn svo niður cg lætur'
mann vita að nú sé þessi tímf
á enda. Þá verður maðmr að
fiafa iupp á skrifstofu o.g sitja
þar eins og sneyptur hundur
þar itil fcl. 4 .að bíH'inin kem.ur
— bæði vörðunum og mannf
sjálfum 'ti.l leiðinda Mér heíur
verið sagit að þetta h-afi verið
miku frjálisara áður, en að hér
hafi verið menn sem misnot-
uðu það, en hvernig. er hægfj
■að láta það bit.ra á heiidinni'
se-m einhver einstákiinigur kanni
að hafa brotið af sér fyrir
mörgum árum? Annars væri
fróðlegit ,að 'fá um það upplýs-
ingar frá .réittum aðilum, hva.5
sé þess valdandi að menn megi
ekki bjóða þeim sem koma til
manns upp í klefa sinn, sem
'getur bæði verið breinn og vet
útlítandi, en slíkt fyrirkomu-
lag gæti skapað mangar ánægju
stundir í dapurlegu lífi, Það
er mjög líitið hér um heimsókn-
:ir, og er það enginn vafi að
þetita fyrirkomiuiaig dregur mjögi
úr þeim, og vonándi verður hér
breyitinig á oig þiað sem fyrst.
Félagslyndi hér á hælinu er
ekke'rt og stafar það iaf mörgu.
Menn verða því fljc'tt leiðir
hver á öðrum og fylgjia því of.ti
ih'in versitu óncit sem menn
skella hver á annan. Mikið staf-
iar þettia af eirðarleysi, anenn
vita ekki hvað þeir eiiga við
tímiann að igera; sumir spila,.
aðrir ganga eftir göngunum,
sumiir. rápa á miHi herbengj'a'
o. s. frv. Það opinberia gerir
ekkert .til þess að fanigamir'
igciti hafit ofan af fyrir sér; að'
vísu er hér bókasafn, en. það
©r mjög lít'ið o.g fljóitlesið. Mömn:
:um líður hér yfifleitt mjög illa
landlega og mörgium bræðilega.
Mér finnst það mjög nærrí
sanní að það skársta sem liægt
sé að fá út úr- fangavist hér
sé að fanginn komi jafn góður
úr henni aftur. Þeitta er viissu-
iega harðuir dómur og lalviarleg-
ur þjóðfélaginu, því i þetta
hús korr a eimrig góðir og elsteu-
legir menn se.m ekki má eyði-
leggja.
—o—
T!';'gangu.rinn með þessum
linum vcr sá að vekjia nokkra
lathygii á þvi hvernig farið er
með fain.ga á íslandi :um miðja
ituti'iugustu öld. Tilgiaiigi mmum
væri náð eí einihverjir valda-
menn vildu gefa þessum málumi
gaum og stuðluðu að því a.ð
borin væri einhver virðing fyrir
hag fauga. cg sálars'tríði, engu
síður en þeárra sem hriáðir em
snr'.a/rs sitaðar. Það éru þó
nckkrir fangar sem misst l'.afa
.aléigu síca og ein.nig iall.a mót-
stöðn cg koma því úf fangels-
um a’is’ausir, bæði hvað hús-
•nxði snenti.r cg mat cg svo eru
þeir crðnir sálsjúkir menn. Það
er mannúðiar og réttlætismá.l að
gefa ör’.ögum þeirra nokku.rni
gaum og reyna að hjálpa þeúm
á ö'zðugum itímiamciíum. 9
Skrifað á Litila Hrauni 27,
íebr.—3. marz 1953.