Þjóðviljinn - 09.06.1953, Blaðsíða 6

6) — ÞJÖÐVILJINN — Þriðjudagur 9. júní 1953
þlÓOVIUKNN
útgefandi: Samelningarflokkur alþvðu — Sósíalistaflokkurinn.
Etltstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson.
Fréttnstjóri: Jón Bjarnason.
Bi&ðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarni Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Ólafsson.
Auglýsíngastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsia, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg.
18. — Sími 7500 (3 linur).
Áskriftarverð kr. 20 á mánuði í Beykjavík og nágrenni; kr. 17
annars ataðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakiö.
Prentsmiðja Þjóðviljane h.f.
v ___________________________________ '
Mannréttindi alþýðu í fíættu
Árið 1941 var mikið los á fylgi þeirra flokka, sem með völd
Iiöfðu farið, og þótti forustumönnum þeirra ófýsilegt að ganga
til kosninga eins og á stóð. Á siðasta þingi fyrir kosningu afréðu
þrír stjórnmálaflokkar að koma sér undan þessum vanda. Þeir
gerðu um það leynilegt samkomulag sín á milli að fresta kosn-
ingum til Alþingis fram í stríðslok, én enginn gat sagt um það
nrið 1941 livenær þau yrðu.
Einkennileg þögn hefur verið um þetta eftirminnilega atriði
úr stjómmátasögu íslendinga. Þjóðviljinn og önnur málgögn
ý ósíalistaflokksins hafa annað veifið rifjað málið upp, ef sér
£.tök tilefni hafa gefizt. Hkis vegar hafa málgögn þeirra flokka,
sem verknaðinn frömdu, varla nokkum tíma á hann minnzt, og
farið með hann sem feimnismál.
Þetta er að vísu vel skiljanlegt. Það er dálítið óþægilegt
fyrlr flokka ,sem telja sig öðrum löghlýðnari og þjóðhollari,
að iliafa samþykkt á Alþingi að ganga beint gegn stjórnarskrá
landsins, og það svo frekíega, að alþingismenn samþykki að
Iokná kjörtímabili sínu að umboðín, er þjóðin fól þeim til af-
markaðs árabils, skuli gilda áfram. Þetta er annað grófasta
dæmið um stjórnarskrárbrot, sem Islandssaga síðustu áratuga
geymir. Athafnir Sjálfstæðisflokksins, Framsóknar og Alþýðu-
/lokksins 1941 eru valdarán þessara flokka. Einungis einn þeirra
. etjórnmálaflokka, sem sæti áttu á Alþingi 1941, hefur algerlega
hreinan skjöld í þessu máli: Sósíalistaflokkurinn mótmælti kosn-
ir.gafrestuninni og greiddi atkvæði gegn þeiri'i þingsályktunar-
1-lögu, sem átt að vera eins konar þingleg afgreiðsla á stjóm-
arskrárbrotinu.
Þetta samsæri þriggja stjórnmálaflokka tókst ekki eins og
iil var ætlazt, og er það afturhaldi landsins mikið sorgarefni enn
í dag; þó fáir hafi kjark til að syngja þau harmaljóð opin-
berlega, nema Jónas frá Hriflu. En fólkið tók í taumana. Það
hr.úði fram hinar sögulegu kosningar árið 1942, gaf Sósíalista-
f'okknum það stóraukna fylgi er nægði til að knýja fram nýsköp-
unina, skapa mesta framfaratimabil í sögu þjóðarinnar og flytja
alþýðu landsins betri kjör en hún hefur nokkru sinni notið.
Flokkamir, sem frömdu stjórnarskrárbrotið 1941, og annað
enn örlagaríkara réttum tíu árinn síðar eru aftur orðnir mjög
uggandi um sinn hag, þeir óttast dóm fólkshis. Stjórnarskrá
landsins, sem þeir hafa lofað að halda í heiðri, er orðinn hemill
á hin skuggalegu áform um frekari sölu landsréttinda. Allir
þrír óttast þeir, Sjálfstæðisflokkurinn, Framsóknarflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn, að fólkið í landinu taki að notfæra sér mann-
réttindi stjórnarskrárinnar svo um muni, geri kosningarnar í
sumar engu minni úrslitakosningar en 1942, dæmi afturhaldið úr
leik, geri með atkvæðaseðli sínum ráðstafanir, sem þýða ný-
sköpuriarstefnu í stað betlistefnu, þjóðfrelsisstefnu í stað þess
undirlægjuháttar, sem einkennir afstöðu Sjálfstæðisflokksins,
3i'ramsóknarflokksins og Alþýðuflokksins til Bandaríkjanna.
Víða um lönd hafa leppflokkar Bandaríkjamia gripið til þess
ráðs að breyta stjórnarskrá landsins til að hanga í völdum, reyna
að finna kjördæmaskipun og kosningatilhögun sém útiloka full-
trúa alþýðunnar. Þeir menn hér á landi sem trúast bergmála
lyrirskipanir bandarisku húsbændanna hafa mikinn hug á slíku
tilræði við mannréttindi íslenzkrar alþýðu. Þingmenn hernáms-
flokkanna hafa -að vísu, eins og hér hefur verið minnt á, ekki
hjkað við að brjóta það drengskaparheit að virða og lialda stjórn-
arskrá landsins. En það væri óneitanlega þægilegra fyrir þá, að
rreyta stjórnarskránni svo að hún væri ekki fyrir þeim í myrkra-
verkunum.
Sósíalistaflokkurinn leggur hins vegar áherzlu á að mannrétt-
indi st.jórnarskrárinnar verði aukin. Hann telur nauðsyn, að í
Itenni séu tryggð þessi mannréttindi:
• Kosningaréttur sé jafn fyrir Islendinga, hvar sem þeir búa.
• Fulitrúar ilokka á Alþingi séu í samræmi við lcjörfylgi.
• Atvinna sé tryggð öllum og atvinnuleysistrygging, ef ríkið
sterdur eigi við þá skyldu.
m Kétturinn til ellilauna og örorkubóta, sjúkratrygginga, slysa-
bóta og baraalífeyris sé tryggður.
• Lýst yfir hlutleysi og friðhelgi íslands, og bannað að taka
íslendinga í her.
• Öli skólaganga sé ókeypi4.
m Konur fái sömu laun og karlar fyrir sörnu vinnu.
Þetta mál er kosningamál í sumar. Afturhaldið er reiðubúið að
ráðast á mannréttindi stjórnarskrárinnar. Þeirri árás er hægt að
afstjTa 28. júní.
Hefnd vonbiðilsms
Undanfama þirjá daga
hafa birzt í Morgunblaðinu
hinar skoplegustu ritsmíðar
eftir Kristján Albertson.
Greinar þessar eru frásögn
um pólitíska kosningasýn-
ingu sem verið liefur í Róm
undanfarið, en sýning sú
hefur hlotið allmikla frægð
af þeim sökum að upp hefur
komizt að hún er fölsun frá
rótum, „sannanir" allar, ljós-
myndir ogannað slíktheima-
tilbúið. Auk þess er það eitt
það furðulegasta tiltæki sem
um getur að ætla að nota
kosningaáróður sem heimild;
það er ámóta og ef einhver
vildi sérstaklega leita sann-
leikans um Sovétríkin í
Morgunblaðinu dagana fyrir
kosningar. I greinunum er
því ekkert atriði umtalsvert,
en um hitt spyrja menn:
hverjar eru sálfræðilegar or-
sakir þess áð jafn lang-
menntaður fagurkeri og
Kristján Albertson leggur á
sig þvilíkan samsetning.
Enda má sjá á niðurlagi
greina hans að sú spurn-
ing vakir einnig með honum-
sjálfum, áleitin og hvimleið.
1
Fyrir réttum þrjátíu ár-
um kom út frumsmíð hins
efnilega rithöfundar, Krist-
jáns Albertsons, og síð-
an hafa íslenzkir bókavinir
beðið frekari afreka með
misjafnri eftirvæntingu. Krist
ján hefur haldið áfram að
vera efnilegur rithöfundur,
en Bókin hefur ekki séð
dagsins ljós — enn. Frum-
smíð hans var leikrit og
nefndist Hilmar Foss. Það
fjallaði um ungan mann, sem
„var fremstur allra jafn-
aldra sinna, allra ungra ís-
lendinga“. Hann var „dreng-
lyndur og veglyndur“,
„frjálsmannlegur, styrkur í
uppliti og fasi“, með , stórt,
heitt, órólegt höfuð“ og
„sterkar, mjúkar hendur“.
Ræðumennska hans er eins
og „tignarlegt óveður", grein-
arnar slíkar að „ungur, fun-
heitur vilji streymir gegn
um línumar“, persónulegur
þokki hans þvílíkur „að það
er eins og annar blær yfir
þessum bæ síðan hann kom
—- eins og heitari lífsandi í
ö’lum mötmum. Loftið er
eins og þrungið af andlegu
vormagni, sem hver einstak-
ur þiggur styrk af. Allt af
því að nýr og máttugur mað-
ur stendur mitt. á meðal vor
og berst eins og hetja“. Auk
þess hefur hann „í draumi
séð Napóleon ríða yfir stijó-
breiður Rússlands með her-
foringjum sínum — það var
hrífandi sjón“. — Þetta goð-
umlíka ungmenni verður fyr-
ir þeirri raun að stúlka svík-
ur hann, stúlkan eina sem
var samboðin honum og eig-
inleikum hans, og gefst öðr-
um manni. Og sjá: á samri
stundu verður hjarta hans
„eitrað og sjúkt“ og æðsta
.hugsjón hans að „fremja
eitthvað níðingslegt“, að
hefna sín sem grimmilegast
á stúlkunni og manni henn-
ar. Hann gengur af ofur-
kappi til stjórnmálabaráttu
við eljara sinn, „styðhr
krepptum hnefum á mjaðm-
imar og horfir upp og frárri
með ögrandi hörkusvip“, og
á það vopn nærtækast að
skrifa um hann blaðagreixiar
þar sem beitt er vísvitandi
lygum í skjóli þess að ai-
menningur geti ekki fuli-
reynt það sanna af eigin
rammleik. Þessi ætlun tekst,
ósannindin hrína á eljaran-
um sem flýr bugaður til út-
landa, og í leikslok gráta
þau í faðmlögum, hin ó-
trygga ástlcona og vonbiðill-
inn forni.
Það dylst engum að Krist-
ján Albertson sníður lýsing-
una á Hilmari Foss í upphafi
leikritsins eftir draumum
sínum og fyrirætlunum og
áliti annarra. Einn af bekkj-
arbræ'ðrum hans úr mennta-
skóla hefur lýst honum með
þsssum orðum: „Hjá hon-
um var hvorki um að ræða
skort á ástríðu né bók-
menntalegri siðferðisalvöru.
Hann var sísvellandi af eld-
móði, sem gæddi liann því-
likri mælskusnilld, að nærri
mun heita mega einsdæmi
meðal æskumanna á því
reki.... Og hin heilaga al-
vara hans í kröfum um
íslenzkar bókmenntir, sem
dæma mætti eftir alþjóðleg-
um mælikvarða, gaf ýmsum
bjargfast traust til þessa
unga manns og vonir um, að
liann myndi eiga eftir að
hafa mikla þýðingu fyrir
bókmenntir þjóðar sinnar“.
Þannig virtust allar horfur
á að Kristján Albertson
hefði iþegið kossa skáldgyðj-
unnar og að með ]>éim m\ mii
tákast löng ög ástrik sam-
búð sem auðga myndi Is-
lendinga að fögrum og
glæstum listaverkum. Þar
'hafði hinn fremsti maður
hitt sámboðha brúði, engu
síður en iþegar Hilmar Foss
og Unnur mættust fyrst í
leikritinu sem birtist fyrir
réttum þremur áratugum.
En skáldgyðjan er stund-
um ekki sfður hverful en
þær holdgaðar yngismeyjar
sem um getur í leikritum,
og eftir þessi æskuteitu ár
livarf hún frá Kristjáni Al-
berison og leitaði til ánn-
arra. Þó varð sá viðskilnað-
ur ekki með neinurn ósköp-
um; þvert á móti virtist
hinn efnilegi rithöfundur
eiga von á því árum og jafn-
vel áratugum saman að sain-
vistir mvndu takast að nýju
hvem dag sem væri. Má
raunar segja að sjaldan hafi
verið upp jafn þolinmóður
og trygglyndur vonbiðill og
Kristján Albertson. Árum
saman leitaði hann æskuást-
ar sinnar víða um lönd og
naut við það aðstoðar mikil-
hæfs fyrirtækis sem þó hef-
ur fremur verið kennt við
saltfisk en bókmenntir. Með-
an hann dvaldist í Berh'n á
valdaskeiði nazista sást hann
oft reika á breiðgötum eða
sitja. í laufsltálum með hand-
ritið að Bókinni, og síðar
mátti finna hann í París á
veitingahúsi því sem Sartre
vandi á komur sínar. Þar
sat hann kvöldum saman úti
í horni með handritahlaða á
borðinu og einblíndi á stór-
skáldið eins og til þess að
lesa. úr fasi hans og svip
þá eiginleika sem endast
mytidu til að vekja upp
foma ást..
En svo kom að Kristján
Aibertson neyddist til að
segja eins og Hilmar Foss:
„Ekkert hef ég þráð eins og
að mega elska — hvers
vegna er ég þá nevddur til
að hata ? Hatrið vekur allt,
sem hrærist í yztu myrkrum
sá.lar minnar“. Og eins og i
leikritinu einsetti Kristján
sér að hefna sín á sviði
stjórnmálanna, og dugði í
fvrstu ekkert minna en a.l-
þjóðamál. Einn góðan veður-
dag á þessi ljúfmáli sendi-
kennari Hitlerstímabilsins
allt í einu að fara að kenna
Þjóðverjum lýðræ'ði og frjáls-
ar kosningar; nokkru síðar
er hann orðinn sérfræðingur
í málefnum Suðurafríkubúa
c.g flytur ómengaðan kyti-
þáttaboðskap Rósenbergs
fornvinar síns. Og nú síðast
er hann kominn að hátindi
Lefndar sinnar, greinunum
þremur sem birzt hafa í
Moi’gunblaðinu síðustu daga
og eru nákvæmlega sama
eðlis og þær sem um getur
í leikritinu: visvitandi ósann. '
indi í skjóli þess að almenn-
ingur geti ekki fullreynt það
sanna af eigin rammleik.
Og nú þykist Kristján
ekki aðeins hafa hefnt sín á
hínni ótryggu; skáldgyðju
heldur einnig þeim sem húu
valdi sér að ástvinum í sta'ð ••
hans. Á meðan vonbiðillitin ■-
sat úti í löndum batt ást-
kona hans þá tryggð við
I#arid sem sjaldáii fyrr. Hér
héfur orðið minnisstætt
biómaskeið í skáldskap, við
höfum eignazt eimi snjall-
asta rithöfutid heims og 1_
mörg þau listaverk sem ekki .
munu fyrnast. En allur sá
gróður hefur átt rætur sín-
ar í sósíalisma. og verklýðs-
h’"eyfingu, þeirri hugsjón
se.m farið hefur eldi um 1.
mannkynið á ótrúlega stutt- ...
um tíma. Þess vegna eru
grfinar Kristjáns „eitrað
og sjúkt“ og „níðingslegt“
nart um sósíalismann, eins
og komizt er að orði í Hilm-
ari Foss, og þess vegna er
ráðizt sérstaklega á Halldór
Kiljan Laxness og félaga
hans í hverri grein, auk þess
sem Kristján hefur játað að
hafa beitt aðstöou sinni sem
opinber sendiboði til þess að
reyna að koma í veg fyrir að
bækur Halldórs væru þýddar
á ci’i.ur mál. ÖIlu sltýrar gat
Kriscián Albertson ekki lif-
að s-jálfur það leikrit sem "
hann birti fýrir þrjátíu ár- "
um.
I Hilmari Foss fallást von-
biðillinn og hin hvikida ást-
kona hans í faðma að lok-
uni. og er sá. endir raunar
með meiri ólíkindum en aðrir
klui&r leikritsins. Þó er
sjálLagt að vona að fram-
kvæmd sú sem Kristján Al- "
bertson hefur hafið á æsku-
veriri sínu megi eiunig öðl- "
ast , happy end“. Að vísu ■■
niumi greinarriar á engum
öc'um hrína en höfundi
sjá’.fum, og það er cgn hætt
við'. að hin ljúfa mær fáist |
ckki tii að leggja Bókinni •-
t. ^itt li'ð úr þessu. Hitt vona •-
ri ir = f-m þekk|á •Kristján að
eftir þessa. sorglegn frum-
sýnihgú á leikriti sinu megi |.
hom.rn aftur auðnast að ger-
ast "onbiðill þeirrar gyðju
sem Irann batt við æsku-
tryggð og uni þvi hlutskipti
til æriloka,
íjúfur, fjöl-
fróður og
veraldar-
sæll.
'TTýUó

-♦—♦ -♦—♦—♦—♦-♦—♦—*—♦—♦—♦—♦—♦ ♦ ♦ -♦—*—♦—♦-.-♦ ♦—♦—♦—♦—♦—♦—♦—♦—♦—♦-