Þjóðviljinn - 09.06.1953, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 9. júní 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Handritin heim!
Þánnig hljóðar krafa, sem
borin er fram af íslenzkum
menntamönnum og sagt er að
eigi hljómgrunn hiá þorra þjóð-
arinnar. Upp úr dægurþrasinu
rís eitt mál, sem allir samein-
.ast um. Það er eínt til fjár-
söfnunar, seld merki til ágóða
fyrir handritahússbyggingu,
framlög berast úr hverium
hreppi og krafan hljómar vold-
ug og sterk, borin uppi af ein-
huga þjóð: Handritin heim.
Þjóðardýrgripir íslendinga eiga
heima á fslandi.
En stöldrum við andartak.
Hvers vegna þarf að krefjast
handritanna. Hvei'nig stendur
á þvi að þau eru ekki heima?
Hverjir voru hinir ógæfusömu
og skammsýnu forfeður okkar
er seldu af höndum dýrgripi
þjóðarinnar?
Já, og hvernig var ástandið
á íslandi þá? Var engin mann-
virkjagerð. Gátu þeir ekki byggt
yfir handritin? Við- skulum at-
huga annálana. Labba upp í
Bæjarbókasafn. Bæjarbóka-
safnið lokað. Húsnæðislaust.
Bækui-nar 5 smjörlíkis- og syk-
urkössum. Biða eftir húsnæði.
Við látum það ekki hindra okk-
ur. Pleiri söfn geyma annáLa
þessara tíma.
1662 er íslendingum minnis-
stætt ártal. Við munum hylling-
areiðana í Kópavogi. Lénsherr-
ann Hinrik BjeLke kemur hing-
að út og í fylgd með honum her
lið er tekur sér stöðu í Kópa-
vogi. Það á að sjá um röð og
reglu. M. ö. o. að allt fari að
vilja hins erlenda valds. í liópi
þeirra sem eiðana sverja er
meist-ari Brynjólfur Sveinsson,
’biskup í Skálholti. Hann sver
fyrstur allra.
Þegar við minnumst þessara
tíma er okkur tamt að tala
um þá sem niðurlægingartíma-
bil í sögu þjóðarinnar. Hér býr
allur þorri manna við sárustu
neyð. Þið munið þetta allt
Annálarnir segja svo frá
þessum tímum:
,,Dó fátækt fóik af hallæri
og varð úti um landið nær
gjörvallt. Á Akrancsi 40, Kj-al-
amesi 20, einnig í Mosfells-
sveit, Seltjamamesi og eigi
sízt á Álftanesi. Sumir átu af
hungri heý, sliinn, skóbætur
steiktar".
Árstíðirn.ar heita: Uurkur.
Svellavetur, Þjófur, Píningsvet-
ur, Eymdarár.
Á Álftanesi sitja umboðs-
menn erlenda valdsins. Einmitt
um þessar mundi.r kemur einn
af sendimönnum konungs sér-
stakra erinda hingað til lands.
Hann kemur á svokölluðu varn-
arskipi. Heitir Otto Bjelke, ná-
írændi lénslierrans og segist
eiga að gera varnarskans ein-
hvers staðar á' landinu, þar
hentugt þætti. Varnarskans.
Fallegt orð. Hiýtur að hafa
hljómað fagurlega í eyrum ís-
lendinga. Þeir höfðu svo mörgu
að verjast. Hungrinu, k^æðleys-
inu, skammdeginu, verzlunar-
áþjáninni, holdsveikinni. í
þessu harðbýla landi, í barátt-
unni við náttúruöflin, sem báru
þá oft ofurliði veitti sannarlega
ekki af bandámönnum sem
vildu hjálpa þeim að verjast
þeim óvinum, er á sóttu. Auk
þess höfðu þeir. ýmislegt að
verja. Forna og séfstæða menn-
ingu, sem birtist meðal ann-
ars í sagnabálkum er forfeður
þeirr.a höfðu skráð og varð-
veitzt höfðu í landinu fram á
þennan dag.
Auk landsins sjálfs sem þjóð-
in byggði og hlaut að telja sitt
voru handrit þessara sagna sá
dýrgripur sem ekki mátti farga.
Varnarskans. Já, nú . yrði
gaman að lifa. Nú átti að verja
allt sem landsmönnum var kær-
ast. Lífið, réttinn til friðsam-
legra starfa og frjórra ath3Ína.
Verj.ast sjúkdómum, holdsveik-
inni. Einmitt um þessar mund-
ir lá prestui'inn í Saurbæ, Hall-
grímur Pétursson og háði sitt
langvinna stríð við hinn tær-
andi sjúkdóm. „Inn í dimmt
og hrörlegt hús ég treð, hver
er sá sem stynur þar á beð“.
Bæta húsakynni, reisa varnar-
skans gegn mannskæðum sjúk-
dómum, sem þróuðusf í léleg-
Pétur Pétursson.
Ætli við könnumst við þetta.
Féll þá flestum allur hugur þó
fullharðir væru fyrlr.
Skánsinn vár byggður á
BrynjóLfur biskup kaupir 19
jarðir í Borg.arfirði, auk fjöl-
margra á Austurlandi. Hann
sendir fornu handritin sem
gjöf úr landi, þau handrit sem
við krefiumst nú. Hann gefur
ómálga barni u'mboðsmarmsins
.mestallan bókakost sinn af
grískum ' cg latneskum bókum.
Hann lætur ■ smíða skemmu
mikla og sterka á Hæli í Flóka-
dal til að geyrna i smjör, katla
og annað lausafé.
Á sama tíma brennur bær
sálmaskáldsins í Saurbæ og
fólk hrynur niður sakir ófeiti
um land allt
Fyrir smáhnupl eru landsmenn
dæmdir til húðstrýkinga og
langvarandi fangelsisvistar.
Þrælakistúr, Bláturnar og Brim
arhólmar geyma hina svokölluðu
afbrolamenn. En þeir sem næst
Vmnmskmms
jffi r stét trn ri twm
um og sóðalegum húsakynn-
um. Verja landsmenn fyrir
galdratrúnni sem fór eldi um
Landið og leiddi árlega fjölda
manna á aftökustaðinn.
Verja handrit fomsagnanna,
sem vitnuðu um ritsnilld og
mannvit feðranna.
Eða var það ekki þetta sem
átti að verja. Hvað annað gat
það verið. Hvað var þýðingar-
meira en þetta sem nú var
*taLið?
(Fyrir hverjum átti að verja
okkur.
Jú, Otto Bjelke hafði skipun
um að „reisa skans til varnar
illþýði, því í Dánmörk var sagt
að enskir hefðu inntekið ís-
land“.
„Hann lét boð út ganga til
allra sýslúmanna, að þeir
skyldu undir sýslunnar fortöp-
un og hæsta strafí leggja gjald
til skansgerðarinnar og setti
vissa. peningasummu uppá hvern.
Voru þá allir almennilega til-
skyldaðir til að leggja gjaldið
Mæltu prestar mjög í rnóti“,
Hvei-s vegna mæla prestarnir
í móti. Trúlegt er þeim haíi
fundizt að illþýðið væri í land-
inu sjálfú og ekki vitað annan
óvin yerri þeim, er hiríi af-
rakstur, af starfi landsmanna,
lét greipar sópa um öll verð-
mæti og flutti úr landi, ■ b]ó
landsmönnum greni i húsa stað,
en reist-i dýrar, hallir í heima-
landi sínu.
Hvaðan kom þá stuðningur við
skansgerð þessa? Hann kom frá
innlendu yfirstéttinni.
Brynjólfur biskup, einn mer.
ur jarðeigandi sinnar tíðar, sá
er fyrstur sór hyllingareiðar.a
í Kópavogi, sendi bréf um stipt-
ið með alvarlegri áminning í,
„að allir skyldu tjá sig þar til
Liðuga, að greiða gjaldið tiL
skansgerðai*innar“. Og annála-
ritarinn þætir við til að sýna
áhrifin af tilskrifi Brynjólfs:
„FélL þá flestum allur hugur
þó fyrr væm fullharðir".
„Ekkert. var ,þá tíðræddara
én um þessa nýjung“. , . ,f
( Ræða Péturs Pét-/
Jurssonar útvarpsþuls/
!á utifundi and-/
spyrnuhreyfingarinn- /
ar gegn her í landi. /
Bessastöðum þar í nesinu við
sjóinn. Voru þangað kallaðir
Nesjabændur hann að hlaða.
Þessi herramaður (Bjelke)
sigldi aftur um sumarið.
Hvaða lærdóma getum við
dregið af þessu?
Erlend og inniend yfirstétt
sameinast um að leiða athygl-
ina frá því sem gerist í land-
inu sjálfu og benda á haf út:
Þarna er hættan. Vertu var
um þig. H.afðu gát á þessu
illþýði. Reistu varnarskans. Á
sama tíma sameinast þessi öfl
í ráni á öHum verðmætum.
Veituli
Gestirnir frá Ráðstjómar-
ríkjunum sem hér hafa dval-
io uai, hríð í boði MÍR, Iiafa
nú snúið aftur til síns heima.
Hinir veitulu tónlistarmenn
hé'du kveðjutónieika í Þjóð-
léikhúsinu á, mánudag'skv. og
hefíu salarkvuni Þjóðleikhúss
ins að ósekju mátt vera rýmri
að þessu sinni. því margir
urðu frá a.ð liverfa.
Píánólpikarinn Tatjana
Kravtsenko, flutti fyrri þátt
tónleikanna: verk eftir Chop-
in —- .Pagánini-List — Tsjai-
kovski — Raehmaninov —
Katsjaturian og til viðbótar
mörg aukalög. Öll þessi verk
flútti hún af einstæðu list-
rænu innsæi, sem aðeins ér
fágætum lisíamönnum auðið.
Síðari þáttur tónleikanna
var sunginn af óperusöngvar-
anum Pavel Lísitsían með und
um þurrkuðu út lifið á þessum
norðurhjara sigldu glaðir með
ránsfeng sinn tii. suðrænna
halla og skóga. Að ógleymdum
innlendum hjálparmönnum, sem
ríða fjölmennir um héruð og
reita jarðirnar af ræflunum
byggja sterk hús yfir smjörið
■en senda handritin úr landi.
yarnarskansinn á Bessastöðum
talar sínu máli. Kunnum við
að hlusta.
Nú er enn boðið til skans-
gerðar. Og enn eru Nesjabænd-
ur kallaðir hann að hlaða.
Enn á að vemda okkur. Og
það er. bent á haf út. Þaðan
, er óvinarins von. En ég segi
ykkur: Ó\’inur:nn er hver sá
sem ekki vi]l að fólk uni v.ið
friðsamleg..störf. Sá sem ekki
viþ að matvæli séu framleidd
með neyzlu fyrir augum, sá,
sem neyðir menn til herstöðva-
smiða, en þannar að þeir reisi
sýr hús. Sá, sem fyllir landið
vopnum, en talar fjálglega um
frið, hann er eins og áfengis-
r gestir
irleik Tatjönu Kravtsenko. —
Söngskrá eftir Rúbenstein —
Tsjakovski — Rimslri-Korsa-
kov — Keil og Doluchanjan.
Mörg auka.’ög söng hann einn.
ig þar á meðal Söng nautaban-
ans eftir Bizet, Rósina eftir
Árna Tliorsteineson og söng
Germonts úr La Traviata eftir
Verdi. Þessi armenski söngv-
ári flutti söng sinn af yfir-
burðum og 'er erfitt a? greina
milli einstakra striða s'-kt ris
sem var á flutningnum í heild.
En Lísítsínn er ekki aóeins
miki'l scngvari, heldur einnig
leikari. Er liann flutti Nauta-
banasöng - Rizet sýndist gerfi
óþarft svo fullkomin var túlk-
un hans - á hinum suðrænu
„hetju“-dáðum.
Þetta er þriðja sinn sem
tóolista- og visLndamenn koma.
■hingað til lands írá Ráðstjórn
verzlun sem þykisl vera stúka.
Enn er reynt að rugla dóm-
greind manna, Karamelluþjófar
hundeltir. Landa- og fjallaþjóf-
,ar leika lausum hala.
Austur á Fáskrúðsfirði er
brotizt inn í búð og stolið 500
karamellum og 35 pökkum af
Hóstið ekki. Fljúgandi lögrégla
er send á staðinn og dvelur
þar dögum saman og ljósmynd-
ar þumalfingur allra Fjarðar-
búa. Hver stal karamellunum?
Það er hin brennandi spurningr
dagsins. Scotland Yard fær
verkefnið til úrlausnar. Fleiri
myndir segir Scotland Yard.
Gerið þið svo vel. Hér eru 1000'
þumalfingur frá Fáskrúðsfirði.
Hver stal karamellunum. Elsku'
vinir í Atlantshafsbandalaginu, '
Scotland Yard. íslenzk stjói-naf-
völd biðja ykkur, heita á ykk-
nr, særa ykkur, hafið upp á
karamelluþjófunum.
Eti það er fleiru stolið en:
karamellum. Það er stolið f jöll—
um og löndum. En lögreglan er
ekki kvödd á vettvgng til þess
að hindra þann þjófnað. Það-
eru engin fingraför tekin, ekkx
einu sinni af litla putta, hvað
þá þumalfingri.
í gráu húsi við Lækjartorg,
þar sem nú er Utanríkisráðu-
neyti íslands, sat eitt sinn mað-
uf, sem kallaðu.r var fjallaþjóf-
ur. Sá liafði legið marga nótt
á fjöl'.um og lilaupið uppi kind
og álft. Hét Ames. Var í fanga-
vist sinni hafður tit þess af!
dönskum yfirvöLdum iað undir-
vísa samfanga sína í kristin-
dómi.
Fangarnir kvörtuðu undan
kristindómskennslu fjallaþjófs-
■ins, og kváðust ekkí þekkja
þau fræðí er hann vildi kenna.
í þessu sama húsi sitia nú
menn sem bjóða frarn islenzk:
lönd og fjöll til hemaðarmann-
virkja og teljia að Fjallið eina
og Heiðin há þjóni betur guði'
hulin malbiki ög troðin járn-
bentum striðshælum, en sem
beitilönd. Þeirra kristindómur'
er stríð. Við þau fræði viljumi
við ei kannast.
Sameinumst til barátlu fyrir
friðsamlegu starfi allra manna.
Fyrir hagkvæmu samfélags-
formi. Fyrir framleiðslu, sena
hefur neyzluna ;að takmarki.
Fyrir starfi við hvers manns
hæfi. Gegn malbikunaræði
stríðsaflanna. Fræ lífsins þarf
frjóan jarðveg.
arr'kjiinpm í boði MÍR. Og I
hvert sinn hafa verið á fer$
þeir listamenn einir er standa
1 brjóstfylkingu heimslistar-
innar. hver á sínu sviði. Það-
er mikil rausn og fagur vott-
ur um meaningarstig sam-
virku rikjanna a'ð senda s’íka
erinúreka til að kynna menn-
ingu sína fámennum 1 jóðum.
Is’enzkir músikunncadur hafa.
líka sýnt hug sinn til listar-
innar með því að láta ekkert
sæti óskipað á tónieiCtum:
hinna góðu gesta.
Önerugestir b’fhi bess með
nokknrri eftirv’æntingu að fá.
að fá að sjá og heyra Pavel
Lísíts'an í bafyUa Klutverkl
Ge.rmcmt^ í La Traviata. . Ea
Þ-ióð’eikhúsið fylgdi ekki
þeirri ven.ju sem tíðkast meðaí
annarra þjóða a.m.k. á Norð-
ur’öndum. En þar er það hefðt
bundin venja að bjóða frægum
Framhald á 11. síðu