Þjóðviljinn - 24.07.1953, Qupperneq 7

Föstudagur 24. júlí 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
En nú skulum við víkja aft-
ur að hinum konunglega erind-
reka, Jóni Gerrekssyni. Hann
fer til Englands sumiarið 1429
Qg í ágústmánuði er hann stadd
ur í Biskups Lynn, einni helztu
verzlunarborg Englands um
þær mundir. Hann kærir þar
sjómenn staðarins fyrir það, að
þeir hafi börn á braut með sér
frá íslandi og selji þau á ó-
mnannúðlegan hátt eins og fanga
í Englandi. Jón biskup krefst
þess af borgarstjóranum, að
hann hindri þessa ósvinnu og
láti bætur koma fyrir unnin
afbrot. IÞann 26. ágúst er borg-
arráðinu stefnt á. fund, og þar
upplýsist fyrst, að útlendingur
nokkur hafi flutt th borgar-
innar dreng og stúlku af ís-
landi, og er hann skyldaður
til að skila þeim aftur á næsta
ári. Á fundi þessum er tekinn
eiður af Roberti nokkrum Hun-
dringham, sem verið hafði við
ísland þá um sumarið á skipi
frá New Castle en Tyne, en því
stjórnaði John Morgs. Skipið
3á um þessar mundir í höfn í
Lynn, og bar R. Hundringham,
að skipstjórinn og bátsmaður-
inn hefðu þrjú börn meðferðis,
en átta böm væru á vegum ann
arra skipsmianna. Næsta dag
er haldinn nýr fundur um
málið í viðurvist Jóns Gerreks-
sonar og borgarstjórans. Þar
eru leiddir fram þeir menn sem
sakaðir voru um bamarán dag-
inn . áður og meðganga þar sex
íslandsfarar að bafa flutt til
Lynnar á því sumri 8 íslenzk
börn. 5 drengi og 3 stúlkur,
og lofa þeir að skiia þcim aft-
ur á næsta ári. Nú er ókunn-
ugt, hvort þeir hafi staðið við
orð sín. Jón Gerreksson kom
út hingað á næsta ári. Kom
hann skipi - sínu í Hafnarf jörð
og var vel tekið af landslýðn-
um, „því að landsfólkið var
nokkuð bráðþýtt við biskup-
inn,“ segir Nýi annáll, en grein-
ir ekki orsakir að vinsældum
hans. Annars er bað undar-
legt, að íslenzkar heimildir
þegja að mes.tu um fólksrán
útlendinga og /nansal Islend-
inga.
Englendingar hafa ekki látið
skipast við málarekstur Jóns
Gerrekssonar. í landi þeirra
var mikil fólksekla á fyrri
helmingi 15. aldar sökum mann
frekrar styrjaldar í Frakklandi,
hundraðárastriðsins svonefnda,
harðæra og matvælaskorts. í
kjölfar harðæranna sigldu sótt-
ir og plágur, og enska parla-
mentið kvartar undan þvi, að
fólk hlaupis,t úr vistum og illt
sé ,að hafa hemil á því. Með-
an þannig var ástatt, var eðli-
legt, að 'Englendingar sæktust
Björn Þorsteinsson, sagníræðingur:
*
eftir unglingum, sem þeir gætu
gert að þjónum sínum eða jafn-
vel eins konar þrælum.
Danska stjórnin stóð einnig
í ströngu á meginlandi álfunn-
ar, svo að endanlegir samning-
ar við ensku stjórnina drógust
fram á árið 1432. Þá var loks
setzt við samningaborðið og á-
'greiningsmálin tekin til með-
ferðar. Þá kom á daginn, að
Jón Gerreksson hafði á því ári
orðið iað þola tjón og lögbrot
af hálfu Englendinga. Önnur
grein samningsins fjallar um,
að Englands konungur skuli
láta ofbeldisseggina, „sé mögu-
legt að hafa uppi á þeim og
taka þá höndum, hljóta löglega
og réttláta hegningu." í þriðju
grein samningsins segir, iað Eng
lands konungur skuli sjá til
þess, að fólk það, sem Englend-
ingar hafa |flutt úr ríkjum
Dana, Svía og Norðmanna, en
sérstaklega frá löndunum Is-
landi, Finnmörku, Hálogalandi
og hverju öðru landi Noregs
ríkis skuli gefast frjálst án
svika, bragða eða hvers konar
yfirskins hvar eða hjá hverj-
um sem það finnst á Englandi,
svo að það geti snúið heim til
ættlanda sinna án tafar, þegar
það vill eða þangað sem það
■girnist í ríki Dana, Svía og
Norðmanna. Einnig á Engla
konungur að sjá til þess, að
þetta fólk hljóti hæfileg laun
erfiðis síns og þrældóms, og
þessi grein samningsins sé aug-
lýst og kunngerð í þorpum,
borgum og héruðum Englands
innan eins árs', svo að þessi
ákvæði komi efunarlaust fyrir
sjónir áðurnefndra broítnumdu
manna.
Þannig er orðanna hljóðan í
þessum samningi, sem átti eftir
að gilda til ársins 1510 eða í
tæp 80 ár. Englendingar marg-
brutu öll ákvæði hans, eins
og fjöldi heimilda sýnir. Þeir
hafa ekki hætt að ræna hér
fólki, því að árið 1445 eru þrír
Englendingar dæmdir fyrir að
duggarasigling skipaðist burt
undan landinu, sakir þess að
þeir ræna bæði fé.og fólki burt
af þessu fátæka landi.“ Þar
með þrýtur það tímabil, sem
ég hef .einkum rannsakað, og
niðurstaðan verður sú, rð á
15. og fyrra hluta 16. aldar
hafa verið brögð að því, að
útlendingar ræntu hér fólki og
íslendingar seldu börn sín út-
lendingum í hendur. Nú mun
ógjörlegt að komast að því,
hversu margt fólk hefur verið

1|ÉE í siðari hluta grein-
-*®-ár sinnar rekur Björn
Þorsteinsson sagnfræðingur
frekari heimiidir um „man-
sal“ og „mannaveiðar", og
bendir á orsökina, örbirgð
og úrræðaieysi almennings
samtímis því að höfðingj-
arnir söfnuðu ofsagróða. En
auðsöfnun þeirra kom ekki
þjóðfélagsheildinni að not-
um, þeir „kyrktu hér borgia-
myndun í fæðingunni" en
með því „var þjóðinni skor-
inn dvergakufl, svo að hún
gat ekki vaxið."
flutt utan, en roargs konar
heimildir munu eiga eftir að
koma i dagsljósið við nánari
rannsókn. Englendingar sigldu
hingað hundruðum skipa á 15.
og 16. öld, en .auðvitað hafa
þau ekki öll flutt utan jafn-
dýrmætan farm og skipið, sem
gripið var í Lynn 1429 með
börnin 11. Einnig hiýtur sú
spurning að vakna hjá okkur,
hvort Engl. hafi ekki átt ein-
hvern þátt í því, að hvitir
menn á Grænlandi hurfu af
sjónarsviðinu. Er ekki mögu-
legt, að þeim hafi verið rænl?
Nú er tómt mál iað .tala um
'það, hvertt ha'fi orðið hlut-
skipti þeirra unglinga, sem
héðan voru fluttir. Flestir hafa
tvímælalaust átt dapra ævi sem
þjónar, sjómenn eða iðnaðar-
menn ytra. Nokkrum sinnum
er þess getið í enskum heim-
ildum, að fólk, fætt á íslandi,
fái þegnrétt í Englandi, og ár-
ið 1542 fær Jefferey sjómaður
jðnréttindi handa 9 ára dreng
kölluðum Shafte (Skafti), sem
Jefferey hafð; með sér frá Is-
landi.
Okkur hlýtur að hrjósa hug-
ur við þeirri tilhugsun, að hér
hafi ríkt slíkt ástand í landi,
að foreldrar neyddust til að
farga burt börnum sínum. V;ð
hljótum þess vegna að spyrjast
fyrir um orsakir þess. Hefur
land vort verið svo harðbýlt og
kostárýrt, að það hafi vatdið
neyð hjá þjóðinni, svo að hún
hafi ekki getað vaxið og dsfn-
að o.g neyðzt til að bera út af-
kvæmi sín? Saga siðustu ára-
fuga sýnir, að land vort býr
yfir miklum auðæfum, bví að
óviða hefur heilt þjóðféiag tek-
ið jafn róttækum stakkaskipí-
um á jafn skömmum tíma og
lagt tiltölulega eins mikið í
fjárfestingu eins og við ísiend-
ingar. Auðæfanna hefur verið
aflað úr íslenzkri mold og af
íslenzkum fiskimiðuni, en só!-
in skein og fiskur veiddist einr,-
ig á 15. öld. Þá var árgæzka
oft mikil til lands og sjávar og
utanríkisviðskipti mjög hagst.æð
íslendingum. Fimmtánda öid;n
cr einnig öld hinna ,ríku m;,nna
hér á landi, hún er öld þeirra
Lofts ríka, Guðmundar ríka.
Bjarnar ríka og Teits ríka, svo
,að nokkrir séu nefndir. Þessir
ríkn menn voru mik'u auðugri
að veraldiegum fjármunum en
nokkur íslendingur fyrir þeirra
dag, en þjóðin, almenningur í
landinu sn-auðari en áður. —
Hannes Pálsson hirðstjóri segir
um íslenzltu höfðingiana: „En
þeir, sem álitnir eru höfðingjar
á landi þessu eru heimskulega
auðgintir með bænum,drykk og
mútum, en samt sem áður trú-
ir hin einfalda og fátæka al-
þýða þeim og lætur blekkjast.
Þeir stuðla hvorki að nytsemi
lands og þjóðar né skeyta
nokkru, þótt aðrir steypist i
glötun og eyðileggingu, meðan
þeir sjálfir geta -ginið vfir nýj-
um og áður óþekktum drykkju-
skap og svalli, en við þ?.ð gleðj-
ast þeir ,mjög.“ Þannig farast
hinum danska hirðstjóra orð,
og leitum við íslenzkra heim-
ilda, verður vitnisbuvðurinn
ekki betri. Bezta skáld a fyrri
hluta aldarinnar er Skáld-
Sveinn, en í keimsósóma segir,
hann meðal annars um höfð-
ingjana:
Hvert skal lýðurinn lúta?
Lögin kann enginn fá,
nerna baugum býti til,
tekst inn tollr og múta,
taka þeir klausu þá,
sem hinum er helzt í vil.
Vesöl og snauð er veröld af
þessu klandi,
völdin efla flokkadrátt i landi,
hrakamálin hyljast mold og
sandi, —
hamingjan banni, að betta óhóf
standi.
Og enn fremur um ríki.s-
manninn:
Hann gerir sig reif-an, rústerar,
drekkur og býtir.
ríkismaðurinn við lítilmagnann
kýtir,
kotungurinn eftir kúm og
sauðum sýtir,
sjálf náttúran þennan lifnað
lýtir.
Sár er þessi þorsti,
sem þrengir ríkisfólk
að girnast fátæks fé,
þeir eiga ærna kosti,
öl eða vín sem mjólk
að stöðva stundar hlé.
Höfðingjar söfnuðu ofsa-
gróða á 15. öld, en sá auður
kom þjóðinni að litlu haldi, því
að þeir stuðluðu hvorki að nyt-
semi lands né þjóðar. Þetta
er tímabil borga og borgara-
stéttar, aukinna milliríkjavið-
skipta og iðnaðar úti í löndum
álfunnar. Hér notuðu höfðingi-
arnir nýfenginn aúð hvork; til
þess að efla iðnað, koma á fót
hafskipaflota, smíða hafnar-
mannvirki né efla baupstaði,
heldur til þess eins að svæla
undir sig fasteignir þjóðarin.i-
ar og hindrar það, að hér risu
upp þorp og kaupstaðir eins og
t. a. m. úti í Noregi. Þeir hindr-
uðu því eðlilega þróun þjóöíö-
lagsns, stífðu vaxtarbrodd bjóð-
arinnar og afleiðingin varð með
al annars sú. að fólk ,-eldi í
neyð sinni börn sín úr iandi
fyrir brauð handa þeim sem
eftir voru. Með því að kyrkja
hér borgamyndun í fæðingunni
var þjóðinni skorinn dverga-
kufi, svo að hún gat ekki vav-
ið.
Le'ðrétting.
„Kona hans vann í vorií fyr-
ir bá,“ átti oð standa i tiivitnun
í íslandsklukkuna í fyrrihluta
greinarinnar.
stela pilti á ísl'andi.
Árið 1450 sendi Kristján kon-
ungur I. hingað mikinn laga-
bálk, sem nefndur hefur verið
Lönguréttarbót. Þar segir, að
konungur forbjóði „öllum út-
lenzkum mönnum að færa eða
flytja nokkurt fólk, ungt eð<a
gamalt af íslandi. — — —
En þeir íslenzkir menn, sem
burt gefa sín börn eða selja
útlenzkum, svari þar fyrir sem
íslénzk lögbók vottar.“ Eftir
þetta fækkar heimildum um
barnasölu fslendinga um skeið
og fólksrán útlendinga. Áður
eru tilfærð ummæli Behaims
og annarra útlendinga, en árið
1533 var dæmt á alþingi, „að
Tilgangi MarshaElbjálparinnar náð, segir Timinn
Framh af 6. síðu.
tjöldin áhrifum sírium til þess
að ná þessu takmarki.
Með öðruin orðunt:
Af 400 miiljón króna Marslial 1-
„gjöfuni" þá er raunveru'.ega 200
m'lljónum króna varið til að
koma upp áhurl'irverksmiðjunni
(104—125 millj. byggingarkostn-
aður, 90—100 millj. kr. í Sogs-
virkjun lianda áburðarverksTniðj-
unni). Amerískt auðvald virðist
hafa sérstakan áliuga á að ná
þessari áburðarverksmiðju úv
clgn ríkisins og undir cign og
yfirráð sinna handgengnustu
manna á íslandi (B. Ól„ V. Þór)
og jafnvel liugsa sér verksmiðj-
una tii spreng'efraframleiðslu. ef
á þyrfti að ha'da. Og það beitir
því valdi. sem Marsliallgjafirnar
liafa veitt því, til aí ræna áburð-
arverksmiðjunni úr e.'gn þjóðar-
innar og itndir óbein yfirráð atn-
erískra auðkýfinga og banda-
manna þeirra á íslar.di.
í sömu grein sý.nir Einar
O’geirsson fram á, að ekki
einungis þann helming Mar-
sjallfjárins sem fer til a'ð
koma áburðarverksmiðjunni
upp, er til kominn af svcna
„göfugmer.nsku“, heldur
nægja þau tök, sem banda-
ríska auívaldið þegar hefur
á Islendingum ti? ao græða á
1 .jóðinni miklu meira en , gjöf-
unum“ nemur.
Tilganginuro er náð, segir
Tíminn.