Þjóðviljinn - 15.08.1954, Blaðsíða 7

Suunudagxir 15. ágúst 1954 — ÞJÖÐVILJINN — (7
5 Eftir friðarsamninginn í
Éúkarest rofaði nokkuð til
• í stjómmálunum, og fram á
sumar 1914 var allt kyrrt og
meinhægt á yfirborðinu. En
þó var loftið lævi blandið,
stórveldin mældu hvert ann-
aí, hrekklaus a-menningur
hafði enga hugmynd um hvað
að fór.
Vorið 1914 var styrkleiki
stórveldanna nokkurnvegihn
sem hér ségir: Þýzkaland
hafði 67. milljónir íbúa og var
inesta iðnaðarríki álfunnar.
Fastaher þess var 7—8
hundruð þúsundir, en ef ófrið
bæri að höndum var hægt að
senda um 4 milljónir og 800
þúsund manns til víg%7allanná.
Veikasta hlið þess var sú að
matvælaframleiðslan í land-
inu var of lítil handa þjóð-
inni, ef innflutningur tepptist.
Ennfremur vantaði olíu, bóm-
ull og nokkur önnur nauð-
synleg hráefni. ■ Herinn var
forkunnar vel útbúinn og
æfður, þýzkir herforingjar
framúrskarandi að dugnaði,
lærdómi og hollustu við land
sitt. Embættismannastétt
landsins var einhver hin
menntaðasta, heiðarlegasta
og stjórnhollasta embættis-
mannastétt, sem nokkurt stór
veldi hafði á að skipa, nema
ef vera slcyldi Bretland.
Bak við herinn stóð full-
knmuasti vélaiðnaður í heimi,
alþýðumenntun var þar á
lau'rium hærra stigi en hjá
nokkru öðru stórveldi, flot-
inn var ágætur.
Austurríki—Ungverjaland
hafði 51 milljón íbúa. Fasta-
herinn var um 500 þúsund, en
hregt var að kalla undir vopn
um 3 milljónir fyrirvaralaust
ef ófriður skyldi brjótast út.
Pvíkið stóð á gömlum merg
sem hernaðarstórveldi og
hafði gamalt og þrautreynt
herskipulag. Stóriðnaður var
þar allverulegur, m. a. ágæt-
ar hergagnaverksmiðjur, hin-
ar svonefndu Skodaverk-
smi.jur, sem stóðu hinum
hemisfrægu Kruppsverksmiðj-
um nokkurnveginn jafnfætis.
Matvælaframleiðslan var
nægileg handa þjóðinni, enda
þótt bændastéttin stæði á
fremur lágu stigi. Herfor-
ingjar og embættismenn voru
mjög misjafnir að dugnaði og
stjórnhoUustu. Ýmsar þjóðir
innan ríkisins stóðu í sjálf-
stæðisbaráttu gagnvart því óg
óslcuðu að losna úr tengslum
við það, einkum Tékkar og
Suður-Slavar. Flotinn var
fremur lítill, en batt þó tölu-
vei~ðan andstæðingaflota í
Mið jarðarhafinu.
ítalía var minnsta og veilc-
asta stórveldið. íbúatalan
var 36 milljónir, og sá her,
sem hægt var að bjóða út,
ef styrjöld bæri aT< höndum,
nam ekki nema rúmlega mill-
jón og revndist litOs virði er
til vígvallanna kom. Landið
var mjög fátækt af kolum
og járni og þvi lítið um stór-
iðnað. Matvælaframleiðslan
nægði þjóðinni heldur ekki.
Stjórnarkerfið var lélegt.
Þessar þrjár ofannefndu
þjóðir, Þríveldasambandið.
gátu boðið út ef ófrið bar að
■ höndum, rúmlega 8 milljón-
um hermahna og stóðu bví
vel að vígi’ í bjTfun stríðs,
.. en hinsv^gar var óhugsanlegt
að 1 p>r gætu jafnart- á við
andstæðingana ef uin lang-
varandi styrjðld væri að ræða
og Bretar væni í flokki and-
stæðinga þeirra.
Af stórveldunum í samúð-
arsambandinu voru Bretar að
vissu leyti sterkastir. Bret-
land sjálft hafði 46 milljónir
íbúa og í nýlendum þess og
samveldislöndum bjuggu rúm-
lega 400 milljónir manna.
Iðnaður þeirra var mikill og
fé þeirra stóð víða fótum.
Flotinn var hinn mesti í heim-
inum, en landherinn lítill.
Alls er talið að þeir hafi
getað boðið út rúmlega mill-
jón manna í styrjaldartilfelli,
en þar af var margt lið í ný-
lendunum, sem annað hvort
seint eða aldrei gat komið að
gagni í Evrópustyrjöld, og
þegar styrjöl'din skall á gátu
þeir í fyrstunni aðeins sent
100 þúsund manns til Frakk-
ágætar sveitir eins og t. d.
Kósakkána, sem voru eitt-
hvert frægasta riddaralið álf-
unnar. Meðal herforingja og
embættismanna voru að vísu
margir hæfileikamenn, en sem
heild var þessum stéttum á-
bótavant um margt, áhuga-
leysi og siðspilling var út-
breidd, ekki sízt meðal æðri
herforingja og embættis-
manna. Verkamenn og bænd-
ur voru fullir haturs og
fjandskapar gegn stjórn og
yfirstéttum, fjölmargir
menntamenn og aðrir miili-
stéttarmenn fylltu þann
flokk. Rússland var því mjög
veikt ríki er til átaka kom.
Af því sem nú hefur verið
greint er ljóst, að Frakkar,
Rússar og Englendingar,
samúðarsámbandið, hafði í
raun og veru mikla yfirburði
Serba. Hann gerðist mjög um-
svifamikill um útanríkismál
og tók að mestu ráðin í þe;m
efnum. Sendihérra Rússa í
Belgrad, Hartwig, sem var
gáfaður maður og dugmikill
og sá hvað verða vildi, eggj-
aði mjög rússnesku stjórnina
að standa dyggilega við hlið
Serba ef á þá yrði leitað.
Ákafur áróður gegn Austur-
ríki var rekinn meðal Suður-
Slava. Miðstöð þessa áróðurs
var í Serbíu. Austurríkismenn
— ekki sízt utanrikisráð-
herran Berchtold greifi, ótt-
uðust mjög þennan árcður,
sem miðaði að því að losa
Suður-Slava úr tengsum við
A.usturríki og mynda stór-
serbneskt ríki. Berchtold
greifi leit því þannig á málið
að Áusturríkismenn væru til-
neyddir að .taka í lurginn á
Friðsli
Skúli Þórðarson, magister:
©
Síðari grein
lands. Bæði hemum og rík-
inu ýfirleitt var vel stjómað
og hollusta herforingja og
annarra embættismanna við
ríkið var óbrigðul.
Frakkland hafði 36,5 mill-
jónir íbúa en í nýlendum þess
nam íbúatalan 58 milljónum.
Fastaherinn var eitthvað yfir
500 þúsund en átti að vera
800 þúsund árið 1916 sam-
kvæmt herlögunum frá 1913.
Alls er talið að þeir hafi get-
að boðið út 3,7 milljónum
manns, en mikið af því liði
var í nýlendunum og gat ekki
komið að neinu gagni ef um
þýzka skyndiárás var að
ræða. Herinn var ágætur og
að mörgu leyti vel búinn.
Herstjórnin var góð og studd-
ist við fornar erfíavénjur.
Iðnaður var allmikill og þjóð-
in stóð vel saman gagnvart
Þjóðverjum þó annars væru
allmiklir fokkadrættir í land-
inu.
Rússlancl var lang-víðlend-
asta stórveldið. Landsvæði
þess í sjálfri Evrópu náði
yfir hálfa álfuna, auk þess
voru lönd þess í Asíu stærri
en öll Norðurálfan. Land-
fræðilega var landið allt ein
heild, sem náði frá Vestur-
Póllandi austur að Kyrrahafi
og norðan frá íshafi suður
til Himalajaf jalla. íbúatala
þess var í kring um 170 mill-
jónir. I atvinnumálum og fé-
lagsmájum voru Rússar
skemmra á veg komnir en
ibiiar hinna Evrópustórveld-
anna. Iðnaður var mjög lítill
að tiltölu við stærð þjóðar-
innar. Matvæiaframleiðslan
var nægileg handa þjéðinni.
I stríðstilfelli gátu Rússar
kallað til vopna um 5 mill-
jónir manna, en skorti mikið
á að geta búið svo mikið lið
vopnum, enda þótt þeir hefðu
ágæta hergagnaverksmiðju i
Pétursborg, hina svonefndu
Putiloffsverksmiðju, og hefðu
þar að aulci hergagnafram-
leiðslu á fleiri stöðum. Her-
inn var að ýmsu leyti góður,
stóð á gömlum merg og hafíi
-innan sinna vébanda ýmsar
Hér hvíla þeir sem fórnað var.
yfir þríveidasambandið í lang-
varandi styrjöld, enda bvggðu
Þjóðverjar allar sínar vonir
á því að geta sigrað Frakka
í einum svip strax í byrjun
stríðsins og snúií síðan liðinu
gegn Rússum.
Friðarsamningurinn í Biika-
rest árið 1913 hafði i raun-
inni verið óhagstæðu’* fyrir
Austurríki, þar eð Serbar
styrktust, en þeir voru erki-
f jendur Austurríkismpnna, en
hin:r mestu vinir Rússa og
skjólstæðingnr þe:rra. Rúss-
neskum stjómmálamönnum
var ljóst að Austurríkismenn
myndu nota hvert tækifæri til
að lumbra á Serbum. Her-
má'ariðherra R.ússa Súkom-
línoff vi'di heldur heyja styrj-
öld við A.usturríki en þola
nokkurn yfirgang þess við
Serbum svo um munaði og
það '-ldi enga bið. Verst af
öllu yæri. að sitja aðgerðar-
laus og láta fjandsamleg öfl
leika lausum hala og levsa
rík!ð upp. M. a. var það tek-
ið til bragðs til þess að hræða
Serba að ha'da mik'ar her-
æfingar í Bosníu, sem var
næst landamærum Serbíu, cg
átti ríkiseríingi Austurríkis,
Franz Ferdihand erkihertogi,
að stancía fjnir þessum her-
æfingum, sem áttu að sýna
magt og ve'di hins austur-
ínks-ungverska stúrveldis.
Heræfingum } essum lauk
h:nn 28. júni með he'msókn
erkihertogahjónanna i höfuð-
l>org Bosníu, Serajevo. En
þar voru þau myrt af serb-
neskum ofstækismanni.
Stér serbneska hreyfingin
hafði sérstaklega mikla andúð
á erkihertoganum vegna af-
stöðu hans til Suður-Slava,
en hann stefndi að því -að'-.-*Át
veita þeim sjálfstæði intfðSs -
ríkisins, svipaða stöðu ejns'ÚÍ.
og Ungverjar höfðu. Með^-þyí '.Í^
hugðist hann gera þá ánægða
og trygga þegna keisarans.
Af þessu var hann vinsæll
meðal þeirra Suður-Slava, Á'
sem gerðu sig ánægða með -
að fá jafnrétti við Ungverja
og Austurríkismenn en kærðu
sig ekki um að slíta tengsl- -
um við ríkið. Af sömu ástæðu
litu áköfustu sjálfstæðis-
mennirnir á hann sem hættu-
legasta tfjandmann sinn og
beindu geiri sínum gegn hon-
um.
Berchtold greifa var ljóst að
að Austurríki gat ekki ráíizt
í nein stórræði á Balkan nema
með fulltingi Þjcðverja og ;
hafii áður en erkihertoginn
var myrtur fengið annan
austurrískan stjórnmálamann
til að semja einskonar álits- ,,
gerð til þýzku stjómarinhar
um nauðsynina á því að hefta
áróður Serba og á stuðningi
Þjóðverja til þess, vegna af-
stöðu Rússa. Skjal þetta var
fullsamið en þó ekki komið
til Berlínar þegar morðið var 4
framið. i: ~
Ódæðisverkið olli miklum ""
æsingum um gervallt rikið,
blöðin blésu að kolunum.
Berchtold greifi hugðist nota
tækifærið til að kúga Serba .
og bar það á serbnesku stjórn
ina að liún hefði staðið bak
við morðið. Hin áðurnefnda
álitsgerð var send til Berlín-
ar með viðbæti, sem þótti
viðeigandi vegna morðsins.
Þar að auki skrifaði Franz
Jósef keisari Vilhjálmi Þýzka-
landslceisara sérstakt, per-
sónulegt bréf. Maður var
sendur með plögg þessi til
Ber’ínar til sendiherra Aust-
urríkis þar, en hann átti að
koma þeim til réttra aðila.
Hinil 5. júlí var sendiherr-
anum bocið til liádegisverðar
hjá Vilhjálmi ke'sara og af-
henti honum skjölin. Keisar-
inn las þau strax, áður en
borðao var, í viðurvist sendi-
herrans og kvaðst elcki geta
gefið honum neitt ákveðið
svar fvrr en hann hefði ráðg-
azt við ríkiskanzlarann, Beth-
mann Ilollweg. En eítir að
búið var að borða, var ke;s-
arinn ekki eins gætinn og fól,
sendiherranum að tilkynrta.
Franz Jósef að Þjóðverjár
myndu veita Austumkis-
mönnum fullan stuðning ef til
ófriðar drægi. Hann sagðist
að visu' vilja heyra á’it rík- -
iskanzlarans, en kvaðst ekki
efast nm að hann væri sór
sammála. Þetta sagði hannj;
að ætti sérstaklega við um
deiluna milli Austurríkis og
Serbíu, en þó hún lelddi til
stvr.ialdar við Rússa. sagði
keisarinn að Au’turríkismenn
mættu reiða sig á st.nðning .
Þjóðveria. Þetta. ákveðna
svar keisarans kom sendi- .
herranum á óvart. svo géðum
crindislokum hafði hann ekki "
búizt við. Auðsýnilega liafði" ‘
keisarinn ekkert á móti því
að heyja styrjöld ef svo bæri
undir. En hinsvegar muné'v
hann hafa búizt við, að Rúss- kóy
ar þyrðu ekki að grípa til n::.
vopna ef þeir vissu að Þióð- -ú,
verjar stæðu við hlið Áustprn;.£-
Framh. á 11. sj$u.;