Þjóðviljinn - 15.09.1954, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 15. september 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Lík lornmanns varðveitt
Okkur íslendingum þykir að vonum merkilegt að hér
hefur fundizt steinþró, beinagrind og bagall Páls biskups
Jónssonar, en hann lézt árið 1211. Af því tilefni er fróð-
legt að rifja upp að árið 1950 fannst í danskri mómýri
2000 ára gamalt lík, furðulega óskemmt. Frá þeim fundi
er sagt í þessari grein, en hún er skrifuð af P.V. Glob,
sem er prófessor í fornleifafræði við háskólann í Árósum.
1 flestum löndum heims má
víðasthvar finna leifar bú-
staða og grafa manna frá
forsögulegum tíma. En af
þeim líkamsleifum forsögu-
legra manna, sem hingað til
hafa fundizt hefur verið erf-
iðleikum bundið og þvínær ó-
kleift að mynda nokkra heil-
lega hugmynd um líkamöbygg-
ingu og útlit þessara löngu
liðnu forfeðra vorra.
En nú hafa nýlega fundizt
í Danmörku líkamir manna frá
bronsöld (fyrir um 3000 ár-
um) og járnöld (frá h.u.b.
2000 árum), svo vel varð-
veittir að greinilega mátti
sjá allt svipmót þeirra og
var engu líkara en þeir hefðu
sofnað um stund.
|T ollund-maðurinn
Sá þeirra sem bezt hefur
varðveitzt og nákvæmlegast
hefur verið rannsakaður
fannst í svokallaðri Tollund
mýri í mið-Jótlandi í maímán-
uði 1950, er verið var að
skera þar mó.
Ég var einmitt að halda
fyrirlestur í Árósaháskóla
þegar ég var kallaður í sím-
ann og lögreglumaður til-
kynnti mér líkfund þennan.
Móskurðarmennirnir höfðu
kallað á lögregluna er þeir
fundu líkið og héldu að þetta
væri nýlegt morð.
Ég hélt þegar af stað til
Tollund mýrar, sem er vot-
lendi umkringt bröttum hæð-
um í óbyggðu héraði um mið-
bik Jótlands.
I mólaginu undir rúmlega
tveggja metra fargi lá saman-
hnipraður mannslíkami og
hafði enn ekki verið grafinn
allur upp. Við hófum að fjar-
lægja móinn utan af honum
og smám saman kom í ljós
fyrir augum okkar mynd
hans, þar sem hann lá í hnipri
með lokuð augu, rétt eins og
hann væri nýlagstur til
svefns. Hinn dökki mólitur
holds hans og hið tveggja
metra mólag sem hlaðizt hafði
ofan á hann í aldanna rás
sýndi okkur þó að sú gæti
tæplega verið raunin, enda
munu nú um 2000 ár síðan
maður þessi hvarf úr tölu lif-
enda.
Við flýttum okkur að hylja
líkama hans með mó á ný, til
að varna hinum eyðandi áhrif-
um loftsins að komast að
honum, losuðum hann úr mó-
laginu í stóru móstykki og
þannig var hann fluttur í tré-
kassa á Þjóðminjasafnið í
Kaupmannahöfn.
Hönd líksins sem fannst i
Gravballe. Á henni eru
elztu fingraför sem lög-
reglan hefur komizt yfir
og pau eru eins skýr og af
lifandi manni.
Hengdur
Maður þessi hafði auðsjá-
anlega ekki dáið eðlilegum
dauðdaga. Hann hafði verið
hengdur. Um háls hans lá
haglega fléttuð snara, og lágu
endar hennar niður með baki
hans. Hann var klæðlaus,
nema hvað hann hafði húfu
á höfði og belti um sig miðj-
an. Húfan var topphúfa,
saumuð saman úr átta leður-
pjötlum, og sneri loðnan inn.
Band lá úr henni niður fyrir
hökuna. Beltið var hnýtt í
hnút að framanverðu. Auðséð
var að honum- hafði verið
fenginn hvílustaður þarna í
mýrinni þegar eftir að heng
ingin hafði farið fram.
Rannsókn á dánarorsökum
Tollund-mannsins hófst þegar
eftir að hann kom til Kaup-
mannahafar. Leitað var í
sögubókum, og frásagnir af
svipuðum fundum sem þess-
um rannsakaðar. Á síðastliðn-
um tveim öldum hafa fundizt
um 100 lík svipuð þessu í
norðvestur-Evrópu, þ.e. Dan-
mörku, norðvestur-Þýzkalandi
og Niðurlöndum. Flest eru
frá því í upphafi járnaldar,
eða frá því um Kristsburð.
Sumir þessara manna hafa
án efa verið glæpamenn, sem
teknir hafa verið af og kast-
að síðan í vötn eða fen,
enda er þessi siður nefndur á
nafn í söguritun frá þessum
tíma. — Rómverjinn Tasítus
segir t.d. um þýzka þjóð-
flokka á fyrstu öld e. K.:
„Svikarar og liðhlaupar eru
hengdir í trjám, raggeitum,
fúlmennum og þeim sem svíkj-
ast um er drekkt í fúafenum
sveipaðir fléttuðum mottum.
Þessi mismunur á refsingum
bendir til þess að ósvífnisaf-
brotum sé hegnt opinberlega,
en skammarlegum afbrotum í
kyrrþey“.
Þessi ummæli Tasítusar
koma að vísu ekki heim við
það, sem lík þau er fundizt
hafa í mómýrunum gefa til
kynna, annað en það að
glæpamönnum sem teknir
voru af lífi var valinn hvíld-
arstaður í mómýrum.
En mikill meirihluti þeirra
líka sem fundizt hafa eru án
efa af mönnum sem guðunum
hefur verið fórnað, og virðist
Tollund-maðurinn var með snöru um hálsinn pegar
hann fannst
Danskir verkamenn fundu líkið, pegar peir voru að
grafa mó. Það var svo óskemmt að peir héldu að parna
hefði verið framinn nýlegur glœpur og sóttu lögregl-
una í snatri.
það líklegasta skýringin á
dauða Tollund-mannsins. Er
fyrirbrigðið var athugað nán-
ar kom í ljós, að öll lík sem
fundizt hafa í mómýrum sem
þessum hafa haft það sam-
eiginlegt að hjá þeim hefur
ekki fundizt neinn grafarút-
búnaður, né skraut, né neitt
þvíumlíkt. Þetta er í beinni
mótsetningu við það sem
vanalega á sér stað við hinn
ríkulega umbúnað annarra
grafa frá bronsöld. Líkin í
mómýrunum voru einungis
búin hversdagsklæðum, eða
alls engum, og setur það þau
í sérflokk.
Það hefur gert visinda-
mönnum erfitt fyrir um að á-
kveða aldur þessara öldnu for-
feðra okkar, að hjá þeim hef-
ur ekki fundizt neinn hlutur
er tímasetja mætti. En með
nýjustu aðferðum vísindanna,
bæði svonefndri frjógrein-
ingu, og rannsóknum á geisla-
verkun kolefnis, er hægt að
ákveða aldur efnanna all ná-
kvæmlega.
Fleiri líkfundir
Ein fyrsta skráða heimild
um líkfund í mómýri í Dan-
mörku er frá árinu 1797. Þá
fannst nálægt Undelev í suð-
ur-Jótlandi mannslík, varð-
veitt svo vel að hár og negl-
ur voru órotin, klætt í leð-
urstakk og skó. Finnendurnir
urðu ofsahræddir og huldu
það í moldu á ný.
Hið sama gerðist er könu-
lík fannst árið 1843 í ná-
munda við Korselitse á Falst-
ri, en Friðrik krónprins síð-
ar Friðrik VII., lét grafa
það upp á ný, enda var hann
áhugasamur um fornleifa-
fræði.
Árið 1946 fannst í Borre-
mose í Himmerland mannslík
er var eins og önnur er áður
höfðu fundizt, klæðlaust, með
snöru um hálsinn og tréstaf
grafinn við hlið sér. Það var
heillegt og jafnvel vöðvar og
húð höfðu varðveitzt. Snöru-
endarnir höfðu verið skornir
þvert yfir og hnúti hnýtt á
endana. Höfuðkúpan var brot-
in í hnakkanum og hægri fót-
urinn brotinn fyrir ofan hné.
Virtist svo sem hann hefði
skaddazt þannig meðan verið
var að koma honum fyrir í
mýrinni. 1948 fannst í sömu
mýrinni lík feitlaginnar konu,
og telja menn að þau hafi
búið í litlu virki sem grafið
hefur verið upp þar í nánd og .
mun hafa verið stofnað hér ,
um bil tveim öldum fyrir
Krist. Þar mun hafa verið
sveitaþorp með 28 býlum og
steinlagðri götu. Húsin munu
hafa verið aflöng, í öðrum
enda hefur mannfólkið búið,
en húsdýr í hinum.
Fórnað Óðni
Það að bæði Tollund og
Borremose-maðurinn voru
hengdir þarf ekki að benda tií
þess að þeir hafi verið af-
brotamenn. í fornum sögum
er þess einmitt getið að heng-
ing hafi verið tengd fórnum
til goðanna. Óðni voru helg- ;
aðir allir vopnbitnir menn, og
tíðkaðist það að færa honum
reglulegar mannfórnir. Þeir er
fórna átti voru hengdir í tré
og stungnir spjóti. Þannig
segir í sögu af fórn Víkars
konungs, a5 þegnar hans urðú
gripnir mikilli sorg er ákveðið
var að fórna honum og ráð-
gjafar hans áltváðu að gera
„nokkra minning blótsins"..
Var hann hengdur í snöru úr .
kálfsþörmum og stimginn.
reyrsprota. En er sögð voru .
orðin „Nú gef ek þik Óðni“,
þá brá svo við að kálfsþarm-
arnir urðu að kaðli, og reyr-
sprotinn að spjóti, og lét Vík-
ar konungur þar líf sitt.
Þarna er frásögn af því
hvernig mönnum var fórriað
Óðni goðföður, hinum æðsta'1-
guði. Hún kemur vel heim við si
Framhald á 11. síðu.