Þjóðviljinn - 22.09.1954, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 22. september 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Einn af fornleifafræðingum Calypso skrásetur lýsingar á nokkrum þeim disluim og könnum, er
geymst höfðu á liafsbotni við Grand Cougloué í því nær tuttugu og tvær aldir.
tw*-------------------------------
Einn helzti kafari Marseille-
borgar í Frakklandi heitir
Christianini. Hann er mikill á-
hugamaður um köfun og hef-
ur tileinkað ,sér þá köfunarað-
ferð sem nefnd hefur verið á
íslenzku „húðköfun“, þ. e.
menn kafa án búnings, með
hjálm og hafa birgðir súrefnis
í geymi á bakinu. Dag einn
fyrir nokkrum ' árum kafaði
hann djúpt út af ströndinni
austur af Marseille, en gáði
ekki að því að loftbirgðirnar
eyddust og var allt of lengi í
kafi. Honum var bjargað nær
dauða en lífi og komið á
sjúkrahús í Marseille, þar
sem hann varð að liggja í sex
mánuði áður en hann náði
heilsu á ný.
Meðan hann lá á sjúkrahús-
inu heimsótti hann í hverri
viku vinur hans, kafarinn
Dumas. Eitt sinn sagði Christi-
anini honum frá geysilegri
mergð humra sem hefðust við
á hundrað feta dýpi út af vest-
urhöfða eyjarinnar Grand
Congloué, sem liggur h. u. b.
15 kílómetra austur af hafnar-
mynni Marseille. ,,Það er ör-
uggt mark um staðinn, að þú
finnur humrana þar sem leir-
kerin eru.“ Dumas spurði hann
nánar um ker þessi en Christ-
ianini hafði engan áhuga fyrir
þeim, hann hafði séð svo mikið
af leirkerum að hann var orð-
inn hundleiður á þeim. Hann
vildi fyrst og fremst vekja at-
hygli manna á humrunum.
Sumarið 1952 var Dumas
ráðinn kafari á hafrannsókna-
skip franska flotans, Calypso.
Það hafði veturinn 1951—2
starfað á Rauða hafi, en átti
um sumarið að rannsaka leif-
ar forns skips sem Dumas
hafði fundið hjá Maire-eyju,
skammt frá Marseille.
í leiðinni var ætlunin að lita
á þessar krukkur á humra-
miðunum hjá Grand Congloué.
Eftir nokkrar árangurslausar
leitartilraunir kafaði forystu-
maður leiðangursins, Cousteau,
og fann eitt fornt leirker.
Fornleifafræðingur nokkur
sem var um borð, Fernand Be-
noit, staðfesti að það væri af
grískri gerð, sömu tegundar og
ker sem fundizt hefðu frá 4.
til 2. öld fyrir Krist. Það kom
brátt í ljós að þarna undir
þverhnýptri strönd Congloué-
eyjar lá eldfornt skip, sem
einhvern tíma hafði farizt
þar, hlaðið leirkerum. Er sú
uppgötvun hafði verið gerð,
var hætt við allar rannsóknir
hjá Maire-eyju.
Kafararnir hófu að flytja
farm skipsins upp á yfirborðið,
um borð í skipið Calypso. En
brátt kom í Ijós, að leirkerin
höfðu grafizt undir botnleirn-
um svo erfitt var að ná þeim.
Þá var útbúin sterk dæla, sem
dældi upp botnleirnum með
öllu er í honum var, og með
henni náðist fjöldi smáhluta
sem köfurunum hefði verið ó-
kleift að ná heilum með hönd-
unum.
Nokkrar heilar og innsiglað-
ar vínkrukkur komu upp, og
eina þeirra opnuðu þeir og
fundu fljótandi vín í henni, ó-
salt! En bragðið var ekki bein-
línis sætt, líklega voru helzt
til margar aldir liðnar frá
bruggun þess.
Mörg kerin komu upp á yf-
irborðið fyllt leirbrotum og
diskum, skeljum og smástein-
um. En jafnframt gægðist dýr
nokkuð, heldur ófrýnilegt út
úr opi þeirra, kolkrabbinn.
Dælan flutti og með sér
fjölda smáhlutá, brot úr skál
með upphleyptu skrauti, kop-
arnagla, bronskróka, fingurgull
úr bronsi og hnífa úr sama
málmi. Sumir þessara hluta
reyndust vera frá miðöldum,
enda hafa örlög margra sjó-
manna ráðizt við Grand Con-
gloué.
Að boði franska hershöfð-
ingjans Eugéne Aime Molle,
sem mikinn áhuga hafði á
leiðangri þessum, byggði
franski herinn dælustöð á
eynni sjálfri, rétt við sjávar-
borð. Hann kom sjálfur um
borð í Calypso, kafaði í frosk-
búningi, og sá hversu ill að-
staða var að nota dæluna um
borð í skipinu, þegar veður
tóku að versna er leið á haust-
ið.
Rannsóknum á hinu forna
skipi var haldið áfram fram
eftir vetri, og létu kafararnir
ekki á sig fá þótt kaldur væri
sjórinn og úfinn á köflum.
Eitt hörmulegt slys skeði þó á
þessum tíma og lá við borð
að hætt yrði frekari rannsókn-
um af þeim sökum.
í nóvember höfðu tveir
stæðilegir piltar komið til
skipstjórans og beðið um
vinnu við köfun. Þeir höfðu
nýlega verið leystir frá her-
þjónustu í flotanum og höfðu
barizt í Indó Kína. Þeir hétu
Pierre Servanti og Raymond
Kientzy, báðir æfðir kafarar.
Skipstjórinn sagði þeim að
hvert rúm vær skipað, en þeir
báðu þá um að fá að starfa
sem sjálfboðaliðar í mánuð,
og var því tekið með þökkum.
Þeir hófu störf þegar í stað
og reyndust ötulir og færir.
M'erkur forn-
leifafundur
nálægt
Marseille í
Frakklandi
...—.---------------------
Einn dag slitnaði Calypso upp
af legufærum sinum og tók
Servanti að sér að kafa niður
og leita akkerisins. Hann hafði
með sér dufl til að merkja
staðinn þar sem hann hætti
leitinni, því að svo var djúpt
þarna að ekki var talið að
akkerið fyndist í fyrstu at-
rennu.
Eftir 10 mínútur hættu loft-
bólur frá útöndun kafarans
að koma upp á yfirborðið, og
þegar í stað fór annar kafari
niðUr. Hánn fann Servanti
meðvitundarlausan þar sem
hann var að koma duflinu
fyrir á 210 feta dýpi. Ser-
vanti var í skyndi fluttur upp
á yfirborðið og gefin gerfi-
öndun í öndunartækjum skips-
ins. Síðan var farið með hann
til Marseille, þar sem sjúkra-
bíll beið á bryggjunni að
beiðni skipstjóra. í sjúkrahúsi
var Servanti hafður í stál-
lunga í fimm tíma, en án ár-
angurs. Hann var látinn.
Köfun lá niðri um nokkurn
tíma eftir þetta, en var þó
hafin á ný og kom þá Kientzy í
stað Servantis sem fastráðinn
kafari á Calypso.
Leiðangur þessi var mjög
kostnaðarsamur og um tíma
varð erfitt að útvega allt nauð-
synlegt fjármagn til að standa
straum af kostnaðinum. í upp-
hafi hafði menntamálaráðu-
neyti Frakklands og flotinn
lagt honum til fé, en er það
hrökk tæplega fyrir kostnaði
hlupu undir bagga hr. Cou-
taud, hafnarstjóri Marseille,
Frangois Juniet, vitamála-
stjóri, sem lánaði smáskip til
sendiferða, borgarstjórn Mar-
seille og Landfræðifélag
Bandaríkjanna, ásamt fleirum.
í maí 1953 hafði verið lokið
við að grafa allan leir úr
framhluta skipsins, allt niður
að kili. í ljós kom að það
hafði verið byggt úr eikar-
borðum sem voru 50 sentí-
metrar á breidd og 75 sentí-
metrar á hæð. Bolur og
þilfar voru slegin blýplötum,
og var áætlað að um 20 tonn
af blýi væru í skipinu. Kop-
arnaglarnir sem blýplöturnar
voru festar með, voru einnig
þaktir blýi til að varna tær-
ingu.
í botni skipsins fannst blý-
pípa, all löng. Ekki er vitað
með vissu til hvers hún muni
hafa verið notuð, en finnist á-
framhald hemjar í afturhlutan-
um bendir allt til að þarna sé
um leifar af dælu að ræða.
Einnig' fundust þar leifar af
brenndum og reykþöktum eld-
húsáhöldum, sennilega úr eld-
húsi skipsins, en það mun hafa
verið opinn eldur á afturþilfar-
inu.
Læknir skipsins, Jean—Loup
Nivelleau de la Bruniére, var
dag einn að kafa niður með
hinum bratta marbakka eyjar-
innar. Kom hann þar þá auga
á akkeri skipsins, á sextíu og
fimm feta dýpi. Krókur þess
mun hafa verið úr harðviði,
og er hann auðvitað horfinn.
En við efri enda akkerisins
mun hafa verið þung þver-
stöng úr blýi til að sökkva
því, enda mun ekki hafa veitt
af henni, því að akkerisfestin
mun hafa verið léttur kaðall.
Akkerið hefur ekki verið
hreyft enn, en mun verða
rannsakað nánar síðar.
Allmiklar leifar timburs
fundust úr byrðingi og þilfari,
skipsins, en fúnar mjög, og
þoldu ekki að koma í snert-
ingu við loft en nokkrir bút-
ar verða þó varðveittir í sér-
stökum legi.
Málmar þeir sem fundizt
hafa eru af fjölmörgum teg-
undum: blý, járn, bronsnaglar,
sumir allt að 40 sm. langir,
þúsundir smárra koparnagla,
en engir dýrmætir málmar.
Farmur skipsins hefur að
mestu verið leirker, sem fyllt
hafa verið víni. Tvær tegundir
hafa fundizt af þeim. Önnur
er ítölsk, þau ker eru aflöng,
með löngum stút og handföng
út frá stútnum, er bogna í rétt
horn, en enda í bolnum. Hin
gerðin er grísk, og eru ker af
henni sverari og egglaga. Tóku
þau fyrrnefndu um 20 lítra.
en þau síðarnefndu um 25
lítra. Vínið mun hafa verið
flutt í þeim seigfljótandi, en
kaupandi síðan þynnt út með
vatni.
í skipinu fannst og mikill
fjöldi diska, kanna, potta óg
annarra leirmuna, alls um 40
tegundir. Þeir voru auðsjáan-
lega ekki handverk, heldur
fjöldaframleiðsla, þar sem á
mörgum þeirra sást sömu mót-
unarförin. Þeir munu hafa ver-
ið steyptir í tréformi, og leið-
ir það þar með í ljós að fjölda-
framleiðsla hefur þekkzt þegar
tveim öldum fyrir Krist,
Þeim hafði verið staflað
vandlega í trékassa, og mátti
enn greina handaverk hins
vandvirka umbúðamanns, þótt
trékassarnir væru horfnir.
Neðansjávarsjónvarp
Fornleifafræðingarnir serra
störfuðu á skipinu töldu það
miklu varða að geta fylgzt
með uppgrefti hinna dýr-í
mætu muna og kom sjónvarp-
ið þá í góðar þarfir. Félagið
British Thomson-Houston lán-
aði allan útbúnað, myndatöku-
vél, viðtæki og sérfræðinga,
Fornleifafræðingarnir gátu síð-
an fylgzt með störfum kafar-
anna uppi á skipinu. Til lýs-
ingar voru notaðar 6000 volta
Ijósaperur, sem myndu springa
á 30 sekúndum væri kveikt á
þeim ofansjávar. En neðan-
sjávar duga þær í eina klukku-
stund. Hver pera kostar 90
dollara.
Auk þess var komið fyrir
hátalaraútbúnaði á mynda-
tökutækinu, þannig að fora-
leifafræðingarnir gátu gefið
skipanir sínar og leiðbeint
köfurunum.
Hver var eigandi hins forna
skips sem fórst við Grand
Congloué fyrir 22 öldum?
Ætla mætti að erfitt væri að
grafa það upp, en Benoit forn-
fræðingur leiðangursins, telur
sig samt hafa leitt það í ljós
svo því nær óyggjandi sé.
Að vísu fundust í skipinu eng-
ar leifar manna, né kenni-
merki sem átta mætti sig ,á,
Að einu undanskildu. Á stút
sumra leirkeranna fannst
fangamark grafið, stafirnir
SES ásamt mynd af þríálma
forki, en á sumum var akkeri.
Hvað táknaði þetta SES?
Benoit fornleifafræðingur taldi
það vera fangamark skipseig-
andans. Hann fór til Ítalíu„
Framhald á 8. síðu.
2200 Áni gomnlt grískt skip
rnnnsnknð n bnfsbotni