Þjóðviljinn - 15.10.1954, Blaðsíða 3

Þjóðviljinn - 15.10.1954, Blaðsíða 3
Föstudagur 15. október 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (S Það var kona sem gaf okk- ur hann. Hún kvað búa suður á Vatnsleysuströnd. I dag gengur hann hér um meðal okkar meistarinn, einn af fá- um sem þrátt fyrir allar deil- ur og sundurlyndi er viður- kenndur, einn þeirra sem er og verður. Kjarval. Fyrir hálfri öld var enginn Handíða- og myndlistarskóli til á Islandi. Heldur enginn Mynd- listarskóli. Guð má vita hve margir af þúsundi Islendinga hafa þá nokkru sinni heyrt orðið ismi. En Austfirðir voru þá sem nú ekki aðeins tröll- auknir og hrikalegir í hömrum sínum og fjöllum heldur og auðugir af mjúkri fegurð, tærri birtu, Ijósri dýrð bjartra daga, milli þess sem ömurleiki þokunnar ríkti. I einum þessara fjarða er smaladrengur, hald- inn þeirri ónáttúru að reyna að festa dýrð þessa lands í mynd- um á pappír. Svo hundheiðinn Kiarvalshús eða ,.messa”? venjulegt viðtal. Það var kjar- valskt. Nei, þið eigið ekkert að skrifa, sagði hann. Nú eigið þið ekkert að skrifa. Eg banna ykkur að skrifa orð. Mega blaðamenn aldrei láta sér líða vel, hvíla sig eins og annað fólk? Nú eigið þið að drekka kaffi, hvíla ykkur, rabba, ekki skrifa. Eg banna ykkur að skrifa, sagði Kjarval. Það var skipun. Nú eru íslenzkir blaða- menn yfirleitt ekki þœr skepn- ur sem sumt fólk vill gjarna að þeir séu. Þá setti hljóða. Að skrifa ekki var að svíkja les- endurna. Að skrifa var að svíkja Kjarval. Eg ætla að svíkja báða. — Það þarf því ekki að taka fram að allt sem hér er sagt er skrifað í full- komnu forboði Kjarvals. að tjá álfahallir og tröllaborg- ir í þessu landi forneskjunnar, ^vað er huldutólk'. þar sem mvndlist hafði þó allt til þessa einkum birzt í áminn- ingu um Jesú Krist óg hans pínu á húsgafli einn dag í viku. Og í þessum firði, sem á ís- lenzkan mælikvarða er þó raun- ar vart annað en vík móti opnu hafi, var til bændakona sem skildi að fleira er ein- hvers virði í lífinu en blessuð sauðkindin og hennar göfugu afurðir (þá var naumast enn farið að hugsa í „slægðum fiski með haus“). Ást og skiln- ingur íyrrnefndrar konu á drengnum hrifu hann frá því hlutskipti að rölta á eftir roll- um og komu því til leiðar að hann var sendur út í hinn stóra heim til þeirrar óráðsíu að föndra með blýant og liti. Hví- líkt uppátæki! Þvílíkt fáheyrt háttalag. Skyldi ekki hafa ver- ið talið nær að venja drenginn við „öll algeng sveitastörf" svo hann gæti með tímanum komizt upp í það að verða „nýtur“ bóndi? En smala- drengurinn af Austfjörðum kom aftur heim er hann hafði lært að beita blýanti og pensli, — og íslendingar fóru brátt að kynnast myndlist í öðru formi en sem kvöldmáltíð og kross- festingu á bak við prestinn á sunnudögum. Þannig var upp- haf ævintýrsins. Kraftaverkið hafði gerzt: íslendingar höfðu eignazt nýjan heim. Heim myndlistarinnar. — Og konan sem losaði Kjarval frá smala- mennskunni og kom honum í Listaskólann lifir enn suður á Vatnsleysuströnd. Svo ung er íslenzk myndlist. Nú eigið þið ekkert að skrifa. Kjarval hélt fyrstu sýningu sína árið 1907. Það var áður en ,,elzta“ núlifandi dagblað á íslandi varð til. En samt var til maður sem skrifaði um myndir Kjarvals. Það var Guðbrandur Magnússon. Hann skrifaði í „útkjálkablaðið" Austra. Síðan hafa margir blaðadálkar verið skrifaðir um Kjarval og list hans. Sjálfur hefur hann þó ekki plagað blöðin með óskum eftir skrif- um. En um daginn gaf hann blaðamönnum kaffi. Gamall blaðamaður mun hafa átt sinn góða þátt í því. Almenn blaða- viðtöl Kjarvals hafa ekki mörg verið. Það kom líka í ljós þegar við vorum seztir hjá honum að þetta var ekkert Kjai’val segir að það sé huldufólksisti mikill mættur frá Tímanum og einhver notar tækifærið og spyr meistarann hvort hann hafi orðið var við huldufólk. — — Eg hef oft orðið var við ýmislegt, var við mjög mikið. En hvort það hefur verið huldu fólk, ja, — huldufólk eða huldufólk ekki, hvað er hqldu- fólk og hvað er huldufólk ekki; hvað er draugur og hvað er draugur ekki; drap ég hann eða drap ég hann ekki; það er mikil spurning. Meistarinn er ekki spurður meira um huldufólk, en hann heldur á- fram. — Hvað er þetta sem maður verður var við? Mann- eskjan geislar út frá sér, út- varpar frá sér. Þið vitið ekki hvað það er voðalegt að vera einn úti i hrauni, hvað það er óttalegt. — IV músik. Maður er svo móttæki- legur fyrir músik úti í hrauni. Okkar land. Okkar land er merkilegt. Okkar land er miklu merkilegra en við höfum hugmynd um. Þögnin sem ríkti í þessu landi fyrir stríð var stórkostleg. Haldið þið að það hafi verið huggulegt þegar stæðin manns voru gerð að skotskífum? Eg hef aldrei skilið til hvers þetta stríð er hér heima nema ef það væri til þess að hrekja mig burt úr stæðunum mínum. Láta mig hætta þessu, að mála. Náttúran er voldug. En ég skil ekki hvað menn eiga við þegar þeir segja að ég sé að skreyta hana. Skreyta jörðina! Það er ekki rétt. Eg er1 aðdá- andi hennar — Lesið Undur veraldar, lesið hana vel, þá skiljið þið betur hvað náttúr- an er voldug en við óhugsan- lega lítil, bókstaflega ekki neitt. „Ef maður málar verulega góða mynd“. Rabbið skiptir aftur um tón. Kemur víða við. Það er varp- að að Kjarval ýmsum heimsku- legum spurningum. Einhver sem ætlar að vera djúpvitur spyr hvað hann segi um ungu málarana. — Eg hef ekkert nema gott um ungu málarana að segja, svarar Kjarval. Og enn er talað um mynd- list. — Ef maður málar verulega góða mynd hefur maður hvorki ráð á því að eiga hana eða selja hana. En maður verður þó að viima fyrir s5nu lifibrauði ,Ég banna ykkur að skrifa nokkuð“ Þegar ég er búinn að vinna mig inn í þögn mótívsins — þá kemur hið óþægilega í gegnum athafnir fólksins. Þetta er það voðalega. Þegar náttúran, sem hefur spilað upp fólkið, búið til einstaklinginn, fer að end- urvarpa áhrifum þess. Hugsið ykkur hraungíg sem straumurinn rennur frá í margar áttir. Hann er fyrst og fremst útvarpsstöð. Hraun- straumamir storkna, og taka á móti áhrifum allstaðar að í þúsundir ára. Svo endurvarpa þeir. Eg hef heyrt margskonar hljóð úti í hrauni. öll náttúr- an er eitt spilverk, alltsaman því það er ekki hægt að gera kröfu til þess að fólki sé borg- að fyrir að gera ekki neitt, — þó það væri æskilegt, segir Kjarval. Maður á eliki að lifa til þess eins að láta sér líða vel, en maður á heldur ekki að fyrirbyggja að manni geti liðið vel. Það er óumflýjanlegt að manni líði einstöku sinnum vel — af því maður lifir. Sinnuleysið fyrir fegurðinni. Og skyndilega fer Kjarval að tala í hita um ýmislegt sem særir fegurðarsmekk hans í út- liti bæjarins. — Fegurðin er sameign okkar allra, segir hann. Það sem er fagurt hlýt- ur að gleðja okkur alla Það sem er ljótt snertir okkur alla, segir hann. Sinnuleysið um sameign feg- urðarinnar, og óþægindin .sem allir verða fyrir af því Ijóta, virðist brenna hann: Það er margt einstakt fagurt, en það er ekkert sem gleður mann þjóðfélagslega, segir hann. Kjarvalsliús eða — Og nú svík ég ekki Kjarval meir, heldur lesendurna. Þeir hafa ekki lesið nema vesalt bergmál af því sem meistarinn sagði. Hann hefur nú í hálfa öld málað af kappi; verið mik- ilvirkastur allra íslenzkra mál- ara. Hann nýtur þess í orði að vera stolt þjóðarinnar. Þegar Guðbrandur Magnússon skrif- aði um hann fyrstur manna í Austra fórust honum þannig orð að þjóð sem ætti slík efni, slíka hæfileikamenn ætti rétt á því að vera frjáls og sjálfstæð þjóð. Þau orð voru sögð á því hlýviðrisskeiði þjóðfélagsins þegar vonglaður vorþytur ung- mennafélagsskapar lék um vallgróin bæjaþök í skóglausu bithagalandi bændaþjóðar, löngu áður en nokkurn óraði fyrir heimilisdráttarvél og landsölu. Nú hefur Kjarval málað í hálfa öld, og fáir munu vera svo gersneyddir áhuga fyrir myndlist að þeir hafi ekki einhverntíma skoðað myndir eftir Kjarval, — og viður- kennt sannleiksgildi orða Guð- brands. Jafnframt liafa þeir vafalaust séð að það þarf ís- lending til að mála slíkar myndir sem Kjarval. Enginn nema sá sem er upprunninn með íslenzkri þjóð, samgróinn landi og þjóðlífi gæti gert slílt- ar myndir. Jafnvel hinar marg- umræddu fantásíúr hans eru af íslenzkum rótum runnar. Þegar Guðbrandur Magnús- son skrifaði fyrst í Austra var þjóðin fátæk og vanmáttug, en það var vaknandi þjóð er fagn- andi skynjaði komandi frelsi. Og þegar þjóðin öðlaðist. frels- ið hófst aftur bjartur söngur stórhuga (þótt vorsöngvar hinna gömlu samherja Guð- brandar væru þá orðnir að rámu dreifbýlisrauli). Og þjóð- in fann sig þess umkomna að gjalda meistara sínum og stolti, Kjarval, einhverja við- urkenningu fyrir myndirnar sem hann hafði gefið henni. Það var ákveðið að byggja Kjarvalshús_ Þar skyldu hon- um búin beztu vinnuskilyrði, þar skyldi vera heimili hans. Þar skyldi þjóðin fá að njóta verka hans. Áform samboðið fagnandi frjálsri þjóð. Alþingi hét 300 þús. kr„ Reykjavíkur- bær hét lóð (sem annað hús stendur raunar á enn í dag). Síðan eru 9 myrk ár liðin. Og stjórnarvöldin hafa gleymt með öllu Kjarvalshúsi. Þau hafa ekki mátt vera að hugsa um það fyrir landsölu.. I stað þess að byggja yfir íslenzkt lista- safn, í stað þess að byggja Kjarvalshús senda þau íslend- inga til að byggja „messa“ yfir Bandaríkjamenn á Keflavíkur- flugvelli. Svallhús fyrir bingó- Með langferðabíl til móís við verkefnin spil, drykkju og breim banda- rískra. Slíkar eru menningar- hallir stjórnarvaldanna í dag. Er ekki kominn tími til &ð þjóðin taki sínar ákvarðanlr um byggingu Kjarvalshúss. Það var íslenzk bændakona se:n fékk því ráðið að Kjarval ger;- ist málari. Vilja íslenzkar ko ur máske taka að sér að sjá um að byggt verði Kjarvals- hús — áður en þáð er orðið um seinan. J.B_ Kosningar á þing A. S. I. Félag sýningarmanna í k\ik- myndahúsum kaus fullarúa sinn á Alþýðusambandsþing. K o=n- ingu hlaut fulltrúaefni afturhaltis- ins, Óskar Steindórsson með 10, atkv. gegn 7. Verkalýðsfélag Egilsstaða- lirepps hefur kosið Sigurð Ein- arsson fulltrúa sinn á 24. þing Alþýðusambands Islands. pjk hefur Verzlunarmannafélag Siglufjarðar kosið Erlend Páls;on sem fulltrúa sinn á þingið. SorgSegt slys Það sorglega slys gerðist aust- ur við Tungufljót í Biskupstung- um s.l. mánudag að sjö ára drengur varð undir jappakerru og beið bana. Slys þetta gerðist við beitar- húsin frá Vatnsleysu er standa' skammt frá Tungufljóti. Erlendur Björnsson hreppstjóri á Vatns- leysu var þar ásamt Gísla sonar- syni sínum sjö ára á ferð í jéppa og með kerru aftan í honum. Jeppinn rann í brekkunni,- sam er mjög brött, og hvolfdi honu'm. en drengurinn var þá kominn út úr jeppanum og varð undir kerrunni. Hann var þegar fluít- ur áleiðis til Reykjavikur, en lézj á leiðinni.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.