Þjóðviljinn - 06.02.1955, Blaðsíða 7

Bjöm Sigurðsson læknir,
forstöðumaður Tilrauna-
stöðvar Háskólans að Keld-
um, ferðaðist i fyTrasumar
um Ráðstjórnarrikin með ís-
Ienzku menntamannanefnd-
inni er þangað var boðin.
Björn lýsir í þessari grein
nokkru af því er fyrir augu
bar i þessari ferð.
Síðastliðið sumar f erðaðist
ég til Ráðstjórnarríkjanna í
boði MÍR. Eg fór fyrst og
fremst til að svala forvitni
minni um það, sem þar er að
gerast, og var mér þó ljóst,
að henni mundi ekki fullsval-
að á 2—3 vikum.
Ónnur ástæða til að ég tók
þessu góða boði var sú, að mér
hefur virzt vera gerðar tilraun-
ir til að hræða forvitna menn
frá því áð ferðast til Ráð-
stjórnarríkjanna, og ég held
að sem flestir eigi að sýna í
verki andúð sína á þeirri við-
leitni.
Eg mun ekki rekja ferðasögu
mína mér. Eins og aðrir gæti
ég sagt yður frá miklum fram-
kvæmdum í atvinnu- og menn-
ingarmálum; ég gæti sagt frá
uppbyggingu borga, sem ég sá,
bæði Stalíngrad, sem Þjóðverj-
ar gjöreyddu, en er nú á leið-
inni að verða stórborg að nýju,
og Moskvu þar sem margar
stórbyggingar eru að rísa og
gefa borginni nýjan svip.
Þér hafið heyrt um allt þetta
áður og ég gæti litlu bætt við.
Eg gæti einnig sagt yður frá
öðru sem ég ýmist ekki skildi
eða ekki féll í smekk minn —
byggingastílnum, sem mér þótti
ofskreyttur, nýju málaralist-
inni, sem mér þótti ólistræn.
Annars er dómur ferðamanns
um það sem hann sér í Ráð-
stjórnarríkjunum venjulega
fremur talinn vitnisburður um
hann sjálfan, en miklu síður
vitnisburður um það sem hann
sá og heyrði og frásögnin nær
þannig ekki eiginlegum til-
gangi sínum. Bæði vinum og
fjendum Ráðstjórnarríkjanna
hættir reyndar til þessa.
Án þess að fara út í einstök
atriði virðist þó augljóst að
þjóðfélagsleg þróun í Ráð-
stjómarríkjunum er hröð og
að lífi almennings miðar til
aukinnar velmegunar og sið-
menningar.
Þetta má álykta af mörgu,
sem ferðamaður sér og heyrir,
en eðlilegt er að staðnæmast
við það, sem mest er áberandi:
Hópurinn, sem ég ferðaðist
i, skoðaði m. a. nýja háskóla-
hveríið í Moskvu.
Moskvuháskóli var stofnað-
ur árið 1755 og verður því 200
ára á þessu ári. Háskóladeild-
ir eru 15. Þar af eru sex í
náttúruvísindum: Eðlisfræði,
efnafræði, líffræði og jarð-
vegsvísindum, stærðfræði, jarð-
fræði og landafræði. Læknis-
fræði og verkfræði eru ekki
þarna með taldar, þar eð fyrir
þær greinar eru sérstakir skól-
ar og hefur svo verið frá gam-
alli tíð.
Á árunum 1949 til 1953 var
byggt háskólahverfi fyrir þær
sex greinar náttúruvísinda,
sem ég nefndi, á hæðum sunn-
an Moskvu og fyrsta sept. 1953
var skólinn opnaður í sínu
nýja heimkynni. Húmanistísku
fögin urðu eftir í gömlu há-
Sunnúclagur 6. íebrúar 1955 — ÞJÓÐVTLJINN — (7
skólabyggingunum inni í borg-
inni.
Nýja háskólahverfið hefur
til umráða 317 hektara lands,
að þvi er okkur var tjáð. Til
samanburðar má geta þess, að
innan Hringbrautar og Snorra-
brautar í Reykjavik munu vera
rúmir 200 ha.
Á umræddu 4 ára tímabili
voru byggðar 37 byggingar,
alls 2:000.000 rúmmetrar. Það
er mikið húsrými. Þar eru 158
kennslustofur með 50 til 600
sætum hver, og 1700 rannsókn-
arstofur. Hinar nýju bygging-
ar eru í ljósum lit og mjög til-
komumiklar. Umhverfis er
mikið landrými; það sem næst
liggur eru vel hirtir garðar.
í byggíngunum eru nú um
8500 stúdentar við nám, þar
af 1600 við framhaldsnám, sem
tekur 3 ár að loknu embætt-
isprófi, eða aspirantar sem þar
er kallað. Eg minni á að náms-
greinar þama eru aðeins eðlis-
fræði, efnafræði, líffræði og
jarðvegsfræði, stærðfræði, jarð-
fræði og landafræði. Fastir
kennarar eru 2300. Flestir búa
á staðnum, bæði kennarar og
nemendur. íbúðir nemenda
sýndust mér vistlegar — eink-
um ibúðir aspiranta. Tveir
nemendur eru um hverja íbúð.
lega og tæknilega mehningu,
ef viturlega v’erður á málum
haldið. Eg held að það mundi
flýta fyrir þróuninni, ef auk-
in samskipti tækjust við
starfsbræður í öðrum löndum
og ef enn betur slaknaði á
þeirri tortryggni og úlfúð,
sem enn stendur í vegi. Eg
held sannarlega að bæði
skilning á þjóðlöndum þessum,
vegna þess að það sem þar ber
fyrir augu sé yfirleitt blekking
og villa. Svona kenningar
hljóma kannski eins og öfug-
mæli en þær eiga sér náttúr-
lega skýringu eins og annað.
Vestan tjalds hefur orðið til
kennisetriing um „Rússland"
sem er trúarleg í eðli sínu.
Lómónossoff-háskólinn í Moskvu
Maður að ves’tan staddur fyrir austan:
ÞAÐ ER HÆGT AÐ
BRÚA DIÚPIR
Okkur var sagt, að stúdentar
hefðu góða námsstyrki, svo að
þeir duglegri kæmust vel af
með þá. Mánaðarlaun prófes-
sora eru 5000—6000 rúblur eft-
ir embættisaldri en dósentar
og aðstoðarkennarar hafa 2000
til 3500 rúblur. Ýmsir hafa
verulegar aukatekjur jafnvel
svo nemur meiru en föstum
launum. Þetta munu vera til-
tölulega mjög há laun eftir því
sem tíðkast þar í landi.
Þessi nýi háskóli er hald-
góður vitnisburður um það
kapp, sem lagt er á að auka
vísindalega menntun í land-
inu. Samkvæmt góðum heim-
ildum er fjöldi stúdenta í há-
skólum Sovétríkjanna nú orð-
inn svo mikill að samsvarar
a. m. k. því sem bezt gerist
annars staðar. Hitt er ekki síð-
ur athyglisvert, að síðustu ár-
in fjölgar þeim ört, sem út-
skrifast úr menntaskólum svo
að hóskólamir geta komið við
talsverðu vali og fengið þann-
ig betri nemendur.
Ætla má að í þessu efni,
eins og fleirum, sé því örð-
ugasti hjallinn að baki og að
innan tíðar muni Sovétríkin
taka sess méð forustuþjóðum
heims hvað snertir vísinda-
,,austur“ og „vestur“ hefðu
gagn af því að byrja að um-
gangast eins og menn. Eg held
meira að segja, að það sé eitt
brýnasta verkefni í alþjóða-
málum nú til að ná því lág-
marki af gagnkvæmu trausti
án hvers allar vonir um frið
og öryggi hanga í lausu lofti.
Það er útbreidd skoðun, að
Bjöm Sigurðsson
dagblöðin í Reykjavík séu betri
heimildir um Ráðstjómarríkin
en Ráðstjórnarríkin sjálf,
Margir telja, að för til Ráð-
stjómarríkjanna rugli réttan
Samkvæmt doktrínunni um
illsku Rússa' iðka þeir alla
höfuðlesti trúarbragðanna af
af sömu ákefð og skrattinn
áður fyrr. Tilgangur þeirra
með athæfi sínu er sá einn
að láta sem mest illt af sér
leiða fyrir sem flesta.
Á þessari kennisetningu er
nú á dögum reist áhættusöm
stjómarstefna í ýmsum lönd-
um og stofnaður margskonar
skuggalegur félagsskapur.
Óháð kennisetningunni er
svo stórt ríki með sama naíni,
þar sem verið er að gera til-
raun til að skapa nýtt þjoðfé-
lagsform og nýjan sið. Stund-
um veldur það ruglingi, að
Sovétríkjum veruíeikans cg
Rússlandi doktrínunnar ber
ekki saman, en það er teynd-
ar gamla sagan um árekstur
milli kennisetningar og veru-
leika.
Sem vonlegt er telja for-
mælendur kennisetningarinnar
lítinn fróðleik að fá um hana
af ferðalagi til Ráðstjórnarfíkj-
anna og stundum virðast þeir
jafnvel óttast, að doktrínan
kunni að bíða hnekki af upp-
lýslngum um Ráðstjórnarriki
veruleikans. Að leiðrétta trúar-
legu kennisetninguna með
staðreyndum um Ráðstjómar-
ríkin er hinsvegar samskonsr
ókurteisi og fjarstæða og að
véfengja meyfæðinguna með
náttúrufræðilegum rökum.
Nú v’æri ekki ástæða til að
gera sér rellu út af því, þótt
helvítiskenning miðaldakirkj-
unnar hafi birzt endurborin, ef
ekki stæði svo á, að nú veltur
bókstaflega allt á því, að dragi
úr tortryggni milli ríkja og
þjóða og að friður haldist. Það
er allt i húfi. Mistök eða ófor-
sjálni geta valdið óskaplegri
tortímingu, sem seinlegt yrði
að bæta. Ef vel tekst til, get-
ur framtíð mannkynsins orðið
bjartari en nokkru sinni.
Flestir íslendingar reyna að
mynda sér skoðun á alþjóða-
málum m. a. til að átta sig á
hvernig frelsi og öryggi þjóð-
ar vorrar verði bezt borgið.
Staðreyndir í alþjóðamálum eru
sá grundvöllur sem skoðun vor
og athöfn verða að byggjast
á, og þótt einkennilegt megi
virðast skipta staðreyndir um
Ráðstjórnarríkin einmitt sér-
lega miklu máli.
Þegar Galileo var búinn að
gera sér sjónauka uppgötvaðí
hann nýstárlega hluti m. a.
tungl Júpíters. Viðurkenndar
kennisetningar þeirra tima
gerðu ekki ráð fyrir tunglum
þessum og menn voru þess
vegna vantrúaðir á fullyrðing-
ar hans. Galileo bauð mörin-
um að líta á, en þeir lærðu
prófessorar í Padúa neituðu
að líta í sjónaukann; þeir hafa
kannski verið hræddir um að
þeir mundu sannfærast; að
kennisetningin kynni að bregð-
ast.
Eru ekki ýmsir svipuðu
marki brenndir enn í dag?
Fáir íslendingar hafa haft
bein kynni af Ráðstjórnarríkj-
unum fyrr en síðustu árin, að
allmargir hafa ferðazt þangað
og nokkrir sovétborgarar hafa
komið til íslands. Þetta eru
spor í rétta átt og ég skorá á
landa mína að sleppa ekki
tækifæri til að fara til Sovét-
ríkjanna. Þingmönnum og
öðrum stjórnmálamönnum af
vesturlöndum hefur orðið tíð-
förult þangað á undanförnum
mánuðum. Hvenær fréttum við,
að alþingismenn og aðrir, sem
bera ábyrgð á málum vorum,
reyni að kynnast þessu um-
deilda ríki af eigin raun?
Um það sem fyrir augu ber
austur þar mun hver hugsa
sitt. Margt, sem ferðamaður
sér er mjög glæsilegt, ber vott
um stórhug, kjark og getu.
Þjóðin er önnum kafin við ný-
sköpun, þar sem flest varð að
byggja frá grunni án hjálpar
og oft með fjandskap alls um-
heimsins yfirvofandi. Mikið
hefur áunnizt, þótt margt sé
enn ógert eða í miðjum klíð-
um.
Ferðamaður af vesturlönd-
um mun sjá ýmislegt, sem
hann ekki áttar sig á, sem ekki
fellur í smekk hans eða sem
hann beinlínis fordæmir. Eg
hygg þó að fyrst og fremst
muni hann styrkjast í þeirri
trú, að á milli austurs og vest-
urs þurfi ekki að vera óbrú-
andi djúp. Aukin samskiptí
verða traustari hornsteinn
undir þeim friði sem allir góð-
ir menn reyna nú að treysta,
og að þeim þurfa báðir aðilar
að vinna.