Þjóðviljinn - 24.12.1957, Síða 15

JÓLfiBLAÐ ÞJÓÍVIUANS 1957 (1
iiiöSiÍPH
Bærinn síciidíir á grundinni
og .á lienni eru ckki ój'Jfnur
svo heitið geti, nema sá hóli
sem hlóðst upp á öldunmri
sem liðu siðan b.ærihh byggð-
ist, ur taðösku, rnóösku og
hrísösku, sorpi ýmiskonar;
beinum, roðum og ruðum,
hroða, tuskum, amboðum, tól-
um og tygjum, slitnum hlut-
um, ryðguðum, fúnum og
myggluðum, bættum og tætt-
um, táðum og snjáðum, gróm-
teknum, litljótum, illa þefj-
andi. Þó kann að hafa ver-
ið þar innan um sá týndi
hringur, sem eigandinn hugs-
aði oft um hvar mundi vera,
eða skinnbókin, sem lærðir
menn sakna og harma, — að
engu er þetta orðið. Þar éru
líka viðarrætur og fúnir
stofnar og greinar, hef ég
einn stofnbút hér fyrir fram-
an mig. Og mýrarauðinn gegn-
sýrir allt. Eh nndir mýra-
rauða, fúa og efju, b4 er
grafið er nógu langt niður,
tekur víð leirinn, votur, kaíd-
ur og ógeðslegur viðkomu, til-
hugsunin um að verða grafinn
í þetta vakti hroll.
Húsið var 12 ára þegar
sagan hefst, gert úr úrgangs.-
timbri, bárujárni og möl úr
holtunum, einnig sementi.
Veggfjalirnar voru gisnaðar,
svo að kaldan gust lagði í
hönd manns gegnum glufurn-
ar, og kaldan gust um úti-
dyrahurðir, en þær voru
tvennar og stóðust á, svo að
sem bezt mætti gusta milli
þeirra, og um aðrar þeirra.
var aldrei gengið, heklnr
hafðar til að auka gust. Einn-
ig gustaði um gluggá, ,bví
gleymzt hafði að kítta þá.:
Útidyrahurðir stóðu oftopnar.
og það þó að æðiveður væri
af vestri, eðr, grimmdarkúlcli
af norðaustri, og seinna var
hurðin færð frá veatri móti
norðri, svo að norðanáttin
nyti sín betur inni í húsinu.
Ofnar voru engir nema tveir,
og lagt í annan í aft"kum,
en í hinn, sem var í stáss-
legri stofunni, var aldrei lagt,
nema einu sinpi var beð reynt,
og kom þá reykur og bræía,
en enginn ylur.
Varla dóu færri en fimm úr
lungnabólgu af heimilisfólki í
húsi þessu. fvrstu 25 árin
sem það fetóð, þvl jafnvel sem
séð var fyr'r vindunum, að
þeir næðu að blása. óhindraðir
eða lítið hindraðir um hús'ð,
jafnilla vár séð fvrir fólkinu,
að því yrði ekki kalt.
Þó að húsið væri ekk> e’dra
en þetta, hafði það orðið að
þola mikinn ágang af vatns-
aga í gluggum og var mikið
því að vinnumenn, sem forlög
þeirra fátækleg flæmdu á
þennan stað, eignuðust börn
með kvenfólkinu á bænum,
flestir aðeins eitt eða tvö með
einni, en aðrir með öllum,
sem tilkippilegar voru. Stund-
um spunnust i'it úr þessu
hjónabönd með barrismóður
og barnsfcður, en urðu varla
langæ.
Samt ætla ég lesáridanum
til fróðleiks, að geta um ein-
stök atriði. Yngismey á bæn-
um trúlofaðist .ungnm manni
af skárra tagi, ekki eiginleg-
um virsnuiriaiirii, og giftiát
honum. Þo>si li'ión Voru
fjarskalega -sæl,, 03 icölluðu
hvort annað fegur.tu nöfn-
urn, sem til 'eru í túrigúnhi,
leiddust fast hvort upp.4. að
öðru, og gengu löturhægt'. til
þcss a.ð treUia sér gcngúna
sem lengst. En svo þóttic'við
bregða. ,að þauJ( sem áður \»ru
létt' 1 ‘iriá'li ' 'og gamansöm,
voru nú ekki við mælatidi,
farið að funa, og lagöi áieit-
inn kulda a£ fúanum (gólf-
kuldi var mikili), ennfremur
reyk og bræ'.u,. ryki, sorpi,
forugum skóm, og hvar sem
komið var í hina neðri byggð,
héngu vond vinnuföt á nögl-
urn, innan um húsaskúm og
sót. En uppi sá þó sól á
gluggá, skýjafar á lofti, sól
og stjömur, grænar grundir
eða bliknaðar og fjölda fjalla,
sem birust í bláma og seiadu
hugann í suðurátt. Þar spruttu
i giuggunum rósir með mikl-
um blóma, og sú jurt, helían-
þos, sem gat sér skakkt til
um lofthæðina í stofunni, rak
upp uiidir blóínið sitt óút-
sprungið ;:vo það hálsbrotnaði
og dó.
Þetfca oyðilega býli var um-
fiotið' vötnum á tvo vegu, og
stundúm gat 'borið til að það
yrði umflotið á, alla vegu, og
við sjálft lægi að það færi í
kaf, en þá. björguðu því ætíð
þcir hólar, sem ég ga.t um.
Árnar flædiu þá yfir túnið og
lieimunclir bæinn, yfir brunn-
inn inn i gripahús og hl'óður
og ollu tjoni, en náðu aldrei
að sigrast á sorpi og ösku
staöarins.
Ár þessar voru næsta ólík-
ar, önnur tær og lygn, væð
mönnurn og skepnum, hin
stra,umh"rð og óvæð og ill-
ferjandi, lrrakti bátinn langt
af leið. En hún seiddi suma
menn á sérstakan hátt.
Það bar við oftar en einu
sinni og oftar en tvisvar, að
geðvondar manneslcjur stukku
af stað frá bæmtm til að
drekkja sér í ánni, en fólkið
var umburðarlynt og brjóst-
gott, frjálslynt og tómlátt, og
engum clatt í lrug að reyna
að stöðva þessar manneskjur
og hindra þær 1 áformi sínu.
Og ætið komu þær aftur, og
ekki svo mikið sem blautar
í fætur, en áálitið grátbólgn-
ar, ekkinn farinn að sefast.
Vei gæt.i ég trúað því, að í
ánni hafi búið sú vættur, sem
sefaði ekka, cg ekki lref ég
■séð sólariög Jónasar Hall-
grimssonar skína betur yfir
öðruní stað en þarna úti við
ána.
Nú finn ég á mér að lesand-
inn er fartnn að hlakka tll að
fá að lesa um unaðsleg ástar-
æviutýri bak við kletta, hl”ð-
ur eða heysæti, en þessu cr
því miour ekki að Ireilsa, því
)ró að nokkuð væri um ýmis-
legan sarndrátt, var ) c.ð elcki
þessháttar samdráttur. sem
vert sé að geta uni í bókum,
a. m. k. ekki góðum bókum,
eins og þessari er ætlað að
verða. Helzt. voru brögð að
vegna ás >tar og sæ! lu, að Sþví
er haldið var. Og urðu Jai i
síður en svo til sk emmí ana r
á heimili nu upp frá b"v7í
Önnur hjónaefni, seir* þ arna
voru við. loðatídi, ky 5 3tu-;t svo
ákaft og viðvarand i, að CKki
varð lát ti myrkran: aa á mllíi,
sitjandí, standandi, liggji indi,
Úti Og Í3 iini, í góðr; veðr i og
sjæmu, og hcrfði fólk á þetta
og unclraöist, og fór í það
mestallur tími piltsins og
stúlkunnar á þessum dýrmcetu
æskudögum. Við bar þó að
þau hættu í svo sem fimm
mínútur í einu, meðan murin-
herkjurnar voru að jafna sig.
Fólklð á þessúm bæ'' var'
slíkir barnavinir, sð þ.ví þótti
aldrei nóg af börnum, en ekki
var það að sama skapi ba.rn-
vant, og- tók stundum börn
af slöku fólki, sem því barst,
og var engu barni lráfnað.
Sum af þessum börnUin voru
börn fátækra presta, sum
börn fátækra skóiastjóra,
önnur b"rn óskilgreindra
manna snauðra og örbjarga,
sum vandabundin, en öll
heilsulítil og þjáð, af marg-
víslegri krfcmi, kuldahólgu,
berklum, beinkröm, .og dc-u
sum ung, en "nnur ■ tcrðn
við ævilanga kröm, Icngur- eða
skemur, og ekki eitt kómst
fyllilega t.il manns. Oáfna-
t.regða háði sumum af bessum
b''rmim.
Fólkið á bæ þossum talaði
íslenzku svo s'em þeif' 'höfðu
gert Snorri í Revkholti og Eg-
ill á Borg, að vísu dálítið bjag-
aða (en ];ó furðu lítið), og
hafði tungumál þetta gengið
að erfðum marm f ram af
manni., alit frá landnámi
býggðarinnsr, en þá var það
svo til. nýt.t af nálinni. Og
þó að vér Ivöidiim þr.Ö vera
bezt áf túngutriálum á Norð-
urlöadum, og þó víðar væri
leitað, og svo hftglega gert
eins og ensir hefðu mn smið-
ina fjalláð nema hálærð'r
prófessorar ng doktorar, veit
þó enginu **■ oð fólkið, sem
gerði sér jett.a rr'I ur>p úr
öðru óhentugra, hnfi liaft svo
mikið sem bnrnak>rmara með
svo mikið sem beirri nrmt-
un sem vér f”;i forðnm
daga í Kenr.nrnskólam’rv Og
er þctta ein af ráðgátum.
mannkvnssögniinor.
Fólkið í þessu byggður'agi
géymdi síðau þet.ta tungumái
í önnum síiium og nanðnm.
meðan fleat annað var af ] ví
tekið, og flesíar menntir og
listir úr sér ge’ig'iar ræ tvnd-
ar. norpondi í kn1d»n»*--> í hí-
býhmi sínum. hcMpuSítið og
blautt í fætur, geymdi bað
handa heimsfrægum skáldum
að skrifa bækur á, og verða
heimsfrægir af.
Gleðileg jól! Farsælt komandi ár!
Þökkum viðskiptin
ICálílllé] a«r
líki alaraesbines
á k
'>4ð tíb f.-
Stofnað 1889
Takmark félagsins er og verður:
aö bæta kjör fólksins
Innlánsdeild félagsins avaxtar bezt sparifé ýðar
Féiagiö þakkar félagsmönnum sínum traust
og goö viöskipti á árinu, sem er aö líða
og óskar þeim og xjölskyldum þeirra
s\o og hinum fjölmörgu viöskiptavinum um
allt Iand
gleðilegra jóla, árs og friðar
Saopíélag Svalbarðseyrar
Borgarfirði
eystra
óskar öllum viöskiptamönnum sínum
gleðilegra jóla
og farsœldar á komandi ári
Þökkum viöskipti og gott samstarf á árinu
sem nú er að kveðja
Ííáupfelag B<
'gartjarí