Þjóðviljinn - 30.03.1958, Blaðsíða 7

»STAÐIÐ
VIÐ YFIRLÝS-
INGAR«
eítir Sveni Kristjánsson, sagnfræðing
Hinn "29. marz' 1956 gat að
líta' á fremstu síðu-,,Tímans“
þessi orð. letruð stærstu stöf-
um prentsmiðjunnar: „Staðið
við yfiríýsingar um að ekki
sé hér herlið á friðartjmmn.“
. Þetta var mikil nýlunda í
landi þar sem pólitísk loforð
og yfirlýsingar hafa oftast
verið mörkuð hinu gyllta
Kainsmerki skrumauglýsing-
ast yfírlýsinganna, sem gefn-
ar voru 1949, er tsland var
teygt inn í Atlanzhafsbanda-
lagið með fagurgala annars
vegar og lítt duldum hótun-
um hins vegar. Utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna sór þess
dýran eið, og lagði við heið-
ur sinn og höfuð, að aldrei
mundi þess verða krafizt af
íslendingum, að hjá þeim
gisti erlendur her á friðar-
tímum. Hinir íslenzku stjórn-
málaflokkar, er stóðu að inn-
göngu íslands í Atlanzhafs-
bandalagið — Sjálfstæðis-
flokkurinn, Framsóknarflokk-
urinn og Alþýðuflokkurinn
— lögðu hönd á helga bók
og sóru hinn sama eið, og
lögðu einnig við höfuð sín og
heiður. Réttum tveimur árum
síðar sfeig amerískur her á
land og hreiðraði um sig á
Reykjanesskaga. Ekki var
þetta gert með alþingissam-
þykkt, heldur á leynilegum
einkafundi ríkisstjórnar og
þingmanna fyrmefndra
flokka. Þá hófst nýtt ^keið í
sögu íslenzks þingræðis og
vinnubragða þess.
Við þetþa sat í fimm ár.
1 byrjun einmánaðar 1956
virtist hrollur sækja að tveim
olckar ágætu lýðræðisflokka,
Alþýðuflokknum og Fram-
sóknarmönnum. Það er al-
kunna, að vöskustu menn
kenna glímuskjálfta áður en
þeir ganga til leiks, stjóm-
málamenn merkja þennan
undarlega fiðring í taugum
á undan kosningum. Fögur
loforð em talin ömggasta
meðalið við þessum kvilla,
enda alkunna, að timbraðir
menn lina þjáningar sínar að
afstöðnu svalli með fyrirheit-
inn að bragða ekki vín fram-
, ar. Það er einnig alkunna, að
loforð gefin í timburmönnum
eru lítt merk.
En hvemig svo sem litið
er á hvatir Alþýðuflokksins
og Framsóknar á mótum góu
og einmánaðar 1956, þá komu
þessir tveir flokkar sér sam-
an um eftirfarandi yfirlýs-
ingu: „Alþingi ályktar að
lýsa yfir: Stefna íslands í
utanríkismálum verði hér eft-
ir sem hingað til við það
miðuð, að höfð sé vinsamleg
sambúð við allar þjóðir og að
ísland eigi samstöðu um ör-
yggismál við nágrannaþjóðir
sinar, m.a. með samstarfi í
Atlanzhafsbandalaginu.
Með . hljðsjón af breyttum
viðhorfum síðan varnarsamn-
ingurinn frá 1951 var gerð-
ur og með tilliti til yfirlýs-
ingarinaar um, að eigi skuli
vera erlendur her á íslandi
á friðartímum, verði þegar
hafin endurskoðun á þeirri
skipan, sem þá var tekin upp,
með það fyrir augum, að Is-
lendingar annist sjálfir gæzlu
og viðhald vafnarmanrivirkja
— þó ekki hernaðarstörf —
og að herinn hverfi úr landi.
Fáist ekki samkomulag um
þessa breytingu, verði málum
fylgt eftir með uppsögn sam-
kvæmt 7. gr. samningsins.“
Þessi yfirlýsing, er Alþýðu-
flokkurinn og Framsókn
sömdu og orðuðu, var sam-
þykkt með 31 atkv. gegn 18
atkv. Sjálfstæðismanna. Sós-
íalistaflokkurinn og Þjóðvam-
arflokkurinn greiddu henni
atkvæði, þótt óánægðir væm
með form hennar og efni.
Þjóðin greiddi yfirlýsingunni
meirihlutaatkvæði sitt í kosn-
ingunum 24. júní: 57,1%
kjósenda lýsti fylgi sínu við
þá flokka, er stutt höfðu yf-
irlýsinguna um brotthvarf
hins erlenda hers. Mánuði sið-
ar var núverandi ríkisstjóm
mynduð, og í málefnasamn-
ingi hennar standa þessi orð:
„Ríkisstjómin mun í utan-
ríkismálum fylgja fram álykt-
un Alþingis 28. marz s.l. „imi
stefnu tslands í utanríkis-
málum og meðferð vamar-
samningsins við Bandaríkin.““
Þetta er í stuttu máli saga
yfirlýsingarinnar fram að
stjórnarskiptum. Það tók að-
eins fjóra mánuði að standa
ekki við yfirlýsinguna. Dag-
ana 20.—24. nóv. 1956 fóru
fram viðræður í Reykjavík
milli ísl. ríkisstjómarinnar Qg
nokkurra fulltrúa Bandaríkja-
stjómar um yfirlýsinguna.
Hinn 6. des. 1956 skýrði ísl.
utanríkisráðuneytið frá því,
að „viðræðumar leiddu í ljós,
að vegna ástands þess er hef-
ur skapazt í alþjóðamálum
undanfarið og áframhaldandi
hættu sem steðiar að öryggi
íslands og Norður-Atlanz-
hafsbandalagsins sé þörf
vamarliðs á tslandi sam-
kvæmt ákvæðum varnarsamn-
ingsins". Jafnframt var þess
getið í tilkynningu utanrík-
isráðuneytisins íslenzka, að
í viðræðunum hafi verið „haft
i huga“ hið gamla sjónarmið,
að erlendur her skuli ekki
dvelja á tslandi á friðartím-
um, sömuleiðis var „haft í
huga“, að „úrslita ákvæði um
hvort vamarlið dvelji í land-
inu, er hjá ríkisstjóm Is-
lands.“
Þetta era i stuttu máli
efndimar á yfirlýsingu Al-
þingis frá 28. marz 1956.
Þegar Alþýðuflokkurinn og
Framsókn mönnuðu sig upp
i að semja yfirlýsingu sína
kom það fram í umræðum á
Alþingi, að horfur í alþjóða-
málefnum væra þá ólíkt frið-
vænlegri en áður hafði ver-
ið, og var vitnað um það efni
i Eisenhower Bandaríkjafor-
seta. Þess vagna mundi það
ekki koma að sök, þótt „vam-
arliðið“ yrði látið hverfa til
sins heima. En Eisenhower
remdist slæmur spámaður.
Sjö mánuðum síðar er ver-
öldin öll á öðrarn endanum:
Rauði herinn ber niður upp-
reisnina á Ungverjalandi,
þverbrestir koma í ljós í Var-
sjárbandalaginu, siðferðileg
taflstaða Ráðstjómarríkjanna
verri en verið hafði um langa
stund. I sama mund hafa tvö
siðmenntuðustu og kristnustu
ríki Atlanzhafsbandalagsins
ráðizt inn í Egyntaland með
öllum hertólum nútímatækni,
að kjamorkuvopnum undan-
skildum, brennt Port Said til
ösku og drepið saklaust fólk
í hundraða og þúsundatali.
Af þessir viðburðum dró Al-
þýðuflokkurinn þá ályktun, 1.
des. 1956, að ekki sé „rétt
eins og nú er ástatt að gerðar
séu ráðstafanir til brottfarar
varnarliðisins frá íslandi."
En stefna beri að því, „að
------ Sunjaudggur 30, marz. 1958.
tslendingar reki vamarstöðv-
amar /sjálfir með nauðsyn-
legri aðstoð, þegar þeir telja
öryggi landsins og Norður-
Atlanzhafsbandalagsins leyfa
slíkt."
AlþýðufIpkkurinn hrósaði
sér af því að hafa verið' höf-
undur að yfirlýsirigunni 28.
marz 1956 og ér ástæðulaust
að svipta hann þeim heiðri.
En hann má einnig hrósa sér
af því að hafa hlaupið frá
þessu veika bami sínu þegar
mest lá við, og ástæðulaust
líka að sleppa því atriði úr
frægðarsögu flokksins. Hitt
er svo annað mál, hvort á-
stæða sé til að fyrirgefa höf-
undi yfirlýsingarinnar flótt-
ann. ■
Þegar vígsnautar olckar ís-
lendingá, Englendingar og
Frakkar, gera herhlaup inn
í annað land, þá virðist nokk-
uð hæpið að draga af því
þá ályktun, að Islandi sé
nauðsyn á dvöl erlends hers
til að Verndá „öryggi tslands
og Norður-Atlanzhafsbanda-
lagsins.“ Nema því aðeins, að
tsland leggi blessun sína á
þetta herhlaup, telji það
nauðsynlegt öryggi sínu. En
engin skilríki hafa birzt um
það, að slík hafi verið opin-
ber afstaða íslenzká Utanrík-
isráðuneytisins. Hins vegar
skal það játað, að öryggi At-
lanzhafsbandalagsins var í
hættu í innpásinni í Egypta-
land. En það voru Englend-
ingar og Frakkar sjálfir, er
stefndu því í voðann, og þar
áttu engir aðrir sök á, allra
sízt Ráðstjómarrikin. En við-
burðir þeir, er urðu þess vald-
andi að Alþýðuflokkurinn og
Framsókn gengu á bak kosn-
ingaloforða sinna um brott-
för hins erlenda hers, gerðu
það bert, að staða tslánds í
Atlanzhafsbanda.laginu er
ekki aðeins andhælisleg, held-
ur blátt áfram lífshættuleg.
Það er eitthvað kynvillings-
legt við það ástand, að vopn-
laust smáríki sé að spóka sig
í hemaðarbandalagi og hafi
sýslumann úr Gullbringu- og
Kjósarsýslu til að semja um
hermál í stórráði Atlanzhafs-
generáianna. Þama situr full-
trúi tslands, og á ekki einu
sinni trésverð, og ræðir af al-
vÖra við gullbryddaða, herfor-
ingja, um varnir Atlanzhafs-
ins — já um vamir alls hins
„frjálsa heims“! En þetta
er ekki aðeins hjákátlegt, það
er háskalegt. tsland er dreg-
ið eins og lamb til skurðar
inn i hverja þá deilu, sem upp
kann að rísa á hnettinum.
Hver úlfaþytur, hvar sem er
á jarðkringhinni verður til
þess, að stjórnmálaflokkar
okkar, sem eru þó að burðast
við á stundum að vera heiðar-
legir fyrir kostningar, svíkja
allt sem þeir ha.fa lofað þeg-
ar líður að haustnóttum. Með
aðild sinni í Atlanzbafsbanda-
laginu hefur tsland í raun og
vera misst alla stjóm á ut-
anrikisstefnu sinni, það berst
eins og stýrislaust far í stór-
sjóum ,heimsviðburðanna,‘étur
ofan í sig í dag það sem það
sagði í gær, sviptir sig póli-
tískum manndómi, treystir
sér ekki til þess áð lifa éins
og frjálsbórnum manni sæm-
ir og lætur öðram um að
dæma, hver sé þagttr bess í
samskintum og viðskiptum
við umheimínn.
ÞJÓÐVILJIISný , — (7
Hin margnefnda yfiriýsing
frá 28. marz var öll mörk-
uð þessari fáránlegu „?am-
stöðu“ okkar í Atlanzhafs-
bandalaginu. Því er lýst yfir
að tslendingar skuli sjálfir
framkvæma öll stöif við
„vamarmannvirkin", — „þó
ekki hernaðarstörf". Mér er
spum: hví ekki liernaðar-
störf? Era það ekki hernað-
arstörf að viðhalda hernaðar-
mannvirkjum ? En hvers
vegna undanskilja höfundar
yfiriýsingarinnar hemaðar-
störfin ? Einfaldlega vegna
þess, að þeir kveinka sér við
r'j gcrc.st herine'in, en vilja
f”rir hv^n run vera í hem-
r ðprbanrialpgi. Þeir virðast
hafa nokkum grun um, hve
fjarstæðukennd aðild tslands
er í Atlanzhafsbandalaginu,
en liafa ekki manndóm í sér
til að mæla með því, sem
sjálfsagt er: úrsögn islands
úr þeim félagsskap!
Það má hverjum manni
vera ljóst, að ekki verður ,
losnað við erlendan her úrv*
landi nema að gerðar yerðl
ráðstafanir til þess að segja
tsland úr Atlanzhafsbandálag-
inu og taka upp aftur það
hlutleysi, er lýst var yfir við
vÖggu islenzks sjálfstæðis ár-
ið 1918. Höfundar þeir er
stóðu að seinni yfirlýsingu
Alþýðuflokksins 1. des. 1956,
játa þetta óbeinlínis. Þeir
staðhæfa, að ekki sé hægt að
koma hemum*burt, „eins og
nú er ástatt", en Islendingar
eigí að stefna að því ,,að reka
varnarstöðvarnar með nauð-
synlegri aðst.oð". Orðalagið
er dálítið torskilið, eða öllu
heldur: það má skilja það og
misskilja eftir geðþóta. Ráð-
herra Alþýðuflokksins hafði
setið 4 mánnði og einni viku
betur í stóli utanríkisemb-
ættisins þegar yfirlýsingin.
um flóttann frá fyrri afstöðu
var samin. Stuttur tími, jafn-
vel á ævi íslenzkrar ríkis-
stiómar, en nógu langur til
þess að Alþýðuflolriurinn
hafði numið hið tvíræða
tungumál sem talað er í söl-
um utanríkislþjónustunnar.
Það sem á hinni diplómatísku
íslenzku Alþýðuflokksins heit-
ir „að reka. vamarst.öðvar“,
hlýtur að þýða á íslenzku
okkar hinna: að fást við
hemaða>‘störf og hervamir.
Þetta verk eiga íslendingar
að rækja „með nanðsynlegri
aðstoð“. Getnr þessi nauðsyn-
íega aðstoð verið nokkuð ann-
að en amerískir, þjálfaðir her-
menn? Hin mikla yfirlysing
frá 28. marz 1956 um hrott-
för hins erlenda toers er þá
orðin að yfirlýsingu um kyrr-
setu þessa hers í landinu, að
viðbættri þátttöku íslendiriga
í „rekstrinum". Sic transit!
Það sem hér hefur verið
tekið fram er ekki sagt til
þess að leggja Alþýðuflokk-
inn í einelti eða sknttvrðast
við hann, heldur til þess að
sýna fram á, að brottflutn-
ingur hersins af tslandí era
draumórar einir, ef ékki verð-
ur um leið reynt að flytja
ísland búferlum úr Atlanz-
haf sbandal aginu. Þetta er
heldur ekki sagt til þess að
letja menn til haráttu fyrir
brottflutningi hersins á
grandvelli hinnar gömlu yfir-
lýsingar Alþingis 28. márz
1956. Það er aðeins á það
Framhald á 10 síðu