Þjóðviljinn - 16.04.1958, Blaðsíða 7

MiÖy&\ic|»gi)r HPríi ::3ð5S£cc?í ÞJÓÐVJ’UINI'i^t (7 (§
I
Herra forseti.
Eg hef leyft mér að flytja á-
samt hv. samflokksmönnum
mínum frv. um Félagsmála-
skóla verkalýðssamtakanna,
sem hér er til 1. umræðu.
Þessu frv. er ætlað að bæta
úr þörf sem margir telja brýna
og vaxandi á almennri fræðslu
fyrir hinn mikla fjölda, sem
skipar verkalýðssamtökin, um
málefni samtakanna og þau
mikilvægu verkefni, sem þeim
er ætlað að leysa af hendi fyrir
alþýðu landsins.
Enda þótt sýnt sé að sú hug-
mjmd að koma fræðslumálum
alþýðusamtakanna í fastara og
betra horf en verið hefur eigi
vaxandi viðurkenningu að
fagna tel ég ástæðu til að víkja
nokkuð að höfuðástæðunum
fyrir því að við flutningsmenn
höfum kosið að beita okkur
fyrir lausn málsins í því formi
sem frumvarp okkar gerir ráð
fyrir.
Svo vill til að í grannlöndum
okkar, Norður’öndum, hafa um
áratuga skeið starfað skólar
hliðstæðir þeim, sem hér er
rætt um að stofnsetja. Reynsl-
an af þeim skólum er sú að
verkalýðshreyfing viðkomandi
landa telur sér þá ómissandi.
Svo vel hafa þeir verið sóttir
að orðið hefur að auka þá með
árunum og bæta nýjum við.
Þegar þess er gætt að við fs-
lendingar búum á margvísleg-
an hátt við líkar aðstæður fé-
lagslega og menningarlega
virðast ríkar ástæður til að
ætla að slíkar menntastofnanir
gæfu hér svipaða raun, ef rétt
væri á haldið.
Miklu víðar um heim eru
slíklr skólar starfandi og þykja
hinar nýtustu stofnanir fyrir
félagsfólk verkalýðssamtak-
'ánna, trúnaðarmenn þeirra og
forustumenn.
II
Rejmslan af hinum erlendu
verkalýðsskólum er augljós
vísbending um það að Félags-
málaskóli verkalýðssamtakanna
eigi hér mikilsverðu hlutverki
að gegna, þótt ekki.-telji ég
hana þurfa áð hafa úrslitaþýð-
ingu. Sterkustu röksemdirnar
þarf ekki að sækja út fyrir
landsteinana. Þær liggja fyrir,
ef athuguð eru viðfangsefni ís-
lénzku verkalj'ðshreyfingarinn-
ar, sem án alls vafa munu
váxa með hverju ári sem líður
og reyna því meira á hæfni
hennar, menntun og félagsleg-
an þroska.
Tökum t. d. eina af frum-
skyldum verkalýðsfélags við
félagsmenn sína: Samningsgerð
við vinnuveitendur um laun,
vinnutíma, aðbúnað á vinnu-
stöðum, öryggisráðstafanir og
hverskonar kjaraatriði. Sh'kar
samningsgerðir krefjast víð-
tækrar þekkingar ekki aðeins
á högum þeirra sem við þær
eiga að búa og eiga kjör sín
og afkomu undir ákvæðum
þeirra, heldur líka á fjölmörg-
um sviðum félagsmálalöggjaf-
arinnar svo sem vinnuiöggjöf,
tryggingalöggjöf, öryggislögum
o. s. frv. Og enn verður við
slíkar samnjngsgerðir að kunna
í meginatriðum skil á atvinnu-
rekstri þeim, sem kemur við
sögu og síðast en ekki sízt á
þeim verkunum sem samnings-
gerðin heíur á almenningshag.
Þetta eina verksvið alþýðu-
samtakartna krefst mikillar
þekkingar, sem ætlazt er til að
Fé’agsmálaskólinn hjálpi til að
veita. Samningsgerðir við at-
vinnurekendur eru nú í hönd-
um margra hundraða stjómar-
manna og forustumanna í
verkalýðsfélögunum um land
allt og eftrlit með framkvæmd
þeirra í höndum enn fleiri
trúnaðarmanna á velflestum
vinnustöðvum verkafó’ks á sjó
og landi. En úrslitavaldið í öll-
um þessum málum er í hönd-
um þeirra tugþúsunda manna
og kvenna, sem samtökin skipa
og hljóta að beita dómgreind
sinni og þekkingu við endan-
legar ákvarðanir.
III
Því fer þó viðs fjarri að hin
beinu faglegu mál í þrengstu
merkingu séu hin einu verk-
efni verkalýðshreyfingarinnar
nokkum sérskóla og að hún
hafi getað alið upp fjölda vel
hæfra forustumanna og kvenna
úr sínum röðum. Svipuð ,,rök“
munu oft hafa hejrrzt áður þeg-
ar um nýjungar í skólamálum
hefur verið rætt. Ekki munu
t. d. allir hafa verið sammála
um hina víðtæku húsmæðra-
fræðslu á sínum tíma og jafn-
vel ekki um þörf búnaðar-
fræðslunnar áður fyrr, en litla
stoð hygg ég að röksemdir
- gegn þeim þáttum menntunar
teldust nú hafa.
Víst er rétt að verkalýðs-
hreyfing okkar hefur alið upp
margt hinna mætustu manna
og hæfustu, sem átt hafa sinn
mikla þátt í þeim stórvirkjum,
sem unnin hafa verið með
þjóðinni siðustu 50—60 árin.
Svo mundi sjálfsagt enn verða
reyndin framvegis hversu sem
um það málefni fer sem hér
er um fjallað. En hér ber að
setja markið enn hærra. Hver
almenna fræðslu, sem hverjum
maþní yrði ho’lt að hafa notið,
til, hverrá starfa sem hann sið-
ar yrði kvaddur i þjóðfélaginu.
Því skyldi ríkið ekki kpsta
ilikan skóla fýrir verkalj'ðs-
i t . ■
hfeyiinguna eins og það. gerir
að öllu leyti hvað bændaskól-
ána snertir bg að verulegu
leyti hvað við ketnur skóla
samvinnuhreyfingarinnar og
verzlunarstettarinnar og
marga skóla fámennra starfsr
stétía?
VI
í sambandi við hugmjmdina
um sérskóla verkalýðsfélag-
anna hefur komið ‘ fram sú
Framsöguræða Biörns Jónssonar við
1. umræðu málsins í eíri deild Alþingis
Félagsmdlaskóli
verkalýðssamtakanna
og að þau séu hin einu þeirra
sem krefjast þekkingar og
menntunar. Viðfangsefnin ná
þvert á móti langt út fyrir
þann ramma. Forganga verka-
lýðshreyfingarinnar í atvinnu-
málum þjóðarinnar í heild og
nær því í hverri byggð sérstak-
lega er alkunnug. Margvísleg
afskipti af hverskonar fram-
faramálum hið sama. Forusta
um tryggingamál og margvís-
lega löggjöf um réttindamál
sem varða hagsmuni verka-
lýðsstéttarinnar. Samstarf og
skipti við ríkisstjórnir um
efnahagsmál þjóðfélagsins. Bar-
átta fyrir lausn húsnæðismál-
anna. Rekstur hvíldar- og dval-
arheimila almennings, rekstur
félagsheimila, fjölþætt menn-
ingarleg starfsemi. Barátta fyr-
ir auknu vinnuöryggi á sjó og
landi, efldum tryggingum. Bar-
átta fyrir aukinni framleiðslu
og fullkomnari atvinnutækjum
— allt. eru þetta málefni verka-
lýðslireyfingarinnar, misjafn-
lega vel á veg komin, viðfangs-
efni sem hún. mun glíma við
næstu ár og áratugi. Og verk-
efnin eru þess eðiis að þau
halda stöðugt áfram að vera
viðfangsefni hversu vel sem að
þeim er unnið og hve góður
árangur sem næst.
Og þeim mun ekki fara
fækkandi heldur þvert á móti.
Jafnvel næsta framtíð mun
trúlega, a. m. k. ef verkalýðs-
hreyfingin fær aðstöðu til að
gera sjálfa sig hæfa til þess,
færa henni í hendur stórfelld-
ari verkefni en nokkru sinni
fyrr og ný svið opnast henni til
starfa og áhrifa.
IV
Nú munu e. t. v. einhverjir
segja ,að hingað til hafi verka-
lýðshreyfingin getað sinnt verk-
efnum sínum án þess að eiga
félagsmaður þarf að fá aðstöðu
til að afla séf slíkrar fræðslu
að hann kunni góð skil á öllum
helztu viðfangsefnum samtak-
anna, hlutverki þeirra í þjóðfé-
laginu og markmiðum. Öllum
sem falinn er trúnaður sem
stjórnarmönmum eða trúnað-
armönnum á öðrum sviðum er
það lífsnauðsyn.
Margt ’ okkar þjóðlífi hefur
breytzt á þá lund að aðstaða
öll hefur farið versnandi fyrir
hverskonar meiri háttar félags-
hreyfingar að veita félögum
sínum viðhlítandi upplýsingar
og fræðslu í venjulegu félags-
og fundastarfi einu saman.
Menn kjósa nú fremur aðrar
leiðir í þeim efnum. Öldin er
nú orðin önnur en þegar fé-
lagshreyfingar svo sem verka-
lýðshreyfingin og samvinnu-
hreyfingin voru tiltölulega
fámennir áhugamannahópar og
viðfangsefnin auk þess einfáld-
ari og auðskildari.
Eg hef hér í örstuttu máli
lýst nokkrum forsendum fyrir
nauðsyn þess að stofnaður
verði Félagsmálaskóli verka-
lýðssamtakanna. í því sam-
bandi má Hka benda á að sam-
vinnuhreyfingin hefur lengi átt
sinn skóla og mun telja sér til-
vist hans lífsnauðsjmlega, en
samvinnuhreyfingin og verka-
lýðshreyfingin eru um margt
hliðstæðar. Að vísu er Sam-
vinnuskólinn að verulegu leyti
menntastofnun til starfsmennt-
unar en er þó féiagsmálaskóli
að verulegum þræði. Líkt er
um skóla verzlunarstéttarinnar
og bændaskólana. Félagsmála-
skóli verkalýðshreyfingarinn-
ar yrði einnig hvort tveggja í
senn mennta-stofnun til starfs-
þjálfunar framkvæmdamanna
samtakanna og skóli sem veitti
skoðun hjá einstökum mönnum
að ekki væri líklegt að slíkur
skóli yrði mikið sóttur og jafn-
vel að nauðsynlegt mundi reyn-
ast að greiða nemendum laún
meðan á námi stæði. Erfitt er
að sjálfsögðu að fullyrða um
þetta mikilsverða atriði að ó-
reyndu. Athyglisvert er þó að
ótta um þetta hefur ekki orðið
vart í verkalýðsfélögunum eða
á þingi Alþýðusambands ís-
lands þegar þetta mál hefur
borið þar á góma og ættu þess-
ir aðilár þó að hafa bezta að-
stöðu tií að vita hug almenn-
ings í þeSsu efni. Hin erlenda
reynsla er líka athyglisverð að
þessu leyti, með þeim þjóðum
sem á margan hátt búa við lík
skilyrði og við, Norðurlanda-
þjóðunum. Skóli sænska Al-
þýðusambandsins í Brunsvik
hefur starfað óslitið frá ,1928
eða í 30 ár og fyrir 7 árum
þótti sænsku verkalýðsfélögun-
um nauðsynlegt að bæta við
nýrri glæsilegri menntastofnun
fyrir meðlimi sína, skólanurn í
Runö.
í Finnlandi tók fyrsti verka-
lýðsskólinn til starfa fyr}r
rúmum tug ára og reynslan af
honum varð slík að fyrir tveim
árum reyndist nauðsynlegt að
setja annan skóla þar á stofn
stærri og glæsilegri hinum
fyrri. Með Dönum starfa nú
tvéir verkalýðsskólar, þar af
annar nýr. í Noregi hefur slík-
ur skó’i starfað um aldarfjórð-
ungsskeið.
Eg hygg að það væri mikið
vanmat á þroska íslenzka
verkaljtðsins að ætla honum
svq miklu minni vilja til
menntunar en stéttarbræðrum
hans á Norðurlöndum, að hann
mundi láta sinn verkalýðsskóla
veslast upp vegna lítillar að-
sóknar meðan slíkar stofnanir
sækja stöðugt á í grannlöndum
okkar.
Sá munur er áreiðanlega
ekki á verkalýðsstétlinni hér
og í Svíþjóð, Danmörku, Nor-
egi og Finnlandi að slíkar á-
. Ij'ktanir séu réttlæíanlegar. Sá
reginmunur 'er hinsvegar á að
með þessum grannþjóðum hef-
ur alþýðustéttunum verið gefið
tækifæri og aðstaða 'til að
sækja "sina fé’agsmálaskóla
meðan hér hefur ríkt tómlæti
i þeim efnum, tómíæti sem nú
er orðið til vansæmdar
fræðslumálum þjóðarinnar.
VII
nýmæli hér
á 'hv. A'hinpi. Núverandi hæst- ,■
virtur íe’agsmálaráðherrá bar
fr,am á Albingi 1954 frv. um ,
gagnfræðaskóla verkalýðssam-
takanna og enn flutíi hann ;á
Alþingi 1955 frumvarp ura
skóla verkalýðssamtakanna. ert
hvorugt þessara frv. varð þá
útrætt. Frv. þessi vöktu hina
mestu athj’gli og áhugi verka- ■
Ij'ðssamtakanna fyrir íram-
gangi þeirra kom fram í fjölda
áskorana frá einstökum félög-
um innan þeirra og einnig í
einróma samþykkt Alþýðusam-
bandsþings 1954.
Frv. þetta er að meginefni
hið sama og frv. Hannibals
Valdimarssonar frá 1955, en þó
breytt í nokkrum atriðum,
Þannig er nú í frv. heimilað áð
skipta námstímanum í tvö 3ja
mánaða námskeið, ef betur
xeyndist henta sú skipan en að
halda skölann í 6 mánaða ■
samfelldu starfi. Þá eru gei-ðar
minni háttar brejrtingar aðr-
ar svo sem um stjórn skolans
og greiðslu kostnaðar við rekst-
ur hans, svo og um námsgrein-
,ar. En tilgangur þessa frum-
varps er að öllu hinn sami og
var með frv. Iiannibals Valdi-
marssonar, enda nú flútt í
fullu samráði við hann.
Nú eins og áður er gert ráð
fyrir því að stjórn skólans
verði að mestu i höndum heild-
arsamtaka verkalýðsfélaganna,
svo sem tíðkast um Norður-
lönd. Verkalýðshreyfingin er
ekki og á ekki að vera háð rík-
isvaldinu og mundi þvi að
sjálfsögðu ekki una þvi að
fræðslumál hennar yrðu sett
undir þess stjórn, Verkalýðs-
hreyfingunni sjálfri er líka
bezt treystandi til að ráða
fram úr þeim vandamálum,
sem verða kynnu á vegi þess-
arar stofnunar hennar. Flm.
hafa þó talið rétt að tryggt
yrði samráð við hið opinbera
með því að félagsmálaráðu-
neytið veldi einn mann í skóla-
nefnd og staðfesti reglugerð
fyrir hann, sem samin yrði af
skólanefndinni.
Um einstök ákvæði frv., að
öðru leyti, tel ég ekki ástæðu
til að fjölyrða nú við 1. um-
ræðu. Til þess gefst að sjálf- j
sögðu tækifæri þegar Það hef- ’
úr verið rætt í hv. heilbr,- og
félagsmálanefnd og álit hennar ,,
liggur fyrir. Flutningsmenn
hafa talið rétt, þar sem hér
er um að ræða algerlega nýja
menntastofnun, að reyra ékki
of fast að henni með lagabók-
staf, svo verkalýðssamtökun-
um, sem ætlað er að njóta
hennar og stjóma henni gefist
nægilegt svigrúm til að haga
ýmsum framkvæmdaatriðum
að vilja sínum og í samrásmi
við rejmsluna jafnóðum og
hún fæst. -