Þjóðviljinn - 21.11.1958, Síða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 21. nóvember 1958
lllÓÐVILIINN
ÚtKefandl: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíallstaflokkurinn. — RitstJórar:
MaKnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson. — Fréttaritstjóri: Jón
BJarnason. — Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson. Guðmundur Vigfússon.
Ivar K. Jónsson, Magnús Torfi Ólafsson, Sigurjón Jóhannsson, Sigurður V.
Friðbjóísson. — Auglýsingastjóri: Guðgeir Magnússon. — Ritstjórn, af-
greiðsla. auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg 19. — Sími: 17-500 (5
linur). — Askriftarverð kr. 30 á mán. í Reykjavík og nágrennl: kr. 27 ann-
arsstaöar. — Lausasöluverð kr. 2.00. — Prentsmiðja Þjóðviljans.
Filing togaraflotans
Handritamálíð
Skýrsla Gylfa Þ. Gíslasonar menntamálaráðherra á
TT'ndurnýjun íslenzka tog-
■*“i araflotans er eitt mesta
sauðsynjamál atvinnulífs Is-
ler< linga. Öflun hins stórglæsi-
iega flota nýsköpunartogara í
etríðslokin, undirstaða þeirr-
ar miklu nýsköpunaráætlun-
ar, er Sósíalistaflokkurinn
lagði fram á stríðsárunum og
tókst að gera að stefnuskrá
fyrstu þingstjórnar íslenzka
lýðveldisins, var átak sem
jafnan mun bera vitni stór-
hug og framsýni forystu-
manna og félaga flokksins.
Það fór ekki mikið fyrir stór-
fcug og framsýni foringja ann-
arra íslenzkra stjórnmála-
ílokka í sambandi við það
.má), eins og enn er í fersku
minni. Engu munaði að Alþýðu
ílokkurinn fengist ekki með.
ÍFramsókn kaus að verða utan-
velta en það tckst að þvæ'a
meirihluta þingflokks Sjálf-
stæðisflokksins með. Þó var
fkki tiltakanlega mikil trú í-
E. a’ d s f o r i n g j a n n a á togara-
liaupin, og urðu srsíalistar að
hafa sig alla við til að knýja
fram efndir á loforðum stjórn-
arinnar um þau. Þegar Sig-
fús Sigurhjartarson flutti á
Alþingi tillösu sína um að efnt
vrði til smíði 50 togera í stað
30 Ö'afur T’hórs allt
’ á hornum sér og taldi ólíklegt
: að fært yrði að selja afia svo
stórc togaraflota. Og ólundin
og \rantrúin hjá Thórsurunum
með þessi togarakaun var slík
að þe’r létu to^arafélag sitt,
sem í krafti nólitískrar lána-
spillingar hafði verið stærsta’
togarafélagið fvrir stríð, að-
eins panta einn hinna nýju
togara. Það var stórhugur
Ólafs Thórs í sambandi við
öfiun nýsköpuuartogaranna.
Síðar varð svo Sósíalístaflokk-
’.irinn að standa í harðri bar-
áttu um stofnlánadeild sjáv-
arútvegsins, til að tryggja að
bæjarfélög úti um allt land
gætu eignazt nýsköpunartog-
ara.
Nú sjá allir að stórhugur
Sósíalistaflokksins um öfl-
un hins mikla togaraf'ota ár-
::n eftir strið var fvllilega
raunsær. Og hefði verið horf-
ið að þvi þá þegar að semia
um smíði 50 togara, hefðu
beir fengizt á mun hagstæðara
verði og betri tima en viðbót-
j-.n sem stjóm þríflokkanna
var knúin til að kaupa nokkr-
um árum síðar. Svo kom tíma-
bil þegar afurhaMsstióm í
landinu trassaði með öllu að
efla og endtirnvja togara-
flotann og gerði meira að
-egja ráðstafanir eftir er-
íendri fyrirskipun er míðuðu
e.ö þvi að kasta frá Islending-
um fiskmörkuðum þeim, er ný-
sköpunarstjórnin hafði aflað,
enda þótt slíkir stjómarhætt-
ir kostuðu framleiðslustöðvan-
ir og framleiðslubönn og at-
vinnuleysi. Þannig var forysta
Ölafs Thórs um sjávarútvegs-
mál íslendinga, enda varð sú
forysta einungis minnisstæð
að einu leyti: Undir forystu
Ólafs Thórs var búið svo að
íslenzkum sjcmönnum að hon-
um tókst að hrekja 2000 ís-
lenzka sjómenn í land af fiski-
l'lotanum. Þetta er þó minnis-
stætt afrek og í allstóru broti,
en af óskiljanlegri hlédrægni
he’dur Morgunblaðið því ekki
mikið á lofti.
Við stjórnarmyndunina 1956
hlaut ákvörðun um endur-
nýjun togaraflotans og efl-.
ingu fiskiskipastólsins yfir-
leitt að verða veigamikið at-
riði í verkefnum hinnar nýju
stjórnar, fyrir því var þátt-
taka Alþýðubandalagsins
trygging. Enda urðu mikil
umskipti í meðferð þessara
mála, stórkostlegir fiskmark-
aðir tryggðir til margra ára
og tryggt með því og öðrum
ráðstöfunum að framleiðslan
gæti haldið áfram ótrufluð ár-
ið um kring. Hafizt var handa
um smíði tólf Htilla togara í
Austur-Þýzkalandi, og hag-
stæðs láns aflað í Sovétríkj-
unum til greiðslu á þeim.
Hins vegar er enn óefnt það
stóra loforð ríkisstjórnarinn-
ar að kaupa 15 stóra togara.
I umræðum á Alþingi undan-
farið hefur Lúðvík Jóseps-
son sjávarútvegsmálaráðherra
sagt nokkuð frá undirbúningi
þess máls. Virðist eftir því
sem nú er kunnugt að þær
þjóðir sem við erum 3 hernað-
arbandalagi við hafi ekki
reynzt sérlega hjálp’egar með
lán eða aðra fyrirgreiðslu til
eflingar íslenzka togaraflotan-
um. Þjóðviljinn hefur fyrir
alllöngu skýrt frá því að fá-
anlegt myndi hagstætt lán í
Sovétríkjunum einnig til
kaupa á stórum togurum.
Sjávarútvegsmálaráðherra hef
ur staðfest í ræðum sínum
á Alþingi nú undanfarið, og
lýst yfir því, að bregðist all-
ar vonir um að fá lán í Vest-
ur-Þýzkalandi í sambandi við
að togararnir yrðu smíðaðir
þar, teldi hann rétt að horfið
væri að því að taka lán í
Sovétríkjunum til kaupa á
stóru togurunum. Þetta mál
er orðið aðkallandi og er
þess fastlega að vænta að
málinu verði fylgt eftir með
það eitt fyrir augum að ráða
þessu mikla nauðsynjamáli ís-
lenzks atvinnulífs til farsælla
lykta.
Skömmu eftir að núverandi
ríkisstjórn var mynduð, eða
i ágúst 1956, átti ég erindi
til Svíþjóðar. Fór ég þá einn-
ig til Kaupmannahafnar í því
skyni að ræða handritamálið
við sendiherra íslands í Dan-
mörku, dr. Sigurð Nordal, og
forsætisráðherra Dana, H. C.
Hansen. Okkur sendiherranum
kom saman um, að tími væri
til þess kominn fyrir íslend-
inga að hreyfa handritamál-
inu að nýju við dönsk stjórn-
arvöld, en það hafði legið
niðri um hríð, eftir að Al-
þí.ngi Islendinga og ríkis-
stjórn höfnuðu uppástungu í
málinu, sem danska ríkis-
stjórnin bar fram að frum-
kvæði þáverandi menntamála-
ráðherra, Bomholts. Ég átti
viðræður um málið við H. C.
Hansen, forsætis- og utanrík-
isráðherra. Sagði ég honum,
að ég hefði mikinn áhuga á
því, að málið yrði tekið upp
aftur, en vildi gjarnan liafa
samráð um það við dönsk
stjórnarvöld, í hvaða formi
það yrði gert, þar eð ég teldi
mestar líkur á jákvæðri nið-
urstöðu,, ef samkomulag væri
um form þeirra viðræðna, sem
eðlilegt væri, að færu fram.
Varpaði ég fram við hann
þeirri hugmynd, að komið
vrði á fót sameiginlegri nefnd
íslendinga og Dana til við-
ræðna um málið, og teldi ég
fyrir mitt leyti heppilegast,
að sú nefnd yrði skipuð
stjórnmálamönnum. Kvaðst
forsætis- og utanríkisráðherr-
ann skvldi hugleiða málið og
ræða það við starfsbræður
sína.
Hinn 31. maí 1957 sam-
þvkkti Alþingi einum rómi
þingsályktun, þar sem skorað
var á ríkisstjórnina, í sam-
ræmi við fyrri samþykktir um
e,*'Iurheimt íslenzkra handrita
úr dönskum söfnum, að beita
sér fyrir því við dönsk stjórn-
arvöld, að skilað verði aftur
hingað hinum íslenzku hand-
ritum, sem geymd eru í
dönskum söfnum. Skömmu
síðar, eða í júní 1957, komu
menntamálaráðherrar Norður-
landa saman til fundar í
Stokkhólmi, en slíkir fundir
eru haldnir annað hvort ár.
Notaði ég það tækifæri til ýt-
arlegra viðræðna við mennta-
málaráðherra Dana, Jörgen
Jörgensen, um handritamálið.
í þeirri ferð kom ég einnig
til Kaupmannahafnar og átti
þar viðræður bæði við hann
og aðra ráðherra í dönsku
stjórninni, sem og sendiherra
íslands í Danmörku.
Áður en ég fór í þessa
ferð, var málið rætt í ríkis-
stjórninni og voru menn þar
á einu máli um, að heppilegt
væri, að málið yrði tekið upp
við dönsk stjómarvöld í því
formi, að íslendingar æsktu
þess, að skipuð yrði nefnd
Dana og íslendinga til þess að
fjalla um málið og gera um
það tillögur til ríkisstjóm-
anna. Ég ræddi málið einnig
við formann þingflokks Sjálf-
stæðisflokksins, Bjama Bene-
diktsson, fyrrverandi mennta-
málaráðherra, og skýrði hon-
um frá þessari hugmynd. Mun
hann hafa rætt málið við
flokk sinn og tjáði mér síðan,
að hann hefði ekkert við
þessa málsmeðferð að athuga
og myndi Sjálfstæðisflokkur-
inn, ef til kæmi, nefna full-
trúa af sinni hálfu 3 nefnd-
ina.
I viðræðum þeim, sem við
sendiherra íslands í Dan-
mörku áttum við danska ráð-
herra í þessari ferð, kváðust
þeir, myndu beita sér fyrir
því fyrir sitt leyti, að slik
nefnd yrði skipuð og létu í ljós
þá skoðun, að það mundi flýta
mjög fyrir lausn málsins.
Hinn 25. júlí 1957 skrifaði
menntamálaráðuneytið utan-
ríkisráðuneytinu svo hljóðandi
bréf:
„Hér með er þess beiðst, að
utanríkisráðuneytið riti amb-
assador íslanils í Kaupmanna-
höfn svo hljóðandi bréf:
Hinn 31. maí s.l. samþykkti
Alþingi með samhljóða at-
kvæðum þingsályktun, þar
sem ríkisstjórninni er falið að
taka upp viðræður við dönsk
stjórnarvöld um afhendingu
íslenzkra handrita úr dönsk-
um söfnum.
íslenzka ríkisstjórnin leyfir
sér hér með að óska þess, að
slíkar viðræður verði teknar
upp, t.d. í því formi, að skipuð
verði nefnd Dana og íslend-
inga til þess að fjalla um mál-
ið og gera um það tillögur
til ríkisstjórnanna, og skipi
hvor ríkisstjórnin um sig
sinn hluta nefndarinnar“.
Hinn 2. ágúst barst utan-
ríkisráðuneytinu svo h'jóðandi
símskeyti frá sendiráði Is-
lands í Kaupmannahöfn:
„Orðsending afhent stop
ákvörðun um birtingu óskað
bíði nánari athugunar".
I ágúst 1957 sótti ég ásamt
menntamálaráðherrum hinna
Norðurlandanna 12. norræna
ekólamótið í Helsingfors.
Þar ræddi ég málið enn við
menntamálaráðherra Dana og
varð það að ráði að ég skyldi
koma til Kaupmannahafnar á
heimleið og ræða málið nánar
við hann og forsætisráðherr-
ann. Kváðust þeir þá myndu
þingfundi í fyrradag
leggja orðsendingu íslenzku
ríkisstjórnarinnar fyrir fund í
utanríkismálanefnd, sem halda
ætti eíðar í mánuðinum. En
eftir þessar viðræður okkar
gaf forsætis- og utanríMsráð-
herrann út tilkynningu, þar
sem skýrt var frá orðsend-
ingu íslenzku ríkisstjómarinn-
ar um nefndarskipunina og
því bætt við, að daneka
stjómin væri hugmyndinni
fylgjandi og myndi mæla með
henni við þingflokkana.
Hinn 29. ágúst skýrði for-
sætis- og utanríkisráðherrann
síðan utanríkismálanefnd
danska þingsins frá óskum ís-
lenzku ríkisstjórnarinnar iim
skipun nefndar, til þess að
fjalla um handritamálið og
lýsti því þar yfir, að danska
stjórnin vildi verða við þess-
um tilmælum, en óskaði á-
lits þingflokkanna. Fulltrúar
stjórnarandstöðuflokkanna í
utanríkismálanefnd töldu sig
verða að ræða málið við þing-
flokka sína, en það væri ekki
hægt fyrr en eftir að danska
þinglð væri komið saman í
októberbyrjun. Hugmyndin
um þessa nefndaskipun fékk
misjafnar undirtektir í dönsk-
um blöðum, eum voru henni
fylgjandi, en önnur andvíg,
þegar danska þingið kom sam-
an, kom í ljós, að andstöðu-
flokkar stjórnarinnar, Ihalds-
flokkurinn og Vinstri flokkur-
inn, kváðust ekki vilja til-
nefna fulltrúa af sinni hálfu
í nefnd samkvæmt upþá-
stungu íslenzku ríkisstjórnar-
innar.
I janúar s.l. fór ég til Par-
ísar á fund um fríverzlunar-
málið. Kom ég þá við í Kaup-
mannahöfn og hitti danska
ráðherra. Kváðust þeir harma
það, að ekki hefði tekizt að
koma nefndinni á laggimar,
en sögðu, að stjórnin hefði
málið enn til athugunar. Áð
vísu væri innan stjórnarinnar
sjálfrar ágreiningur um af-
stöðuna til málsins, svo að
stjórnarandstöðuna eina væri
ekki um að saka, að málið
væri ekki komið lengra áleiðis
en raun bæri vitni. Þegar ég
var á leið til Parísar á frí-
verzlunarfundina í siðasta
mánuði, kom ég enn til Kaup-
Framhald- á ll. ' sí;ðu.
íslenzk handrit í Árnasafni