Þjóðviljinn - 12.07.1959, Page 4

4) _ ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 12. júlí 1959 -
Sr. Jón Guðnason fyrv. þjóð-
skjalavörður er sjötugur í dag.
Flestir sem sja hann á götu
myndu ætla hann 10—20 ár-
um J'ngri. Áhuginn er ungs
manns, en úthaldið segir hann
.mikið hafa látið sig, en störf-
um sínum á Þjóðskjalasafninu
hætti hann ekki fyrr en í apríl
í vor.
Fyrir nokkrum árum gaf
hann út íbúaskrá Strandasýslu
í nær hálfa þriðju öld eða -frá
1703—1953, — að svo miklu
ieyti sem slíkt er unnt. Og síð-
an ég frétti að hann hefði ár-
um saman unnið að samskonar
bók um ættbyggð míná hefur
mér alltaf leikið hugur á að
spjalla við hann í góðu tómi. í
fyrradag lét ég svo verða af
þessu.
— Er það rétt að þú sért að
verða sjötugur?
— Já, ég er fæddur á Ó-
spaksstöðum í Hrútafirði 12.
iúlí 1889, en ætt mín er að'
nokkru úr Dölum. Árið 1801
býr á Hveingrjóti í Saurbæ Ól-
afur Illugason frá Á á Skarð-
strönd og kona hans Jóhanna
Árnadóttir frá Ytri Fagradal;
jsau voru langafi og langamma
mín.
— Ertu aiinn upp fyrir norð-
an?
— Já, ég var þar til 17 ára
aldurs að ég fór í skóla, fyrst
i Flensborg en svo tók ég próf
utanskóla upp í 4. bekk
menntaskólans og varð stúd-
ent 1912 og guðfræðikandidat
1915.
— Og hvað gerðist svo?
— Næsta vetur kenndi ég í
Flensborg, en árið 1916 vígð-
ist ég prestur til Staðarhóls-
þinga í Dölum, og þar, á
Brunná, eignaðist ég það bezta
sem ég hef eignazt — konuna.
Að vera prestur.
— Var gott að vera prestur
þá?
— Ef þú átt við launin, þá
voru þau í fyrra stríði 1300
kr. á mánuði, og voru þá talin
mikil „dýrtíðarár". En fólkið
var mjög gott og tók mér á-
gætlega. í Saurbænum var ég
ekki nema 2 ár, fór þá að
Kvennabrekku og var prestur
þar til 1928 að ég fór norður
að Prestbakka; þar var ég í 20
ár eða til 1948. Þá hætti ég
prestskap og fór að starfa í
Þjóðskj alasafninu.
— Hvernig líkaði þér í Döl-
anum?
— Þar var gott að vera þó
það væru að ýmsu leyti erfið
ár. Á árunum 1916—1920 kom-
ust menn nokkurnveginn af,
þótt mikið væri talað um dýr-
tíð, ,en 1921 fór allt að hækka,
til 1924, og það voru erfiðustu
árin. Við fórum með 7 börn
írá Kvennabrekku norður, og
fjárhagslega var miklu betra
að vera á Prestbakka, þá var
fiskur í firðinum, silungur og
lax svo að segja við bæjar-
vegginn, og nokkur æðardúnn.
Konan stjórnaði löngum búinu,
op stjórnaði því miklu betur
en ég. Það var ekki þar fyrir
ég hafði gaman af að vinna
úti, en var oft að heiman —
og svo vildi ég grúska. Á Prest-
bakka blómgaðist efnahagur-
inn, — eitt árið þar voru öll
börnin okkar á framhaldsskóla
samtímis.
Klrkjudeilur.
— Mig minir að, ég hafi
heyrt eitthvað um sögulegar
kirkjudejlur í Dölunúm?
— Það var þannig að þeg-
ar ég kom að Kvennabrekku
var kirkja á Sauðafelli, mun
hafa verið lengi á báðum stöð-
um, en var engin þá á Kvenna-
brekku. Þessu vildu sumir
breyta og skiptust menn í
flokka um kirkjustaðinn. Ég
lenti þar nýkominn á milli
tveggja elda, og það var erfitt
að ganga á milli. En svo leyst-
ist þetta og sátt og samlyndi
komst á.
Vann sýsluna fyrir Framsókn.
— Og þá fórstu í pólitíkina,
og vannst Dalina í fyrsta skipti
fyrir Framsóknarflokkinn.
— Bjarni frá Vogi deyr sum-
arið 1926, og fóru fram kosn-
ingar um haustið. þá var ég
kosinn, en í kosningunum ár-
ið eftir féll ég, fór úr Dölunum
1928 og gaf mig ekki að póli-
tík eftir það. — Þegar ég var
í framþoði 1946 var það útúr
vanctræðum með frambjóð-
anda, og ég gat ekki neitað.
— Var ekki einhver söguleg-
ur aðdragandi að framboði
þínu á sínum tímá?
— Það er varla hægt að
segja. Theódór Arinbjarnarson
er hafði verið' fyrir flokkinn
neitaði að fara í framboð. Þá
bað miðstjórn flokksins mig að
gera það, og féllst ég á það.
Þá sá Arinbjörn sig um hönd,
skrifaði vestur og kvaðst vilja
vera í framboði. Ég vildi því
alls ekki bjóða mig fram nema
það væri almennur vilji
Jón Guðijason fyrrv. þjóðskjalavörður og kona hans Guðlaug
Bjartniarsdóttir — hann er sjötugur í tlag, en hún varð það
17. febrúar í vetur.
hjá honum öll bindin þar sem
hann hefur fært á skrá alla
Strandamenn er hann fékk
vitneskju um, allt frá 1700, og
síðan unnið að því að fylla í
eyðurnar kringum nöfnin aft-
ir því sem tími og gögn náðu.
— Þegar ég var að þessu
Sr. Jén Guðnason
þjóðskjalctvörður
sföftugur
Enginn veit eins mikið um persónusögu :
vesturhluta landsins síðustu V-h öld
og einmitt hann
manna. Því var boðaður
flokksíundur í Búðardal fyrir
alla sýsluna, og skýrt frá
hvernig málin stóðu — Á
þann fund kom Þorsteinn Þor-
steinsson sýslumaður og kvaðst
fús til þess að fara í framboð
fyrir Framsókn. Síðan fór
fram leynileg atkvæðagreiðsla
og áttu þeir Theódór og Þor-
steinn sáralitlu fylgi að fagna.
Þannig stóð á því að ég fór í
framboð.
„Þegar ég var barn“
—Segðu mér eitt, hvenær
byrjaðirðu að fást við' ætt-
fræði?
— Eiginlega þegar ég var
barn að aldri! Það var svo
mikill áhugi fyrir persónu-
fræði heima og þar drakk ég
þetta í mig. En ég byrjaði
ekki skipulega fyrr en á -Prest-
bakka, síðan eru 35 ár. Þegar
ég byrjaði að vinna að þessu
var Þjóðskjalasafnið í geymslu
austur á Flúðúm, en sýslunefnd
Strandasýslu óskaði eftir því
að ég fengi lánaðar allar prest-
þjónustubækur og manntöl það
an, segir Jón, og ég fæ að sjá
datt mér ekki útgáfa bókar í
hug, en Strandamenn fylltust á-
huga fyrir að fá þetta í bók,
og þannig orsakaðist að þetta
var gefið út. Fólk er oft að tala
um gamla daga, og reyna að
rifja upp gamla tíma, en það
getur það ekki vegna þess að
það skortir öll gögn. Þótt þetta
séu ákaflega þurrar skrár er
þó ýmislegt sem lesa má út úr
þeim um liðinn tíma, og fólk
getur lífgað þetta upp með
sögnum sem það hefur heyrt.
Dalabókin nær fullbúin.
— Og svo ertu með Dalina?
— Já, ég hef safnað sams-
konar efni um Dalina allt frá
1703, — fólkstali á hverjum
bæ og reynt að gera grein
fyrir hverjum manni, eftir því
sem tekst að fá saman. Þetta
er miklu meira efni en
Strandamannabók. því byggðin
er svo samíelld. Ég skil ekki að
bændur yrðu undir þrem þús-
undum, fyrir utan 500—600
Dalamenn sem farið hafa til
Ameríku.
— Er þetta ekki erfitt verk?
— Jú, það eru svo takmark-
aðar upplýsingar í kirkjubók-
unum. í Dölunum var eitt sinn
maður nefndur Bjarni blóti, —
en aldrei nefndur annað, og
ég var að verða vonlaus um að
fá nokkurntíma meiri vitneskju
þegar ég allt í einu sá fjöl-
skylduna hans, og sá að það
gat ekki verið um annan að
ræða. Þannig getur skyndilega
birt yfir þvi sem sýnist vera
eintómt torráðið myrkur. Þar
var líka annar Bjarni, bóndi
sem er aldrei nefndur annað en
Bjarni að norðan, og það voru
margir fleiri sem höfðu viður-
nefnið „að norðan".
Og svo fæ ég hjá sr. Jóni
ýmsar persónulegar upplýsing-
ar um eigin stöðvar, sem ekki
á heima hér, og annað um
Dalamenn, — það er ótrúlegt
hvað hann veit um Dalamenn,^.
maðurinn sá. Þeir ættu að vera
fljótir að sjá um að Dalabók-
in verði gefin út, hún yrði fyr-
ir þá eins og spennandi lestur
og' æsandi skáldsaga!
— Segðu mér, ætlarðu að
gefa út bók um Dalina?
— Dalamenn kusu nefnd sem
ræddi um þetta við mig sl.
haust, og svo munu þeir hafa
fengið 10 þús. kr. framlag frá
ríkinu, en það er vitanlega
alltof lítið. Hvað úr þessu
verður get ég ekki sagt nú.
Nú fyrst fær hann tíma.
— Var ekki léttara að vinna
að þessu eftir að þú komst á
safnið? Og hvernig fannst þér
að starfa þar?
— Mér líkaði ágætlega að
vinna þar öli þessi 11 ár. Mik-
ið af tíma mínum þar fór í af-
greiðslu, að veita fólki alls-
konar upplýsingar og fyrir-
það. En fyrstu árin sem ég var
á safninu gat ég unnið fram á
nætur heima eftir að ég kom
úr vinnu. Nú er úthaldið orð-
ið minna. Og ég er feginn að
geta gefið mig að áhugamáli
mínu, — og veitir ekki af að
nota þann tíma sem eftir er,
því ég hef ekki keypt neina
ábyrgð á framtíðastarfsorku.
Áfengt viðfangsefni.
— Ég skal segja þér sem
dæmi um vitleysu sem getur
gripið mann: stundum á kvöld-
in grípur þetta mig: þú verður
að ljúka við þetta í kvöld —
að morgni geturðu verið dauð-
ur!
Þetta er undarlega áfengt'
viðfangsefni þegar maður fer
að vinna við þetta. Hver mað-
ur sem vinnur eitthvað í þessu
finnur alltaf eitthvað nýtt. Það
verða þó alltaf margir sem
ekki fæst fullnægjandi vit-
neskja um.
— En þú hefur safnað sams-
konar upplýsingum um fleiri
byggðarlög?
— Já, en það sem mig lang-
ar til að gera er að ljúka við
þetta um þau héruð sem ég
hef verið tengdur við. Strand-
ir og Dali. En ég hef einnig
lítilsháttar um Borgarfjörð',
nokkuð um Mýra- og Snæfells-
nessýslur á 19. öld. Austur
Barðastrandasýslu á 18. og 19.
öld, V-Barðaströnd á 19. öld og
hrafl um ísafjarðarsýslur,
Einnig nokkuð um Húnavatns-
sýslu á 18. öld og fyrrihluta
19. aldar.
Þetta spjall okkar verður
ekki lengra. Ég kveð þennan
eljumann sem í 32 ár hefur
gengt prestskap og verið þjóð-
skjalavörður í 11 ár, og eigin-
lega allan þann tíma í hiáverk-
um verið að grafa fram úr
myrkri gleymskunnar liðna
sögu, — og getur nú fyrst á
sjötugsafmælinu helgað sig
þessu starfi óskiptur. Ég óska
honum hamingju og glaðra og
verkdrjúgra ókominna ára.
J. B.
Daginn lengir
hœgft og hœgf
Örhægt dregur úr snúnings-
hraða jarðar og við það lengist
sólarhringurinn smátt og smátjt,
segir sovézld prófessorinn
Nikolai Parískí. Hann kveðst
hafa reiknað út að af þessum
ástæðum lengist sólarhringur-
inn um tvo þúsundustu hluta
af sekúndu á hverri öld.
Parískí skýrði frá rannsókn-
um si'num á þingi stjörnufræð-
inga í Riga. Hann er jarð-
byggingarfræðingur að sér-
grein.
Formaður þriggja
milljóna félags
Á ársþingi Sambands skipa
smiða og vélsmíðaverkamanna
greiðslu, og það getur verið j Bretlandi var kommúnistinn
skemmtilegt. Það kom sér vel Frank Foulkes kjörinn formað-
fyrir mig í þessu að ég var |ur samtakanna. Að sambandinu
kunnugur safninu frá því ég standa sérgreinasambönd með
var unglingur og oft verið þar þrjár milljónir félagsmanna
síðan við uppskriftir. innan einna yébanda. Foulkes
Allt sem maður vinnur eins er formaður sambands brezkra
og t.d. Dalabókina verður mað- rafvirkja og hefur sætt hörð-
ur vitanlega að vinna heima, um árásum í brezkum borgara-
það er hvorki ætlast til að blöðum og meðal hægri manna
menn vinni slíkt í vinnutíman í Verkamannaflokknum fyrir
um, né heldur hægt að vinna stjóramálaskoðanir sínar.