Þjóðviljinn - 09.02.1961, Blaðsíða 6

m
ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagnir -9. febrúar 1961
• Firnmtudagur 9. ft-brúar 1061 — ÞJÓÐVILJINN — (T
KÍKSiliiæ'SSSSHffiiESÍEliIi
Útgeíandl: Sameinlngarflokkur alÞýðu — Sósíallstaflokkurlnn. —
RltstJórar: Magnús KJarJ-ansson (áb.), Magnús Torfi Ólafsson. 81g-
urður Quðmundsson. — Préttaritstjórar fvar H. Jónsson Jón
BJarnason. — Auglýslngastjóri: Guðgeir Magrússon. — Ritstjórn.
aígreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustig 19. — Simi
17-500 (5 Aínur). - Askriftarverð kr. 45 á mán. - Lausasöluv. kr. 3.00.
Prentsmiðja Þjóðvílians,

Daglegt ljós fyrir íhald
og toppkrata
¥7ngu er líkara en stjórnarklíka Vinnuveitenda-
sambands íslands viti ekki orðið sitt rjúk-
andi ráð, svo fjarstæðukenndur er áróður henn-
ar gegn kjarabótum verkamanna og hæpin tiltæki
hennar er miða að því að spilla vinnufriði í land-
inu sem víðast og hindra að eðlilegir kjara-
samningar séu gerðir. Á allra vitorði er nú
framferði þessarar klíku í sjómannasamning-
unum, hin alræmdu „óafturkallanlegu11 umboð,
sem útvegsmenn eru látnir gefa þessari klíku
reykvískra auðbraskara, hótanirnar við útvegs-
menn sem vilja gera eðlilega samninga við sjó-
menn á sínum stað, og nú síðast hinar furðulegu
aðfarir til að reyna að spilla fyrir sáttum og
samningum í Vestmannaeyjum, en til þess hef-
ur Vinnuveitendasambandið haft mann í Eyjum
undanfarið. iSá maður mun þó ekki orðinn vel
þokkaður af neinum þar í landi eftir framkomu
sína í kjaradeilunum nú í vetur.
■fTinnuveitendasambandið hefur boðað þá hé-
T gilju, að enginn meðlimur þess sé nú svo stæð-
ur að hann þoli nokkra kauphækkun, fólki er
ætlað að trúa þeirri speki að ekkert fyrirtæki
innan Vinnuveitendasambandsins sé nú þess
megnugt að greiða tímakaup, sem að kaupmætti
sé meira en 85% þess kaups sem greitt var í
stríðslok á íslandi! Fyrr hefur verið bent á hér
í blaðinu hvílíkan áfellisdóm Vinnuveitendasam-
bandið er með þessháttar áróðri að fella yfir
sjálfu sér og mönnum sínum, er vaðið hafa í rík-
isbankana öll þessi ár og ráðskað með fé almenn-
ings á íslandi eins og þeir ættu það sjálfir,
jafnt til að stofna atvinnurekstur „sinn“ og til
að reka hann. Enda mun vart um það deilt að
hefðu þeir stjórnað atvinnufvrirtækjum lands-
ins þannig, væri ekki annað fyrir en biðja þá að
gera svo vel og „standa á eigin fótum“ fram
vegis, eins og ríkisstjórnin sagði í fyrra að þeir
myndu allir gera eftir að viðreisnin kæmist á,
en vera ekki að þvælast fyrir eðlilegri þróun at-
vinnulífsins og sjálfsögðum kjarabótum verka-
manna.
p^n hinu verður ekki neitað með rökum, að víða
2Í1 í íslenzku efnahagslífi er um gífurlega gróða-
"STt myndun og auðsöfnun að ræða. Barlómur Vinnu-
j*{} veitendasambandsins er til kominn vegna ótta
jjl; við að jafnvel hinar sjálfsögðustu kjarabætur
|j|j verkafólks verði til þess að draga eitthvað úr
SK gengdarlausu arðráni og auðsöfnun brasikaranna.
Og hroki Vinnuveitendasambandsins er til kom-
gjl inn vegna þess að nú þykist það skáka verka-
lýðshreyfingunni í skjóli ríkisvaldsins, í skjóli
hins illa fengna þingmeirihluta núverandi rík-
isstjórnar. Þessir menn virðast ekkert hafa lært
en mörgu gleymt um skipti auðvaldsins og rík-
Hii isvalds þess við alþýðusamtökin á Íslandi. Þeir
virðast hafa gleymt þeirri st-aðrevnd að Islandi
verður ekki stjórnað í stríði við alþýðu landsins,
í stríði við verkalýðssamtöfcin. Væri hollt fyrir
ar stiómendur Vinnuveitendasambands íslands og
jg ráðherra íhalds og toppkrata að hugleiða í ein-
K- rúmi þá staðreynd, helzt kvölds og morgna nú
um sinn, með hliðsjón af íslandssögu á tuttug-
*!S1
li!
ustu öld.
s.
JtTA
ua
Skúli H. Norðdahl arkitekt:
Greiiv þessi var upp-
haflega. saxnin í des. sl.,
en umrituð og boðin
Morgunblaðinu til birt-
ingar á þeim grandvelli,
að í heimi felst fagleg
gagnrýni á aðgerðir í
sldpulagsmáhun höfuð-
borgarinnar.
eftir og meiri likur til að
þróun bæjarbyggingarinnar
yrði beint inn á réttustu
brautir. Gildir það jafnt hvort,
heldur að skipulagsdeild
Rsykjavíkur í samstarfi við
sigurvegarann í samkeppninni
hefði lokið því verki eða sig-
urvegarinn einn.
Er ömurlegt til þess að
vita, að þetta hefur ekki feng-
izt viðurkennt fyrr en hér
kemur útlendingur til að stað-
festa þessi sjálfsögðu sann-
indi.
Nú hefur verið ákveðið og
tilkynnt að boðið skuli út önn-
ur samkeppni í staðinn.
Það er ósk mín, að um
hana verði f jallað á fag-
legum grundvelli og
gagnrýni liennar ekki
vísað á bug á pólitískum
forsendum.
Morgunblaðið hefur
ekki treyst sér til að
birta hana. Þrátt fyrir
það er það von mín, að
umræður verði um þau
mál, sem hér er drepið á
faglegar eða pólitskar
fyrir þá, sem heldur
vilja fjalla um málið á
þeim grundvelli.
Slfúli H. Norðdahl
Forráðamenn bæjarins hafa
látið með nokkru millibili ber-
ast út fréttir um fyrirhugaðar
samkeppnir um skipu'.ag hér
í bæ.
Er þiað tilefni þesisarar
greinar.
ic
Fyrir um það bil einu ári
var tilkynnt að fram mundi
fara meðal norrænna arki-
tekta samkeppni um heildar-
skipulag Reykjavikur og ná-
lægra sveita og bæja.
Var þessu mjög vel tekið
að vonum.
Til að undirbúa þessa sam-
keppni skyldi fenginn út-
lendur, sérfróður maður á
isviði bæjarskipulagningar.
Það var því gleðilegt., að
próf. Peter Bredsdorf skyldi
verða fyrir va’.inu til að
leggja á ráðin um undirbún-
ingsstarfið og vinna sam-
keppnisgögnin í hendur kepp-
endanna. Þeir hefðu að sjálf-
sögðu komizt að mörgum
ólíkum niðurslöðum um lausn
verkefnisins. Með þeim hætti
hefði heiMarskipulagningin
orðið auðveldari viðfangs á
Þegar til átti að taka við
starfið kom á daginn, að allar
frumheimildir skorti til að
byggja á áætlanir um fram-
tíðarvöxt og þróun bæjarfé-
lagsins.
Mun hafa talizt svo til, að
Á sú samkeppni að vera um
skipulag íbúðarhverfis á því
svæði bæjarlandsins vestan
Elliðaáa, sem óbyggt er í dag
(Pugvöllitrinn undanskilinn).
Sagt er að þetta öé gert til
þess fyrst og fremst að kanna
ákvárðanir í skipulagi bæjar-
ins. Það er enn verra þegar
þeirri ákvörðun fylgir næstum
algjör takmörkun á að geta
valið liina hagkvæmustu lausn
aðahunferðaræða tun, að og
frá meginbyggð bæjarins.
Ekki bætir það úr, ef teknar
eru einhverjar skyndiákvarð-
anir í þessum efnum til að
skapa forsendur fyrir sam-
keppninni.
Þó að margt fleira megi
nefna, sltal ekki farið fleiri
orðum um þennan þátt máls-
ins. Lýsi ég það von mína, að
arkitektafélagið eigi eftir að
verða einarðari ráðunautur en
verið hefur í þeim menning-
armálum, sem réttilega eru á
verksviði þess.
'k
Skal nú fjallað lítillega um
liina fyrirhuguðu samkeppni,
að svo miklu leyti sem vitað
söfnun þeirra gagna fæli í sér
sjálft skipulagsstarfið, svo
undarlega sem það hljómar.
Nú má að sjálfsögðu hafa
slíkar fyrirfram ákveðnar
skoðanir um þróun bæjarins,
að ekkí sé talin ástæða til að
afla annarra gagna en þeirra,
er renna stoðum undir rétt-
mæti þeirra skoðana.
Hitt mun þó vera öllu
heillavænlegri starfsaðferð,
að leita sér sannverðugrar
þekkingar á hinum ýmsu
þáttum viðfangsefnisins með
sem víðtækustu móti, síðan að
vega og meta hverjar lausnir
skipulagsverkefnisins eru hag-
kvæmastar fyrir þróun bæj-
arins í ljósi áunninnar þekk-
ingar og með tilliti til þeirra
aðstæðna, sem að öðru leyti
verða kannaðar cg krufnar
til mergjar.
Þrjózku ráðamanna á und-
anförnum árum við að viður-
kenna nauðsyn framangreindra
vinnubragða, sem frumskilyrði
fyrir heildarskipulagningu,
má líklega fyrst og fremst
kenna að ákveðið hefur verið
að hætta við þessa samkeppni.
Hér er einnig að finna eina
höfuðorsök þess hve skipulag
bæjarins hefur verið laust í
reipunum.
og sýna hvaða stefnur (t.end-
ensar) og straumar eru uppi
á Norðurlöndum í dag í þess-
um efnum.
Skal að því vikið síðar,.
Hvort þetta er gert að ráð-
um próf. P. Bredsdorf eða að
óskum bæjaryfirvaldanna
sjálfra, skal ósagt látið.
Ráðstöfun þessi hefur verið
gagnrýnd af arkitektafélaginu
bæði munnlega og skriflega við
bæjaryfirvöldin og sú gagn-
rýni áréttuð í umræðum á.
fundi i félaginu.
Þó fór svo, illu heilli, að
meirihluti fundarmanna á
nefndum fundi A.í. beygði eig
fyrir vilja fyrirmanrta bæjar-
ins og samþykkti að leggja
fram skerf félagsins til að
norræn samkeppni gæt.i farið
fram um skipulag íbúðarsvæð-
is i Fossvogshlíðum.
Þó að meirihluti félaga
arkitektafélagsins sé á einu
máli um að hér er rangt að
farið, telja þeir sig hafa
lireinsað félagið af ábyrgð á
þessari ráðstöfun með þvi að
foenda borgarstjóra 'á, að hér
er farið faglega rangt að.
Það er með öllu óverjandi
að binda endanlega til ákveð-
jnna afnota svo til allt bæjar-
land á nefndu svæði áður en
fyrir liggja grundvallar-

Gamalt og nýtt í Mangélíu
Um þúsundir áraliafa Morgólar rekið lijarð-
ir sínar og hrossastcð um hálendi Mið-Asíu.
Enn er þorri landsmanna hjarðmenn, en nútímpnp
hefur áð til Mongólíu á sjðustu áratugum með
vísindi sín c.% tækri. Á efri myndinni til vinstri
koma konur með kaplanijólk úr liryssunum í
baksýn heim að tjakli. Neðri myndin er úr dýra-
lækningastöð, en þeim liefur nú verið komið upp
í hverju þorpi Mongó'.'u. Þriðja myndin sýnir
mongólska járnbrautarverkameun vinna að við-
gerð á díseleimreið af nýjustu gerð .
er um hana.
Eru þrjú megin atriði þess
máls.
1. Samkeppnin skal vera
meðal allra arkitekta á
Norðurlöndum.
2. Tilgangur hennar eins
og áður segir, að leiða í
ljós og kynna þær stefn-
ur sem eru efst á baugi
um þessar mundir í
skipulagningu íbúðar-
hverfa á Norðurlöndum.
3. Samkeppnin er um
ibúðarhverfi í Fossvogs-
hlíðum, án þess þó
að vist sé, að þar verði
skipuiagt íbúðarhverfi
af þeim, sem vinnur
samkeppnina eða nokkr-
um yfirleitt, ef svo foer
tindir. (Þetta síðasta
samkvæmt upplýsingum
á fundi arkitektafélags-
ins).
Ekkert var sjálfsagðara en
að samkeþpnin um heOdar-
skipulag Reykjavikur og ná-
grennis yrði fooðin út meðal
arkitekta á öllum Norðurlönd-
um. Þangað höfum við margt
að eækja. Á undanfömum ár-
um, sérstaklega árunum eft-
ir stríð, hefur mikið gerzt í
þessum efnum á Norðurlöndum
og þar vaxið upp stór hópur
kunnáttumanna á sviði heild-

arskipulagningar (genera'.-
planering, egnsplanlegning)
bæja og borga.
Þó gegnir það furðu, að
þessu skuli ekki vera breytt,
þegar viðfangsefnið gjör-
foreytist svo sem raun foer
vitni.
Vekur það ekki nokkra
undrun að efnt skuli til nor-
rænnar samkeppni til að
kanna tízkusveifiur, sem jafnt
leikir og lærð;r geta auðveM-
lega fylgzt með í fjölda folaða
og bóka, sem birta reglu'.ega
myndskreyttar greinar um
þessi mál?
Eigum við að trúa því að
forráðamenn bæjarins, bygg-
inga- og skipulagsmála, fylg-
ist.svo illa með í þessum efn-
um, að þeir viti ekki betur
en gefið er í skyn með oam-
keppni þessari?
Eða er verið að gefa í skyn
að ís’enzkir arkitektar fylg-
ist ekki með því sem gerist
í sérgrein þeirra heima og
erlendis ?
Ef þess er óskað er sjálf-
sagt að gefa lista yfir blöð og
hækur um þessi mál. Jafn-
framt. er velkomið að útvega
þeim, sem ráða þessum mál-
um, lisla yfir samkeppnisúr-
lausnir og frásagnir og gagn-
rýni á byggð íbúðarhverfi, er
sýna ríkjandi stefnur í skipu-
lagningu þeirra.
Mér er nær að halda að
norrænni samkeppni sé ekki
ætlað að leysa úr skipulags-
legu vandamáli, vegna þess
að það liggur ekki fyrir á
þessum slcðum ennþá, eins
og það sem um getur í lið 3
hér að framan sannar.
Hvers vegna er þetta gert,
ef það á ekki skiljrrðislaust
að leiða til þess, að sigurveg-
ari í samkeppninni vinnur sér
þetta verkefni, að fullskipu-
leggja ’andsvæðið, sem sam-
keppnm fjallar um og vera
skipulagslegur ráðunautur bæj
arins um aila útfærslu þess,
s.s. samningu byggingaákvæða
og ski’mála og vinna annað
er slíku starfi fylgir?
★
Öllum arkitektum er ijcst,
að þeir verða að fylgjast með
þróun skipulagsmála til að
geta verið starfi sínu vaxnir.
Þeim á einnig að vera ljóst,
að síðan um aldamótin sið-
ustu hafa orðið miklar foreyt-
ingar og farið fram stórfeng-
leg þróun á öllu starfssviði
þeirra, sérstaklega eftir 1920.
Á sviði skipulagsmála hafa
breytingarnar fyrst og fremst
verið í jyí fólgnar að form-
leg sjónarmið ráða ekki eins
miklu í dag og áður. Þess. í
stað er meira tillit tekið til
lands1ags, veðurfars, sólfars.
félagsiegra, efnahagslegra og
tæknilegra aðstæðna við
skipulagninguna.
Fvrirhuguð samkeppni
verður enn undarlegri í aug-
Framhald á 10. síðu.
llllIIIIMIIMIIIIIIIMMMMIIIMMIMIIIIIIIIIIMMMIMIIIMIIIIIMIIMIMDil MMIIIIIIMMIIMIMIIIMIIIIMIIIIIIMIIIMIIIIIIIMIIIIIIMMMIIIMIIIMMMI IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIUIIIIllllllllllllllllllllllMIIIMMIIIIMUIIIIII|ui|H||imillllMIIIIIMIIIIIIIMIIIHIIDI <millllliMIIMIMIMil>illMIMIMMlMi:||tMllllilllMIMt|IIIMMIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIMIIIIII!IIIMMilll
a
heimilis fyrir
hyggingu uppeldis*
munaðarlaus börn
-
ÍTf» "
m* —
rcr =
S.' =
cn =

T bæjarfélagi á stærð við
*■ Reykjavík er alltaf
nokkur hópur barna, sem
þarf að dveljast á vistheim-
ilum lengri eða skemmri
tíma, og það er sjálfsðgð
skylda bæj-
arfélagsins
að stofna
slík heimili
og reka þau
í samræmi
við nútíma
þekkingu á
uppeldis-
málum.
Jafnvel ihaldsmeirihlutan- *
um í Reykjavík mun vera
ljóst að Reykjavíkurbær hefur
vanrækt skyldur sínar við
þessi börn á hróplegan hátt,
og fyrir síðustu bæjarstjórnar-
kosningar þótti því skynsam-
legt að láta í veðri vaka, að
nú væri mikilla úrbóta von. í
júnímánuði 1957 voru lagðar
fram í bæjarstjóm tillögur
nefndar, sem kosin hafði verið
til að fjalla um vistheimila-
málið. NefridariJienn voru 5,
þau Símon Jóh. Ágí-Ússon,
Auður Auðuns, Magnús Sig-
urðsson. Petrína Jakobsson og
Valborg Sigurðardóttir, og er
óhætt að fullyrða, að þarna
var samankomið fólk, sem
vissi hvernig þessum málum
yrði bezt skipað og hver þörf-
in er á úrbótum. Tillögur
nefndarinnar eru á þessa leið:
TTeisa skyldi vistheimila-
hverfi og í því skyldu
vera eftirtalin heimili
1) Tvö vistheimili fyrir
munaðarlaus börn, hvort ætl-
að 10 börnum.
2) Tvö vistheimili fyrir börns
)
í timabundnu fóstri vegna
veikinda eða annarra vand-
kvæða á heimilum. Hvert
heimili ætlað 20 börnum.
3. Heimavist fyrir fötluð
börn og veikluð, tvær deildir,
önnur ætluð 15 drengjum hin
jafnmörgum. stúlkum.
4) Heimavist fyrir börn sem
vanrækja skóla, samtals fyrir
50 drengi og 25 stúlkur.
5) Vistheimili fyrir 10 börn
með ýms hegðunarvandkvæði.
Að lokum er nefndur skóli
fyrir hverfið, sem sjálfsögð
nauðsyn, starísmannahús o. fl.
Þetta var traustvekjandi plagg
að hafa í höndum í bæjar-
stjórnarkosningunum 1958, og
bæjarstjórnaríhaldið hefur
sýnilega aldrei ætlað því ann-
að hlutverk. Engar fram-
kvæmdir hafa vsrið undir-
búnar og því síður byrjað á
byggingu nokkurs húss.
TJulltrúar Alþýðubandalags-
•*■ ins töldu rétt að freista
þess á s'ðastliðnu hausti að
íá samþykkta tillögu um að
hefja á árinu 1961 byggingu
vistheimilis fyrir munaðarlaus
börn, en það verkefni hafði
nefndin frá 1957 talið brýnast
og tekið fram að það heimili
skyldi koma í stað heimilisins
í Reykjahlíð, sem nefndinni
hefur þá væntanlega ekki
þótt uppfylla lágmarkskröfur
um uppeldisskilyrði. Tiilaga
fulltrúa Alþýðubandalagsins
er á þessa leið:
„Bæjarsíjórnin samþykkir
að< fela bæjarráði og borgar-
stjóra að undirbúa og hefja,
þegar á naesta ári, byggingu
uppeldisheiirúrs fyrir 10—15
börn ssm ekki eiga þess
kost að alast upp á einka-
heimilum. Heimili þetta
verði staðsett í útjaðri bæj-
arins eða næsta nágrenni
hans.
Meðan heimili þetta cr
ekki fullbúið, verði eftirfar-
andi ráðstafanir gerðar t;I
að bæta uppeldisskilyrðin í
Reykjahlíð:
ir bæjarstjórnarkosningar
1. Ráðinn verði lærður
uppalandi, karl eða kona, til
þess að krnna reglulega á
heimil'ð cg Ieiðbeina börn-
unuin við nám og leik og
vera forstöðukonunni til
ráðuneytis um sérstök
vandamál einstakra barna.
2. Útveguð verði nauðsyn-
leg tæki til nánis og Ie’kja.
3. Útbúið verði lestrarher-
-bergi og sjúkraberbergi, ef
nokkur kostur erl
Gerðar verði nauðsyn-
legar breytingar á staðsetn-
ingu þvottahúss.“
æjarfulltrúar
íhaldsins
höfðu engin andmæli
gegn tillögunni á reiðum
höndum, en þó upplýsti Auð-
ur Auðuns að svo miklar
breytingar hefðu orðið á upp-
eldisvísindum að endurskoða
þyrfti tillögurnar frá 1957. Er
því engan veginn ólíkiegt að
nú verði gótt 'fólk aftur feng-
ið til þess að semja ýtarlegar
tillögur um vistheimili, sem
tilbúnar verði í tæka tíð fyr-
1962.
A nnað verður örugglega
■^*- ekki gert fyrir börnin,
sem dvelja þurfa á vistheim-
ilum á þessu kjörtímabili.
Tillaga Alþýðubandalagsins
kemur væntanlega til annarr-
ar umræðu innan skamms, en
’haldið hefur þegar undirbú-
ið þá umræðu með umsögn
fræðslufulltrúa á þá leið að
svo mikill skortur sé á dag-
heimilum í bænum, að ekki
sé réf.t að verja fé í vist-
heimili, og ámóta vífilengjur
hafa komið frá meirihluta
barnaverndarnefndí>»-. Þarf
varla getum að leiða að af-
drifum tillögunnar, en óneit-
anlega hlýtur það að verð'a
ofuri'tið kindarlegt fyrir þann
fulltrúa íhaldsins, sem skrif-
aði undir tiUögur vistheimil-
isnefndar 1957, að telja ekki
tímabært að hefja fram-
kvæmdir á því atriði tillagn-
anna sem brýnast var þá talið
árið 1961, — íjórum árum
síðar.
A.B.S.
=£
E£
5