Þjóðviljinn - 11.02.1961, Blaðsíða 4

Þjóðviljinn - 11.02.1961, Blaðsíða 4
. i&) — ÞJÓÐVILJINN — Lattgardaglií 11! febrúar 1961 Fréttir aí enskum bókamarkaoi: Hinir friélsn æenii íH <>?»*» •» --a' 'r | ,i«Sr e. f .. * - y> - ■ ~ J Þetta er eklci bíll búinn radartæld, eins og ætla mætti, heldur er það lofthemiíl sem homið hefur verið fyrir á bílþaldmi. Heinill þessi er notaður við reynsluakstur á veguin úti, þar sem ekki er leyfilegt að aka eins bratt og bílaverkfræðingar þurfa til að reyna \é!ina. I*á er grindin sett á þákið og við loftmótstöðuna verður álagið á vélíná eins og ekið væri með rniklu meiri hraða en í raun og veru er gert. Verkfræðingar Daimler-Benz verksmiðjanna fundu uppá þessu ÍSLE] INZK TUNGA Ritstjóri: Árni Böðvarsson. 136. þáttur 11. febrúar 1961 Jean-Paul Sartre. By Philip Thody. Hamish Hamilton. 21 s. 1 ritum Jeans-Pauls Sartres . eru samslungnir ýmsir helztu menningarstraumar síðustu . hundrað ára í Evrópu. Sartre hefur gert sjónarmið Marjc í þjóðfélagsmálum að sínum, en' hafnað rökhyggju hans. Sartre ' lítur á manninn sem eirmana og kvíðna veru í torráðuum ' heimi eins og Kierkegaard, ■ en hafnar guði hans. Sartre ' hefur tiléir.kað sér starfsað- ferðir Husserls en hafnað . kenningakerfi lians. Nokk- ■ urn veginn á þessa leið . er skilgreining Murdochs á stöðu Sartres í menn- ingarsögunni. Ef til vill eru þessir menningar- straumar berari í ritum " Sartres en arnarra höfunda sökum þess að hann er skól- "'aður ‘í heimspeki cg hefur kennt heimspeki. — Sartre skdfar jöfnnm hör.dum h'*im- 1 spekirit, sEáldsö'”’-**, smásög- ur, lei'krit, rit"er'"r nm menn- ingarmál og um dægurmál. Þ'tt ritsmiðar Sartres séu þr'"-'g irv'ms komr og ræt-rr l-ggi víða, fer því fiarri, að þær beri þess merki rð vn-— s°m- tíningur. Þvert á' mcti virð- ast þau öll vera srma marki brennd, því viðhorfi, að lífi mannsins sé ekki gefinn ann- ar tilgangur eu harn gefur því sjálfur. Á skáldrit hans verður aðeins drepið Árið 1.938 kom út fyrsta 'skáldsas*a Sartres, Ógleðin. Þan sjénarmið, sem runnið hafa sem rauður þráður um verk Sartres koma þegar ■fram í skáldsögu þessari. Söguhetian s’kynjar, að líf inanna á líðandi stundu hefur ekki form ré víðtæka merk- ingu. Því eru aðeins gefin form og merking, þegar horft er til baka. Söguhetjan virðir ennfremur fyrir sér og íhug- ' ar siði og tildur borgaranna á sunnudögum. Þetta tildur þessar hugmyndir um lög og rétt hylja ásýnd raunveruleik- ans, tilverunnar. En verður komizt af án þeirra ? að standa utc.n þjóðfélagsins, að hafa glatað virðingu samborg- ara sinna kemur Sartre stund- um fyrir sjónir sem dyggð. ,,Að halda á brott“, í bók- stcflegri eða afleiddri merk- ir>gu, úr mamrfélaginu getur pð min-v'ta kosti verið skref frá impgerð til einlægni. —, Þessum . hug!e!ðmgum he'dur Sar-t.re áfram í sagnabálknum, I.eiðin til frelsisins, en þriár ská^sögur eru komnar út í bálki þessum og einnar er eun von. Fyrsta sagari, Dagar skvnseiKÍnn.ar, er látin eerast 1938, sú næsta ‘í skugga Miinehen-ráðstefnunnar og sú þriðia, Kal j sálinni, eftir fall Frakklarvls 1940. I síðrri heimsstvriöldinni gegudi Sartre henþiónustu og var tekinr til fanga af Þjóð- verjum 1940. en slermt úr fangabúðnm 1941. í fangabúð- imum ikveðst hann hafa feng- ið ábuga á leikritagerð. jr'-’-afQ le'krit ha*-n er um rríoVii Ornt-fes-sögnina. Þegar ! Orestesi skilst, að menn hafi ósköruð umráð yfir lífi sínu og býst til að boða íbúum Árgos þau sannindi, éru Seifi lögð..þes.si orð í munn: „Þú ætlár cð færa þeim að gjöf einmanalcik og blygðar.i . . . Þú ætlar að sýna þeim fram á þá tilveru óskírlífis og smekkleysis, sem þeim er án tilgangs gefin.“ í leikritinu Mönnum án skugga segir ein persónan, að málstcður sá, sem. menn .berjist fyrir, skipi þeim ekki fyrir, heldur á- kvarði mennirnir sjálfir, hvers málstaðurinn þarfnist, og séu þess vegna ábyrgir gerða sinná. ömur leikpersóna svar- ar þá til, að menn þurfi um- fram allt að verða að gagni, en láta sjálfsréttlætingu og eigin. c skir mæta afgangi. I leikrifum s'Inum Flekkuðum höndum, Kölska og guði, og hinu mikla síðasta leikriti síra, (I.es Séquestrés d’Alt- ona), í enskri þýðingu Loser Wins) eru þessi sjónarmið út- færð nánar. Flekkaður heudur, sem sýndar haca verið í Þjóðleik- húsinu, eru 'kunnasta leikrit Sartres hérlendis. Aðspurður um boðskap þess svaraði Sartre, að hann hefði skrifað það um vandamál markmiða og leiða í stjérnmálum, en ekki tekið afstöðu. Hann bætti því við, að sjálfur væri hann srmmála Hoederer, að í stjórnmálum gæti verið nauð- synlegt að ata út heniur Jean-Paul Sartre sínar, en hann hefði ekki skrifað leikritið til að færa á það sönnur. — Ein orða- skipta leikritsins eru þessi: „Hugo: Vegna þess að mál- staður flokksins var rétt- látur gekk ég ‘í hann og ég geng úr honum, ef hann hættir að vera það. Á mönnunum hef ég ekki á- huga eins og þeir eru, heldur eins og þeir geta orðið. Hoederer: Og mér þykir vænt um þá eins og þeir eru, — með óþokkabrögðum sínum og löstum. Mér þykir vænt um rödd þeirra og hlýjar hendur, sem þeir fara um hlutina, og hörund þeirra, hörund þessarar nö'ktustu allra skepm, og áhyggju- svip þeirra og örvita bar- áttu hvers og eins þeirra. fyrir lífinu og við kvíðann. Mig skiptir máli, hvort ein- um manninum er færra eða fleira í veröldinni.“ —alter ego Bréf frá finnskum fræði- mami, Kai A. Saanila, hefur orðið til þess að ýta við mér með efni sem ég lief lengi verið að velta fyrir mér í sambandi við þennan þátt. Bréfritari kveðst hafa tekið e.ftir ofnotkun samsettrar sagnbeygingar í stað viðteng- ingarháttar í íslenzku og segir 'i því sambandi: „Um rotkun viðtengingcrháttar í fornu máli er skrifað mikið og rækilega, en hvergi um viðtengingarhátt í nútíðar- máli. Virðast allir fræðimenn vera á þeirri skoðun, að hér sé enginn munur. Þykist ég samt hafa orðið þess var, að sumar breytingar eru áber- andi, eiraa helzt þegar um er að ræða talmál Erfitt mjög er að finna dæmi um nokkra þróun; menn vanda mál sitt, þegar þeir skrifa.“ Rétt er það að lítið hefur verið skrifað um notkun við- tengingarháttar í nútímais- lenzku, og örðugt er að firma ákveðna þróun í vönduðu máli. En í óvönduðu máli úir og grúir af málsgreinum eins og: „Eg ivmndi hjálpa þér við þetta, ef ég mimdi geta.“ Allv'iða sést þetta einn- ig í óvönduðu ritmáli. Hér í þættinum var 26. isept, 1959 (75. þætti) tekin til meðferðar klausa er staðið hafði í Þjóð- viljanum 25. apríl það ár, þar sem ritarinn hafði auð- sjáanlega steingleymt tilvist viðtengingarháttar og sett „myndi“ alls staðar í hans staðar. Nú er ekki að neita að samsett sagnbeyging — ein- mitt með mundi eða myrdi (báðar beygingarmyndirnar verða að teljast réttar) — er einn þáttur beygingarkerfis íslenzkra sagnorða. enda er Mn greind sem sérstök tíð, skildagatíð eða þáskildagatíð eftir atvikum. Um notkun þessarar sam- settu sagribeygingar verða e'kki settar tæmandi reglur. Sú regla verður þó 'einföld- ust, held ég, að samsetta sagnbeygingu skyldu menn forðast eftir mætti, og nota einfaldan viðtengingarhátt eins mikið og mögulegt er, fremur en samsettu beyging- una. Ef um er að ræða raun- verulegt skilyrði, er rétt að nota samsetta sagnbeygingu um það sem gert skyldi, ef ákveðnu skilyrði væri full- nægt Þetta tiltekna skUyrði er svo nefnt einföldum við- tengir/garhætti. Með öðrum orðum: sagnbeygingin 'i aðal- setningunni má gjarnan vera samsett, en í aukasetningunni á þá að vera einfaldur við- tengingarháttur. Þetta skýr- ist bezt með dæmum: Ég myndi h.jálpa þér við þetta, ef ég gæti. Hann íiiundi kaupa bókina, ef hann liefði róga peninga. — Hér er skilyrðið sjálft tilgreint með •einföldum viðtengingarhætti, það er í, aukasetningunri, en aðalsetn- ingin segir hvað gerðist, ef skilyrðinu væri fullnægt — og notar til þeps. skildagatíð, þ.e. samsetta beygingu. Þetta virðist nú vera ákaf- lega einfalt í sjálfu sér. En ég held ég megi fullyrða að Tnikill .hluti reykvískra ungl- inga nú á dögum — og rairnar víðar — noti ekki ósamsett- an viðtengingarhátt í daglegu t.ali, iheldur samsetta sagn- beygingu (skildagatíð) í hans stað. Ég er ekki viss um að 'i kennslu sé haft rœgilega vakandi auga á þessu, enda er við ramman reip að draga í þessu efni. Og þó að kenn- arar leiðrétti villur sem þess- ar þegar þær koma jfyrir í ritgerðum nemenda, þá hefur það næsta lítil áhrif á talmál þeirra. Ég tel þetta vera eitt af þeim atriðum sem íslenzku- kermurum ber að vekja ræki- lega athygli nemenda sinna á. Ekki mun af veita, því að þetta málfar hefur fest ræt- ur allvel, þegar því bregður fyrir á síðum dagblaðanna öðru hvoru — og jafnvel f bókum. Því er r'ík íþöpf að berjast gegn því. En þetta leiðir hugann að öðru. Frá skilyrðinu má segja á ýmsan aixnan hátt á ís- lenzku. t.d. má oft nota ein- frldan ósamsettan viðteniging- arhátt í báðum setningunum, bæði aðalsetningunni og auka- setninguni'i. Fyrrgreind dæmi yrðu þá : Ég h,iálDaði þér við þetta, ef ég gæt.i. Hann lceypti bc.kira, ef. hann hefði nóga peninga. — Og fleiri aðferð- ir eru til að láta skilyrði í liós. Ef möguleiki er á að því sé fullnægt, er o.ftast notuð samteneingin „ef“ og venju- 'leg nútið (framsöguhállur) af sögninni, og eru setriing- arnar hér næstu á undan dæmi um það. 1 str.ð þess að nota tensrineruna, má venju- levíi breyta framsösruhætti ef- setr'iingarinnar í viðtengingar- hétt og láta sögnina boma fremst 1 setningurn, Máls- .grein eins og: „Ef ég veið heima. tala ég við þig“ — verður bá: ..Verði ég heima, taia ég við big.“ Oft er orðalag hokkafyllra og svmmeira en ihitt. B ELDHÚSSETX m SVEFNBEKKIK B SVEFNSÓFAK j HHOTAN I húsgagnaverzlun Þórsgötu 1 Blómasala Gróðrustöðin við Miklatorg — Símar 22822 og 19775.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.