Þjóðviljinn - 07.01.1962, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 07.01.1962, Blaðsíða 7
þlÓÐVILJINN 6tsefandl: Samelnlnsarflokkur albíBu — Sðslallstaflokkurlnn. — Rltstjðran Masnús Kjartansson (áb.). Magnús Torfl Olafsson. Sigurður GuBmundsson. - Fréttarltstlórar: ívar H. Jónsson, Jðn BJarnason. — Auglýslngastjóri: GuBgeir Magnússon. - Rltstjðrn, afgrelðsla, auglýsingar, prentsmlðja: SkólavBrSust. 19. aimt 17-500 (6 línur). ÁskriftarverB kr. 50,00 á mán. — LausasöluverS kr. 3.00. PrentsmlSJa Þjððvlljans h.f. Milljón hvern dag þegar verbamenn fara fram á kauphækkun og bætt kjör er j*afnan svarað, að peningar séu ekki til, at- vinnuvegirnir beri enga kauphækkun. Og þetta bar- lómssvar er ekki einungis gefið þegar hlutaðeigandi atvinnuvegir ganga illa, eins og sagt er, heldur hefur þetta alltaf verið svar atvinnurekenda og afturhalds. Hefðu kjör verkamanna og annarra launþega seint batnað ef bíða hefði átt eftir því að atvinnurekendur teldu sig hafa efni á því að greiða hærra kaup. JTnn hefur þetta svar verið flutt og efni þess túlkað í afturhaldsblöðunum undanfarnar vikur þegar rætt hefur verið um kjarabætur sjómönnum til handa og almennar launahækkanir verkafólks. Það er sem ritararnir berji sér á brjóst og sverji og sárt við leggi að ekki geti útvegurinn tekið á sig nýjar kaup- hækkanir. En svo vel vill til, iað nú liggur fyrir Alþingi mál til úrlausnar þar sem farið er fram á að gerðar séu ráðstafanir til stuðnings atvinnuvegunum og þá fyrst og fremst sjávarútveginum, beinlínis í þeim til- gangi að hækka fiskverð til sjómanna og útgerðarmanna og kaupgjald til þeirra sem vinna að framleiðslustörf- unum. Það er frumvarp þeirra Lúðvíks Jósepssonar og Karls Guðjónssonar um aðstoð við atvinnuvegina, sem áður hefur verið kynnt rækilega í blaðinu. ¥ frumvarpi þessu er lagt til að gerðar verði róttækar ráðstafanir til að létta af sjávarútveginum hinu gegndarlausa okri og arðráni, sem nú fer fram og merg- sýgur þennan undirstöðuatvinnuveg þjóðarinnar. Ráð- stafanirnar eru vaxtalækkun, lækkun vátryggingar- gjalda, lækkun útflutningsgjalda, lækkun farmgjalda, lækkun lumboðslauna sölufélaga og umboðsaðila. Sýnt er fram á í greinargerð frumvarpsins að lœkkuh heild- arútgjalda sjávarútvegsins af þessum ráðstöfunum myndi nema að minnsta kosti 365 milljónum króna á ári. En slík lækkun heildarútgjalda sjávarútvegsins gerði mögulegt að hœkka fiskverðið innanlands um 25—30% og jafnframt vœri hœgt að hækka kaup þess fólks sem við fiskvinnslustörfin vinnur í landi, um, 20%. ITel mun fylgzt með því, hvaða afgreiðslu þetta þjóð- “ nytjamál fær á Alþingi. Með skýrum dæmum og rökum hefur það verið sýnt að „peningar" eru til, og það miklir peningar, ef hin óhemju verðmæti sem skap- ast vegna starfs íslenzkra sjómanna og verkamanna eru ekki látin renna burt úr framleiðslunni, burt frá því fólki sem mest hefur að því unnið að skapa verðmætin, í arðránsklær. Málari pólitískur fangi ITestur í Mexíkó situr einn víðkunnasti málari tuttug- * ustu aldar í fangaklefa. Ekki vegna þess að hann hafi framið neinn glæp eða hlotið neinn. dóm, heldur er „sök“ hans að vera einn af leiðtogum Kommúnista- flokks Mexíkó, og hafa tekið virkan þátt í kjara- og réttmdabaráttu alþýðunnar í landi sínu. Hann varð sextíu og þriggja ára í fangelsinu í desember sl., og heilsu hans hrakar óðum. Honum hefur verið haldið þar í sextán mánuði. Samt þrjózkast mexíkönsk yfir- völd við að sleppa honum, enda þótt ríkisstjórninni berist beiðnir um það og kröfur frá mörgum löndum. TVÍafn hans er David Alfaro Siqueiros. Það nafn er hvarvetna kunnugt sem nafn eins hinna þriggja stóru, málaranna, sem lyft hafa mexíkanskri nútíma- myndlist í heimsfrægð, en Siqueiros er jafnan nefnd- ur í sömu andrá og Rivera og Orozco og deilir með 'þeim varanlegri og sívaxandi hylli. Þá væri vel ef samtök íslenzkra listamanna og ekki síður verkalýðs- hreyfing landsins létu til sín heyra í þeim mótmælum, sem fyrr eða síðar neyða Mexíkóstjórn til að afmá þann blett á heiðri landsihs að halda Siqueiros í fangavist, heilsuveilum á sjötugsaldri. — s. MIKHAIL L0M0N0S0F Bernskubrek og œskuþrek Eitt af því fyrsta sem ég sá, þegar ég kom til Moskvu var stór mynd af rjóðum og kringluleitum manni með hár- kollu sem situr með penna í hendi umkringdur vísindanna attribútum og horfir djarf- mannlega framan í allan heim- inn. Þessi mynd hékk yfir upp- gangi í aðalbyggingu húman- istískra deilda í Moskvuhá- skóla en, til beggja handa voru stórar styttur af Lenín og Stal- ín. Þetta var semsagt enginn smákarl. Þetta var Lomonosof, en ég hafði aldrei heyrt hans getið áður og geri ég ráð fyrir því að svo hefði verið um flesta íslendinga. Samt var Lomonosof einhver merkasti maður sinnar aldar; bað er hann sem hefur verið kallaður faðir rússneskra vísinda og fyrsti háskóli Rússlands. Rússland var rétt að vakna til nýrra tíma þegar Lomono- sof fæddist fyrir 250 árum. Pétur mikli var önnum kafinn við að raka skeggið og yfir- þyrmandi guðfræði af hinu gamla Rússlandi klæða það í evrópiskan frakka Qg hárkollu, hella ofan í það te og kaffi, kenna því reikning, teikningu, siglingafræði, menúett og virkjagerð, En ,allt gekk þetta erfiðlega, landið var stórt, liðs- menn fáir. Og það virðist í fljótu bragði næsta furðulegt að einmitt Lomonosof skyldi verða mesti menningarviti þess- arar aldar. Hann var bónda- sonur og hann fæddist norður við Hvítahaf, langt frá skóla- haldi höfuðborga. En hitt ber einnig að hafa í huga, að einmitt í þessum nyrztu hér- uðum landsins ríkti aldrei bændaánauð; þar voru bænd- ur reyndar fátækir, en engu að síður sjálfstæðir framtaks- samir, upplitsdjarfir. Þeir voru ekki kaghýddir langt fram í ætt eins og bræður þeirra er sunnar bjuggu. Saga Lomonosofs er eins og ævintýri sem við lásum í sið- ferðilegum lestrarbókum, ævin- týrið um fróðleiksfýsn og iðju- semi sem sigrar heiminn. Hér höfumvið meira að segja stjúp- una vondu sem berst af heift við bókelsku drengsins, svo að hann verður að stelast í skræð- ur sínar úti í hjalli, kaldur og sársvangur. Hann átti nefnilega að vera að gera eitthvað. Eða þá jafnaldrarnir; þeir börðu hann fyrir það, hve vel hann las í kirkjunni. Það eru ekki aðeins íslenzkir Ljósvíkingar sem hafa stundum staðið nakt- ir og bókarlausir á sumardag- inn fyrsta. Lomonosof las fyrst guðs- orðabækur, annað var ekki til. En svo komst hann í tvær bæk- ur ógeistlegar: gamla gramma- tík og kennslubók í reikningi sem Pétur mikli hafði látið gefa út handa siglingaskólum sínum. Iiann fékk mikla ást á þessum bókum og kunni þær að lokum utan að. Hann hefur kallað þær ,.hlið míns lær- dóms“. Og þegar hann var genginn inn um hliðið héldu honum engin bönd framar. Hann strauk að heiman tvítug- ur að aldri, komst með fisk- sölum til Moskvu. Þar tókst honum að komast á slavnesk- grísk-latnesku akademíuna sem var guðfræðilegur menntaskóli í átta bekkjum, en hlaut þó að ljúga til um uppruna sinn, segjast vera af aðalsættum. Busar urðu mjök hneykslaðir þegar ,þessi tvítugi (bjálfi“ settist á bekk með þeim til að læra latínu. En Lomonosof þrammaði menntaveginn stór- um skrefum; næsta vor var hann kominn í þriðja bekk og farinn að yrkja á tungu Ovíðs og Hórasar. Lomonosof var fljótur með þennan skóla og dvaldi síðan um tíma í Kíef, en þar gat eng- inn kennt honum neitt. Árið 1736 var hann kallaður. til Pét- ursborgar ásamt öðrum greind- um piltum, og skyldi hann njóta íræðslu við Vísindaaka- demíuna sem þá var tekin til starfa ekki alls fyrir löngu, en þar voru starfskraftar að mestu útlendir. Til allrar lukku nam Lomonosof ekki lengi staðar þar (rekstur Akademíunnar gekk mjög á tréfótum). Hann var þá um haustið sendur til Þýzkalands ásamt tveim stúd- entum öðrum og skyldu þeir læra málmvinnslu. Fyrst voru þeir þrjú ár við háskólann í Marburg og lærðu eðlisfræði og heimspeki hjá Christian Wolf, ágætum vís- indamanni. lögðu beir og stund á efnafræði og frönsku. Þeim gekk vel námið, einkum fór Lomonosof á kostum. Hinsveg- ar lifðu þeir heldur sukksömu lífi. Það var eðlilegt; Lomono- sof hafði í Moskvu lotið ströng- um aga og búið við brauð og kvas fyrir tvo peninga á dag og svipað hefur líklega verið um hina. Og það var eins og hleypa kálfum út í fyrsta sinn að setja þá niður í frjálslegt andrúmsloft þýzks háskpla með fjölda gullrúblna frá rússnesku akademíunni í vösum. Þeir þömbuðu vín meir en áður hafði sézt í Marburg, voru og djarftækir til kvenna og síags- málamenn með afbrigðum. Þeir söfnuðu skuldum þrátt fyrir Tæki sem Lomonosof notaði við rannsóknir sínar á rafmagni og nú eru geymd í Lomonosof-safni í Leníngrad. g) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 7. janúar 1962 Mikhail Vasilévitsj Lomonosof ríflegan styrk. og svo mikil ógn stóð Marburgurum af þessum rússnesku stúdentum að það var ekki fyrr en við brottför þeirra að skuldunautar þorðu að kvarta um framferði þeirra við meistara Wolf. Sá góði mað- ur gat flest fyrirgeíið Lomono- sof og leysti vandræði þeirra stúdentanna. Skildu þeir svo með tárum. Nú var haldið til Freiberg til ,að læra málmbræðslu. Meist- ari beirra Genkel hafði fyrir- mæli um að hafa strangan aga á stúdentunum Slíkt átti illa við svo lífsþyrstan mann sem Lomonosof og hafði hann skamma dvöl í Freiberg. Lagði hann land undir fót og lenti í mörgum ævintýrum. Eitt sinn féll hann í gildru prússnesks liðsforingja sem leizt vel á líkamsburði þessa rússneska risa, og var hann ölvaður færður í búning prússneskra Eftir Árna Bergmann 1711 -1961 átjándu öld er rússneskt þjóð- sín taka á flestum sviðum félag að losna úr fjötrum aft- raunvísinda og var á mörgum urhaldssamrar kirkju, persónu- sviðum heilli öld á undan sam- Ieikinn kastar af sér þungbærri tíð sinni. Hann hélt fram ágæt- guðfræði og fáfræði og beinir um og frumlegum kenningum huganum að gátum og unaðs- um bygginsu efnisins, um eðli semdum þessa heims. Verald- ljóss og lita. Iiann hélt því legar bókmenntir og listir stíga fram að hiti væri ekki annað sín fyrstu skref og menn fara en hreyfing efnisagna og hann í djarfa leiðangra inn á lendur vissi af varðveizlu orkunnar. vísindanna undir gunnfána Hann skildi samtíðarmanna bjartsýnnar skynsemistrúar. bezt lofttegundanna náttúrur. Öll svið mannlegrar þekkingar Hann var mjög alvarlegur veð- eru enn tiltölulega illa könnuð, urfræðingur, rannsakaði vinda þá eru óteljandi erfiðar gátur °S setti fram sky.nsamlegjar óleystar, — en einmitt þes? kenningar um eðli norðurljósa. vegna eru menn ekki enn Hann smíðaði eldingarvara. ný- hrjáðir af ýmsum neikvæðum stárlegan sjónauka til athug- hliðum verkaskiptingarinnar. ana ' daufri birtu_ tæki til sem bindur menn ævilangt við veðurathugana Qg honum tókst þröngt starfssvið. Einmitt þá að lata kvikasilfur frjósa. Hann eru ágæt vaxtarskilyrði fvrir fékkst við kortagerð og endur- uomo universale, þann þrótt- bætti siglingatæki og fann upp mikla fjölhæfa mann sem með ný- Hann var ágætur stjömu- góðum árangri lætur til sín fræðingur og kenndi að á Ven- taka á ólíkustu sviðum vísinda us væri andrúmsloft. Ilann gaf og lista. í sögunni getur varla sér tíma t'1 að verða einhver ágætara dæmi um slíkan mann ágætasti glermeistari í víðri en einmitt Lomonosof , veröld. Eftir fjöaur þúsund til- . .. raunir gat hann gert gler með Afrekaskrá þéssa- mánns er næsta furðuleg. Hann lét til Framh. á 10. síðu. húsara, tókst þó að flýja úr þeirri illu vist áður en langt um liði. Árið 1741 sneri Lomonosof aftur til Pétursborgar, og voru honum fljótlega fengin ýmis störf við Akademíuna. í þeirri stqfnun ríkti þá andrúmsloft sem ekki var beinlínis hollt ungum eldhuga eins og Lomon- osof; þar var einatt fullt af smásálum og hirðstjórum alls- konar og hlaut hann að eiga við þá marga skráveifu á löng- um starfsferli. Hófust nú frjó- söm ár vísindalegra rannsókna, kennslustarfa, bókmenntalegra iðkana. Sá kall var ekkert trys... Átjánda öldin er endurreisn- artímabil í rússneskri sögu. Auðvitað er margt ólíkt með rússneskri endurreisn og vest- urevrópskri, ólík söguleg for- tíð, ólík ytri þróunarskilyrði. En hliðstæður eru margar. Á DR. SIGURÐUR ÞÓRARINSSON FIMMTUGUR Fáir menn vinna sjálfum sér, landi og þjóð svo mjög til frægðar, að ástæða sé til að minnast þess á prenti þótt þeir hoppi yfir þröskuldinn, sem skilur milli hins fimmta tugar og þess næsta þar á eftir. En einn þessara fáu er Sigurður Þórarinsson; hann verður fimm- tugur á morgun og ætlar að verja þeim merkisdegi til þess að fræða flatlendinga suð- ur í Árósum um eldfjöll og öskulög á Islandi. Ég vona að hann hafi ekki verið svo for- sjáll að banna Þjóðviljanum að minnast á afmælið. Ætt og uppruna Sigurðarmun ég ekki rekja; það verður gert eftir önnur fimmtíu ár eða rúmlega það og þá af allt öðru og dapurlegra tilefni. En fædd- ur er hann á Hofi í Vopna- firði og þó oftar kenndur við Teig í sömu sveit; hann er þeirrar tegundar manna sem Jón í Möðrudal kallar Teigsara log veit ég að minnsta kosti um einn annan en Sigurð, sem Jón gefur það sæmdarheiti, snilld- arskáldið Þorstein Valdimars- son. Sigurður gerðist á ungum aldri skólapiltur á Akureyri og mun þá hvorki hafa þótt hár í loftinu né efnilegur til líkam- legra afreka. En smásveinn sá átti eftir að verða mikill ferða- og göngugarpur, öræfasirkill og útilegumaður, sem helzt kýs að slá tjaldi sínu á köldum klaka Vatnajökuls eða rétt við kjaftvikið á spúandi eldfjalli. Að loknu stúdentsprófi hafnaði hann hjá frændum vorum Dön- um og síðar Svíum og í Sví- þjóð dvaldist hann lengi, las þar landafræði og náttúrufræði, lærði að spila á gítar og náði sér í . ágæta konu. Til marks um álit Svía á honum má geta þess að hann var settur próf- essor í landafræði og forstöðu- maður landfræðideildar háskól- ans í Stokkhólmi um eitt skeið. Ekki munu horfur á atvinnu- leysi þar eða gylliboð héðan hafa valdið því að hann hélt að lokum heim og sneri sér endanlega að íslenzkri jarð- fræði með þeim ágætum sem lærðum og leikum eru næsta kunn. í rannsóknaferðum ber hann jafnan á höfði skotthúfu rauða og þeygi fagra; hún er tvímælalaust frægasta höfuð- fat á þessu landi og verður á- reiðanlega geymd undir gleri síðar meir eins og hattur Nap- oleons. Ýmsir halda því fram að hver sá fræði- og vísindamað- ur, sem hyggst verða liðtækur í grein sinni, verði að fórna henni öllum tíma sínum og hugsun frá morgni til kvölds, frá vöggu til grafar. Engan mann þekki ég sem afsannar þetta jafn-rækilega og Sigurð- ur Þórarinsson. Hann er á miðj- i'.m aldri orðinn löngu heims- kunnur vísindamaður, hann er einn afkastamesti náttúrufræð- ingur þessa lands, hann er sí- skrifandi um fræðigrein sína í erlend tímárit jafnt sem ís- Sigurður Þórarinsson á leið í fyrsta rannsóknarleiðangurinn til öskju eftir að gosið hófst þar í vetur. Myndin var tekin í flug- véi á Ieið til Akureyrar. lenzk, flytjandi um hana fyrir- lestra utan lands og innan, sækjandi alþjóðaþing og aðrar samkundur starfsbræðra sinna vestur í Mexíkó eða suður á Hawaii. Ætla mætti að slíkur maður hefði ekki mikinn tíma aflögu, hann hlyti að vera hreinræktaður fagidíót. En það er nú öðru nær. Sigurður hef- ur líka tíma til alls annars. Hann flytur erindi og skrifar greinar um ýmis efni, hann les fagurfræði, hlustar á tónlist, yrkir klassísk ljóð eins og „María, María“ og „Mikið lif- andi skelfingar ósköp er gam- an“ og ótal mörg fleiri og öll eru þau sungin og spiluð í öll- um óska- og danslagatímum útvarpsins. En þau eru ekki nema svipur ef höfundurinn flytur þau ekki sjálfur. Meðal annars vegna þess er hann einhver eftirsóttasti skemmti- kraftur þessarar borgai'. Eng- inn góðra vina fundur er svo glaður að hann hefjist ekki í nýtt og glaðara veldi ef Sig- urður kemur með gítarinn og syngur einhverjar af vísunum sínum. Þá líður kvöldið fljótt og fyrir mun koma að fjólublá- ir draumar Skarðsheiðar og Akrafjalls roðni af fyrstu morg- unsól áður en hópurinn tvistr- ast. Hvernig fara svona menn að því að koma þessu öllu í verk? Er þeirra sólarhringur lengri en annarra? Þurfa þeir minna að sofa? „Ef hvorki væri sunnu- dagur né nótt, þá mætti duðra“, er haft eftir húsfreyju einni á öldinni sem leið. Hún eygði ekki annan möguleika til þess að auka afköstin en þann að fækka hvíldarstund- um hjúanna. Sennilega skipu- leggja hamhleypurnar tímasinn betur en aðrir, nýta hverja stund til vinnu, skemmtunar eða hvíldar, eftir því sem við á. Alefling andans, það er þeirra einkunnarorð. Ég á tvær óskir til handa Sigurði Þórarinssyhi á þessu afmæli. önnur er um langlífi og lífsnautnina frjóu; hin er sú að Katla fari nú ekki að gjósa meðan hann er úti í lönd- um, Það væri Ijótur grikkur góðum vini. Þ. G. Sunnudagur 7. janúar 1962 — ÞJÓÐVILJINN — (||

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.