Þjóðviljinn - 11.02.1962, Qupperneq 7

plÓÐVILJINN
frtMfandl: Bameinlnvarfloklcnr alþýBn — Sósfallstaflokkurlnn. — RltstJórari
liaanús KJartansson (áb.), Magnús Torfl Ólafsson, SigurSur Ouðmundsson. —
FréttaritstJórar: ívar H. Jónsson, Jón BJarnason. — Áuglýsingastjórl: Quögtlr
Magnússon. — Ritstjórn. afgrelðsla, auglýslngar, prentsmiðja: SkólavÖrðust. ló.
Síml 17-500 (5 línur). Askriftarverð kr. 55.00 á mán. — Lausasöluverð kr. 3.00.
PrentsxniðJa Þjóðvlljans hl.
Ætlar íhaldið og toppkratar að
forða $H frá rannsókn?
jgf taka má mark á staksteinadálki Morgunblaðsins,
virðist nú þegar tekin um það ákvörðun að póli-
tísku meirihlutavaldi Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins eigi að beita til að afstýra rannsókn á fjár-
reiðum Sölum,iðqtöðvar hraðfrygtihúsanna. Það var
þetta sem stjórnarmaður Sölumiðstöðvarinnar og Cold-
water Seafood Corporation, Sigurður Ágústsson, var
einnig að gefa í skyn í afsökunum sínum á Alþingi að
gert yrði. Morgunblaðið treystir sér þó ekki til að
bera brigður á að eitthvað kunni að vera öðru vísi en
rétt sé og gáfulegt í ráðstöfunum stjórnar Sölumið-
stöðvarinnar, og leyfir sér meira að segja að ympra á
að alheimssölustjóranum Jóni Gunnarssyni kunni að
hafa verið fengið fullmikið vald. Og svo notað sé
orðalag Morgunblaðsins má segja að „dylgjað" sé um
að ekki sé allt með felldu með verksmiðjurekstur Cold-
water í Nanticoke, né þá athöfn alheimssölustjórans
að reka umsvifalaust tvo sölustjóra samtakanna, sem
varað hafa stjórn Sölumiðstöðvarinnar hér heima við
framferðinu vestra.
★ ★ ★
4 llt þetta mál er þannig vaxið, að engum mun dylj-
ast að opinberrar rannsóknar er þörf. Ekki heldur
þeim sem æpa nú hæst í blöðum um dylgjur og að-
dróttanir. Þau óp hafa heyrzt of oft á undanförnum
árum, þegar Þjóðviljinn hefur krafizt rannsóknar á
fjármálalineykslum, jafnt smáhnupli eins og hjá séra
Ingimar, eða þegar stærra er hrifsað eins og í viðskipt-
ium Axels Kristjánssonar við ríkissjóð með hjálp Al-
þýðuflokksráðherranna, eða olíumálin fyrr og síðar.
Það hefur hvað eftir annað farið svo, að blöðin sem ráku
upp ámátlegustu gólin um dylgjur og aðdróttanir, hafa
nokkru seinna, þegar m.a. kröfur Þjóðviljans og rót-
tækra þingmanna hafa geæt málið að stórmáli í vitund
þjóðarinnar og knúið fram rannsókn, orðið að viður-
kenna, að ekki var að ástæðulausu gripið til blaða-
skrifa.
★ ★ ★
jþað mun vekja alþjóðarathygli ef Sjálfstæðisflokkur-
inn og Alþýðuflokkurinn ætla að misbeita pólitísku
meirihlutavaldi sínu á Alþingi og koma í veg fyrir að
nefnd alþingismanna úr öllum þingflokkum rannsaki
ráðsmennskuna með fjármuni frystihúseigenda. Það sem
nú þegar er komið í ljós sýnir að hér er miklu stærra
mál á ferðinni en svo, >að það varði Sölumiðstöðina eina.
Hér er fjallað um markaðsmál stærstu útflutningsvöru
þjóðarinnar, svo að á miklu veltur fyrir alla þjóðina
hvemig með er farið. Og því fer víðs fjarri að þeir
alþingismenn Alþýðubandalagsins, sem stutt hafa sterk-
um rökum, rökum sem ekki hafa verið hrakin í um-
ræðunum á Alþingi, kröfuna um rannsóknarnefnd, hafi
með því verið að ráðast á þessi samtök frystihúsanna.
Bæði Einar Olgeirsson og Lúðvík Jósepsson hafa lagt
á það áherzlu, að þeir telji eðlilegt að slík sölusamtök
annist það verkefni sem þeim var ætlað, að selja af-
urðir frystihúsanna á þann hátt, að sem mest verð-
mæti skili sér heim sem andvirði fisksins. Þessi afstaða
er Sölumiðstöðinni mikils virði og hún ætti að þakka
fyrir tillöguna um rannsókn á þeim fjárglæfralegu til-
tækjum sem stjórn þessara sölusamtaka og einstakir
menn á hennar vegum hafa farið að brölta með og lagt
í sameiginlega f jármimi frystihúseigenda. Mun það eiga
eftir að sjást, að hitt er ekki farsæl leið fyrir Sölumið-
stöðina og sízt henni til álitsauka, ef þingmeirihluti
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins verður nú
misnotaður til að forða samtökunum frá rannsókn sem
augljóst er að þarf að fara fram. — s.
j8mm
‘il%ý£r
ZZmm
Þróun þorsksins úr eggi í seiöi. (Mynd úr „Fiskeri biologi“).
„Nú vagga sér bárur í vest-
anbiæ“ (kannski heldur hastar-
lega á þessum órstíma). Alda-
mótaskáldunum var tamt að
líkja hafinu við vöggu, og dæg-
ursöngvahöfundar atómaldar
hendir þetta líka. Og oft ratast
kjöftugum satt á munn. Hafið,
hvort heldur það er tryllt eða
vaggandi, er óumdeilanlega
vagga fiskabamanna, o.g raun-
ar móðurskaut.
En hvemig líta fiskabörnin
út? Hver gætir þeirra? Hvern-
ig vaxa þau upp?
Skyldu þeir nokkuð geta
frætt okkur um það í Fiski-
deildinni?
■Við vorum síðast frædd um
það að fénaður sá sem dreifður
er ,,á beit“ í plöntugróðrinum
hennar Þórunnar nefnist svif
— og jafníramt heyrðum við
nefnt „háifsvif", og væri hið
síðastnefnda fiskaböm frum-
bernsku — og oftast nefnd lirf-
ur. Þegar við ætlum að fræð-
ast betur um fiskabörnin hitt-
um við aftur fyrir konu, hún
er sérfræðingur að því sem
iýtur >að fiskabörnum. Jutta
Magnússon heitir hún.
Jutta Magnússon er upp-
runnin i Slésvík-Holstein. Hún
tók aítúdentspróf 1950. Nam
náttúrufræði við háskólann í
Kiel frá 1950—1955, sérgrein
flatfiskur, en hefur að sérgrein
hér við Fiskideildina lirfurann-
sóknir og hefur unnið að þeim
rúmlega ár, tók við því starfi
er dr. Hermann Einarsson- fór
til starfa i Perú.
— Hvað eru þessar svoköll-
uðu fiskalirfur?
— Það er þroskastig fisks-
ins eftir að hann kemur úr
egginu, og áður en hann fær
útlit fullvaxins fisks, t.d. er
hann með kviðpoka og vantar
flesta ugga. Hinsvegar nær
rannsóknarsviðið allt til þess
að seiðin leita botns.
— Hvernig líta þessi kríli
út?
•— Útlit þeirra er mjög mis-
munandi eftir fiskategundum,
sumar eru mjög litlar þegar
þær koma úr egginu, aðeins
2—4 mm, aðrar stærri. En auð-
veldast er að þekkja þser á
niðurröðun litfrumanna, hinar
ýmsu fiskategundir mynda mis-
munandi raðir litfruma. Oft eru
þær mjög frábrugðnar foreldr-
unum í útliti, t.d. flatfiskalirf-
urnar. Þær synda fyrst með
kviðinn niður eins og aðrir
fiskar og augun eru sitt hvoru
megin á höfðinu. En seinna
leggjasf þau á hliðina og ann-
að augað færist yfir, þannig
að bæði augun eru á sömu hlið,
sem þá snýr upp. Það er vanda.
samt nákvæmnisverk að þekkja
lirfur hinna ýmsu fiskategunda
á ýmsum þroskastigum, en
ég er svo lánsöm að með mér
vinnur Sigrún Sturlaugsdóttir,
sem hefur haldgóða þekkingu
og reynslu í þessu.
— Hafði eitthvað verið gert
að slíkum rannsóknum hér áð-
ur en Fiskideildin hóf þær?
— Já t.d. gerði danski fiski-
fræðingurinn Johannes Schmidt
gagnmerkar rannsóknir uppúr
aldamótunum síðustu á fiska-
lirfum hér við land. Síðan
héldu Danir þeim rannsóknum
áfram í leiðöngrum sínum á
hafrannsóknaskipinu „Dana“ á
árunum milli heimsstyrjald-
anna.
Dr. Hermann Einarsson vann
svo að þessum verkefnUm, á-
samt öðrum, síðustu 10—12 ár_
in áður en hann fór U1 Suður-
Ameríku.
— Hvernig náið þið þessum
lirfum úr sjónum?
Þær eru veiddar í háfa, sem
annaðhvort eru dregnir eftir
skipi eða dregnir lóðrétt í sjón-
um. Til eru einnig tæki sem
líka eru dregin eftir skipi eins
og háfur. Þetta eru málmhólk-
ar, mismunandi útfærðir, sem
unnt er að draga miklu hrað-
ar en háfana. Tækið, sem við
notum mest, auk lóðrétta háfs-
ins, er gert eftir fyrirsögn dr.
Hermanns Einarssqnar. Það var
noiað rnikið í karfaljfruleið-
JUTTA MAGNÚSSON SEGIR FRÁ
UPPFLDISMALUM í HAFINU
Fiskabðrn
i voggu
angri Ægis s.l. vor og fékkst
góður árangur.
— F.innið þið lifrurnar djúpt
eða grunnt í sjónum?
— Lirfur eru aðallega í efstu
50 metrunum.
Sumir fiskar, eins og t. d.
síld, hrygna við botninn. Þeg-
ar lirfurnar klekjast út fara
þær upp að yfirborðinu. Aðr-
ir hrygna uppi í sjó. Eggin ber-
ast þá upp að yfirborðinu og
klekjast þar út.
— Hvar hrygna nytjafiskarn-
ir okkar?
— Það má segja að aðal-
hrygningarsvæði helztu nytja-
fiska okkar sé á „bönkum“ úti
fyrir suður- og vesturströnd-
inni. Innan þessa svæðis er nátt-
úrlega nokkur munur milli ein-
stakra fisktegunda, bæði hvað
stað, dýpi o.s.frv. snertir. Karf-
inn gýtur hins vegar úti í reg-
inhafi, einkum hér suðvestur
af landinu.
— Hvað verður svo um þetta
ungviði?
— Egg og síðan iirfur berast
með straumum unz þær hafa
náð þeim þroska, að þær fara
að leita botns. En hvar þær
gera það er mjög háð þvi hvert
straumurinn hefur borið þær.
T. d. berst mikið af þorska-
lirfum frá gotsvæðum hér við
Suðurland norður með Vestur-
landi og norður fyrir land, þar
sem seiðin leita svo botns í
fjörðum og flóum og alast síð-
an þar upp. Margt af þeim lend-
ir líka í straumkvísl til Austur-
Grænlands, og eru nú rann-
sóknir á slíku ofarlega á baugi.
— Og hver er tilgangurinn
með þessum lirfurannsóknum?
— Almennt má segja að loka-
takmarkið sé >að geta sagt ttt
um þann fjölda ungfiska sem
koma fiskstofnunum til góða,
en það er m.a. nauðsynlegur
þáttur í þeim rannsóknum sem
miða að því að geta metið þá
sem auðlind eðá „forðabúr".
Enda hafa upplýsingar sem afl-
að er við lirfurannsóknir stöð-
ugt aukna þýðingu fyrir þekk-
ingu okkar á lifnaðarháttum
sjávarfiska. En lirfurannsókn-
irnar sjálfar eru margþættar
til þess að ná þessu lokatak-
marki.
— Kannski þú vildir segja
okkur nánar í hverju þaer eru
fólgnar?
— í fyrsta lagi eru rannsókn-
ir á nýgotnum eggjum og lirf-
um. Tilgangur þess þáttar
rannsókna er að fá hald-
góða þekkingu á gotinu og got-
stofninum. Fundur nýgotinna
fiskeggja í sjónum er sönnun
þess að got eða hrygning hafi
fyrir skömmu farið fram. At-
huganir, sem jafnframt eru
gerðar á umhverfinu gilda því
einnig fyrir gotið, það er svæð-
ið, tíminn, sjávarhitinn, selt-
an o.s.frv. Allt þetta eru ein-
kenni gotsvæðisins, þar sem
fjöldj eggjanna gefur hins vegar
til kynna stærð gotsstofnsins.
— En er þá ekki auðveldara
að athuga hinn hrygnandi fisk,
til þess að fá upplýsingar um
go.tstöðvarnar?
>— Það kann að virðast mót-
sagnarkennt, en svo er þó ekki:
Upplýsingar, sem við öflum
svona eru miklu nákvæmari
heldur en þær sem við fengjum
við að veiða hrygnandi fisk.
Og það er í rauninni miklu
auðveldara að ná í fiskegg og
lirfur sem svífa í sjónum, en
veiða fullvaxinn fisk. Þess
vegna er það miklu einfaldara
og árangursríkara að athuga
nýgotin fiskegg og lirfur, ef
kanna skal ákveðið svæði með
tilliti til gots.
Annað vegamesta atriðið eru
rannsóknir á fiskeggjnm, sem
eru að klekjast út eða ósjáif-
bjarga lirfum, einkum með til-
liti til útbreiðslu og hvert þau
berast fyrir straumum. Það er
rétt að skjóta því hér inn, að
við getum ekki á þessu stigi
málsins gert okkur grein fyrir
hve mikið af þessu ungviði
kann að koma stofninum að
haldi aftur. Til þess biða þeirra
Jutta Magnússon að ákvarða lirfur úr Ægisleiðangri sem farinn
var á síðastliðnu vori.
HVAÐ GERA
ÞEIR í
FISKIDEILDINNI?
of miklar og ófyrirsjáanlegar
hættur á lífsleiðinni ennþá.
í þriðja lagi, í þessum rann-
sóknum — eins og ég hef sett
þær fram hér — eru rann-
sóknir á fiskiseiðum sem far-
in eru að synda sjálfstætt. Slík-
ar rannsóknir leiða til betri
skilnings á göngum seiðanna
og þannig til funda þeirra
svæða sem þau safnast saman
á, það er: uppeldisstöðva
ungfisksins. Megintiigangur
þessa þáttar rannsóknanna er
að komast að raun um fjölda
seiða, en undir fjölda þeirra
er ko.min endurnýjun stofns-
ins.
— Eru ekki mikil vanhöld
á þessum litlu greyjum?
— Jú, vanhöldin eru gífur-
leg. Það hvort got gefur af
sér góðan árgang er kannski
mest komið undir því hvernig
ástandið í sjónum er á meðan
klak fer fram og þó einkum
þegar seiðin byrja að taka til
sín næringu; sé lítið um hent-
uga fæðu þar sem þau eru í
sjónum eftir að hafa losnað
við kviðpokann, þá deyja þau
unnvörpum. Mikið 'af þessum
litlu seiðum eta stórir fiskar
og fuglar og er því augljóst að
vanhöldin eru gífurleg, en
magn seiðanna er einnig gífur-
lega mikið — náttúran gerir
ráð fyrir vanhöldum.
— Og hvað ert þú núna að
fást við?
— Við erum núna að vinna
úr gögnum sem safnað var í
leiðangri sem Ægir fór sj. vor
til rannsókna á karfaliríum í
Grænlandshaíi. Það var ein-
stakt tækifæri fil að fá lirf-
ur annarra nytjafiska af þvi
hafsvæði. Við leggjum aðal-
áherzluna fyrst á að teikna
útbreiðslukort svo hægt sé að
sjá útbreiðslu hverrar tegund-
ar á hverjum stað. Nú erum við
sérstaklega að vinna úr gögn-
um af svæðinu við Austur-
Grænland, því erlendis frá er
mikil eftirspurn hvers við höf-
um orðið vísari þar, því áætlað
er að senda þangað rannsóknar-
skip frá mörgum löndum árið
1963, til endurtekinna rann-
sókna á mörgum stöðum sam-
tímis.
— í hvaða tilgangi eru þess-
ar sameiginlegu rannsóknir
gerðar?
— Það er fyrst og fremst til
að kanna gotsvæði þorsksins
við Austur- og Vestur-Græn-
land bæði hvað víðáttu og
tima snertir, svo og magn og
styrkleika. Og í öðru lagi til
að gera sér grein fyrir reki á
lirfum frá Austur- til Vestur-
Grænlands annars vegar og frá
íslandi til Austur-Grænlands
hinsvegar. Þess vegna er árang-
urinn af leiðangri Ægis s.l. vor
mjög ofarlega á baugi, því það
eru nýjustu rannsóknirnar á
þessu hafsvæði og því hentugt
að styðjast við árangur hans
við skipulagningu þessara sam-
eiginlegu fyrirhuguðu rann-
sókna 1963
— Hverjir standa að þessum
rannsóknum?
— Það er ICNAF sem stend-
ur fyrir þeim. En að þessum
samtökum standa lönd bæði
austan og vestan hafs, og fjöldi
þjóða hefur áhuga fyrir fisk-
veiðum á þessum slóðum.
— Með hvaða móti er auð-
veldast að auka og bæta þess-
ar rannsóknir ykkar til þess
að þær beri sem fyrst tilætlað-
an árangur?
— Það er með þvi að geta
tekið upp kerfisbundnar athug-
anir á vissum svæðum um
lengri tíma, en það er náttúr-
lega ekki hægt fyrr en Fiski-
deildin eignast sitt eigið rann-
sóknaskip.
Jutta er kona dr. Jakobs
Magnússonar fiskifræðings —
og vitanlega kynntust þau við
fiskifræðinámið í Kiel.
— Segðu mér, Jutta, datt
þér í hug þegar þú byrjaðir
að lesa fiskifræði að það myndi
verða til þess að þú lentir úti
á íslandi?
1— Nei, það datt mér sannar-
lega ekki í hug.
— Og hvernig fellur þér að
vera á íslandi?
— Mér líkar ágætlega að
vera hér. Fólkið er skemmtilegt
og mér fellur landið vel, svo
mig langar ekki til að sk'pta.
Það mætti vera dálítið meira
af skógum hér, að öðru leyti
finnst mér landið fallegt.
Við þökkum Juttu fyrir
fræðsluna um fiskabörnin. Og
áður en þessu spjalli lýkur er
ástæðulaust að þegja um það,
að eftir hálfs áratugs dvöl hér
talar hún ekki aðeins og les
íslenzku heldur skrifar hana
líka, og er það vel af sér vik-
ið. J. B.
<$>-
„Þeir drdpu pabba
Stríðið í Alsír séð með aug-
um barna birtist í bók, sem er
nýkomin út hjá einu helzta for-
lagi ítalíu, Einaudi í Torino.
Efni í bókina var safnað í
flóttamannabúðum í nágranna-
rikjum Alsír. Útlagastjórn
Serkja hefur komið upp sér-
stökum búðum fyrir munaðar-
laus flóttabörn. Þar er þeim
kennt og reynt að lækna líkam-
lega og andlega áverka sem þau
hafa orðið fyrir.
Þarna eru böm sem hafa tek-
ið þátt í skólaverkföllum og
mótmælagöngum, orðið fyrir
'loftárasum ' bg ‘jáfhvel þolað
pyndingar. Hér fara á eftir
nokkrar glefsur úr bókinni:
„Ég heiti Súleima Akvila
Bent Tahar. Ég er átta ára. Það
komu franskir hermenn heim
til okkar. Pabbi stóð á gólfinu,
iþeir börðu hann í höfuðið svo
hann datt. Blóðið rann niður
andlitið á honum ... Þeir drápu
pabba minn. Svo létu þeir
mömmu og mig dansa allsberar
kringum lik pabba. Það voru
franskir hefmenn sem létu okk-
ur gera þetta.“
//
minn
„Ég heifti Amara Konouch. Ég
er tíu ára. Frakkarnir tóku
börnin eitt og eitt og spurðu:
„Vitið þið hvar skæruliðamir
eru? Segið okkur það. Við ætl-
um ekki að drepa ykkur.“ Börn-
in sqgðu ekki neitt, og Frakk-
arnir slógu okkur löðrunga af
því við vildum ekki tala. Það
var sparkað í mig.“
„Ég heiti Said Bekkar. Ég er
13 ára ... Frakkamir fundu
lítinn dreng úr mínu þorpi og
tóku hann. Þeir börðu hann og
torptu á honum annan fótinn.
Hánn reyndi að flýja svona
særður, en þeir náðu honum
aftur. Þeir héldu áfram að berja
hann í andlitið og kropþinn."
„Ég heiti Ghasoul Khelifa.
Ég er 13 ára. Ég var á leiðinni
niður á toi’g. Þá tóku þeir mig
og fóru með mig inn í þetta
hús. Þeir bundu mig með
hlekkjum með mörgum öðrum
börnum. Frelsisherinn kom og
gerði árás. Um morguninn voru
tíu franskir hermenn fallnir.
Okkar menn höfðu misst tvo.“
„Ég heiti Sebti Talbi. Ég er
níu ára. Frakkarnir settu upp
falilbyssur og þeir skutu þangað
til f jallið var allt í holum eins
og sigti, og þeir koma og brenna
húsin. Þeir drepa fólk og taka
hænsni og kindur og hesta og
kýr. Þeir taka litla kjúklinga
og snúa upp á hálsinn á þeim
og láta þá í skjóðurnar sínar
... Ég veit ekki hvers vegna
... Og svo tóku þeir fólkið i
þorpinu og ráku það upp á
vörubíl og fóru með það á
flöt, þar sem vaxa opuntia-tré
og drápu það þar Stundum
koma óvinirnir um nótt, brjóta
upp dyrnar, taka fólkið rífa föt-
in þess og fara burt með ábreið-
urnar. Ég véit ekki hvers vegna.
Nei, ég veit ekki af hverju«c»
iþeir hafa gert þetta allt sam-
an.“

VVC- v .v Vi.j'fs.f. • v v:*
fc£;-
Sunnudagur 11. febrúar 1962 — ÞJÓÐVILJINN — (Jl
m
— ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 11. febrúar 1962