Þjóðviljinn - 09.06.1962, Qupperneq 6

Rúman tug kílómetra fyrir
vestan Prag stendur þorpið
Lidice. Það er í fáu frábrugðið
öðrum tékkneskum þ'orpum;
húsin eru ef til vill nýrri en
víðast hvar gerist og skipulag
tþorpsins reglulegra, enda eru
ekki nema um 15 ár síðan það
var reist.
Aðkomumaður rekur máske
augun í stóran rósagarð í ná-
grenninu og stærri og veglegri
menningarhöll en í flestum öðr-
um þorpum Tékkóslóvakíu.
Annað er fátt sem honum
myndi finnast frásagnai’vert
um Nýja Lidice.
En gangi hann spölkorn út
fyrir þorpið, verða á vegi hans
hlutir sem stinga undarlega og
heldur kuldaiega í stúf við
þetta friðsama og blómlega
sveitaþorp sem nefnt er Nýja
Lidice. Aðkomumaðurinn er nú
kominn í dalkvosina þar sem
hið gamla Lidice stóð, á stað-
inn þar sem einhver svívirði-
iegasti glæpur síðari heims-
styrjaldarinnar var framinn.
t>ann glæp er erfitt, jafnvel ó-
mögulegt, að gera sér í hugar-
lund í dag — og þó eru ekki
nema tveir áratugir síðan.
Böðullinn frá París
Við skulum víkja okkur í
huganum tíl versins 1942.
„Verndarsvæðið" Bæheimur og
Mæri hafði fengið nýjan land-
stjóra, Reinhard nokkurn Hey-
drich. Hann var einnig kallaður
„Böðullinn frá París“. Hann
var þegar búinn að gera fasta
áætlun um „hina endanlegu
lausn Tékkavandamálsins". Sú
áætlun var einföld: Þriðji
hluti þjóðarinnar, þ.e.a.s. þeir
er höfðu einkenni hins æðri
kynþáttar, skyldu gerðir þýzkir.
Þriðja hluta þjóðarinnar skyldi
útrýmt — og síðasti þriðjung-
urinn skyldi fluttur brott sem
vinnuþrælar, er Hitler hefði
tekið Síberíu.
Andspyrnuhreyfingu Tékka óx
stöðugt fylgi um þessar mund-
ir og ekki bætti það skap Þjóð-
verjanna að áætlanir Hitlers
um að taka Moskvu um vetur-
inn höföu brugðizt. Tékkóslóv-
akía var mjög mikilvæg fyrir
Þjóðveria í hernaði á austur-
vígstöðvunum og áríðandi að í
landinu héldist ró. Því var
Heydrich sendur þan.gað „til að
taka fastar í taumana" eins og
það var orðaö. .
27. maí 1942 var Feydrieh
drepinn í úthverfi Prag og
hófst þá einb.ver mesta óghar-
öld sem enn hafði gengið yfir
Tékka.
KarJar skotnír, konur
og börn í fangabúðir
Hefndarþorsti Þjóðverja virt-
ist óslökkvandi. Menn voru
drepnir fyrir það eitt að brosa
á götum úti. Fjölskylda ein í
Tábor var svo óhéppin áð
■halda afmælisveizlu kvöldið
sem Heydrich var drepinn.
Nokkrum dögum síðar var
fjölskyldan tekin af lífi, svo
og allir boðsgestir.
Þjóðverjar gerðu allt til að
hræða tékknesku þjóðina og
kúga hana til undirgefni það
tímabil urðu Tékkar að þola
marga blóðtökuna. Ein þeirra
var Lidice.
Það sem gerðist var í stuttu
máli þetta:
Að kvöldi hins 9. júní 1942
var þorpið Lidice umkringt af
þýzkum hermönnum. Inn um
hringinn fengu menn að kom-
ast en út enginn. Um mið-
nætti var öllum skipað út úr
húsunum; konur og börn voru
geymd í skólahúsinu yfir nótt-
ina, en karlmenn, 15 ára og
eldri, voru lokaðir niðri í kjall-
ara eins bóndabæjarins.
Snemma næsta morgun var
farið með konur og börn á
vörubíl til Kladno. Því næst
voru allir karlmennirnir skotn-
ir. Þeir voru 173 að tölu.
Nazistarnir biðu jafnvel eftir
þeim ellefu, sem verið höfðu
í næturvinnu í námunum í
Kladno. Þeir voru einnig skotn-
ir. Einn námumaðurinn lá. fót-
brotinn í sjúkrahúsi. Hann var
einnig dreginn út og sætti
sömu örlögum.
Nazistarnir héldu áfram að
framkvæma skipanir. Lidice
átti að hverfa af yfirborði jarð-
ar. Það verkefni var uppíyllt
með þýzkri samvizkusémi> og
nákvæmni.
Eyðileggingin var svo algjör
að Rauði herinn fann aðeins
tvær brunnar spýtur er hann
kom þangað þrem árum síðar
1945. Úr þeim var gerður kross,
reyrður saman með gaddavír og
reistur á fjöldagröf karlmann-
anna í Lidice. Hann stendur
þar enn og gnæfir yfir auðnina,
þar sem einu sinni var þorp.
En hvers vegna var það
einmitt Lidice sem varð fyrir
barðinu á nazistum?
Sjálfir lýstu þeir yfir að í
Lidice fælust menn, sem hlut
ættu í morði Heydrichs.
Gestapo vissi einnig að tveir
ungir menn úr fjölskyidunum
Horák og Stríbrný voru í brezka
flughernum. En meginástæðan
fyrir því að Lidice var fyrir
valinu, hefur sennilega verið sú
að karlmennirnir unnu flestir
í Kladno, en hún var „rauð-
asta“ borg í Bæheimi á þeim
tíma.
Konurnar í Lidice voru allar
sendar í fáhgabúðir nazista.
flestar til kvennafangabúðannn
í Ravensbrúck. Upprunalega
voru þær 203. 143 lifðu af ver-
una í fangabúðunum. Af 105
börnu.m komu aðeins 17 til
baka. Þau sem enn voru ekki
orðin eins árs voru send á
bamaheimili, hin voru send til
Hið litla friðsæla sveitarþorp Lidice áður en nazistar hófust handa.
í rósagarðinum við Lidice eru 30.000 runnar frá 40 löndum.
Allir karlmenn í Lidice voru drepnir. Ilér sjást Iík þeirra í garði Horáks bónda.
Lodz í Póllandi. Þar voru þau Er Rauði herínn kom til Lidiee 1945, faunst nvorki tangur né tetur af þorpinu, nema tvær brunnar
rannsokuð af „kynþáttasérfræð- spýtur. Þær voru reyröar saman með gaddavír og búinn til úr þeim kross. Krossinn var reist-
- 'SL Framhald á 14. síðu nr á fjöldagröf Lidicebúa og stcndur þar enn.
6) — ÞJÖÐVILJINN — Laugai'dagur 9. júní 1962