Þjóðviljinn - 02.07.1964, Blaðsíða 7
Fbnmtudagur 2. júlí 1964 .— .. ------------------------HÖÐVILJINN --------------
Tsjombe „koparkvisfíngur"
snýr aftur heim til Kongó
Um þessar mundir er herlið Sameinuðu þjóð-
anna, meir en þrjú þúsund manns að tölu, á för-
um frá Kongó. Við brottförina skilja Sameinuðu
þjóðimar landið eftir í svipaðri upplausn og við
komu sína þangað. Jafnframt þessu berast fréttir
af því, að Moise Tsjombe, eða „Koparkvislingur-
inn“ eins og danska borgarablaðið Information
nefnir hann, sé aftur kominn til landsins. Eng-
inn veit hvað við tekur í Kongó, né hverjar eru
fyrirætlanir Tsjombes. Hér verður á eftir rifj-
aður nokkuð upp aðdragandi þess ástands, sem nú
ríkir í hinni fomu, belgísku nýlendu.
síða 1
Þaí var erlent auðvald sem studdi Tsjombe í Katanga til upp-
reisnar gegn Sambandsstjórninni í Leópoldvillc. Þctta sama auð-
vald taldi ekki eftir sér að borga leiguliðum hans mála. Hér á
myndinni sjáuni við nokkra þeirra.
1959 kom til alvarlegra á-
taka í Leopoldville í Belgísku
Kongó milli Evrópumanna og
blökkumanna, eftir að mót-
maelafundur innfaeddra hafði
verið bannaður af belgís.kum
yfirvöldum. Meðal þeirra, sem
höfðu ætlað að tala á fund-
inum, var Jósef Kasavúbú,
borgarstjóri í einu úthverfi
borgarinnar og leiðtogi Abako-
flokksins. Öeirðirnar vöktu ugg
í Belgiu, og þjóðþingið sendi
rannsóknarnefnd til Kongó.
-----------------------------$>
Ég get staðizt allt ncma frcist-
ingar.
(Oscar Wilde)
Ég verð að komast úr þessum
blautu fötum og í þurran
Martinl.
(Alexander Woolcott)
Höndin, sem vögguna hrærir,
heiminum stýrir um Ieið.
(W. R. Wallace)
Belgíska stjórnin lýsti þvi
yfir, að Kongó myndi stig af
stigi fá fullt sjálfstaeði. 1
fyrsta áfanga var ætlunin
að byggja upp sjálfsstjóm ný-
lendunnar, og sambandsstjórn
skyldi á fót komið á árinu
1960. Ibúum Kongó var heitið
aðgangi að öllum stöðum í
embættismannakerfinu, og
belgíska stjómin undirstrikaði
það. að nýlendan myndi fá
sjálfstæði sitt í nánu sambandi
við Belgíu.
Þjóðemishreyfingin í Kongó
var hinsvegar ekki ánægð með
þessi heit. og heimtaði fullt
sjálfstæði strax. Þjóðemissinn-
ar voru heldur ekki ánægðir
með það valdsvið, sem hinni
innlendu stjóm var ætlað, og
kröfðust meiri valddreifingar.
Abako-flokkurinn stakk upp á
því, að kvödd væri saman al-
þjóðarráðstefna til þess að ræða
framtíð nýlendunnar, en því
neituðu Belgar og sögðu þetta
koma þeim einum við og ný-
lendubúum.
Meðan þessu fór fram, héldu
óeirðirnar áfram, og í okt.
1959 var þjóðemissinnaleiðtog-
inn Patrice Lúmúmba tekinn
fastur í Leopoldville. Belgísk
yfirvöld lýstu hemaðarástandi
í landinu.
1 janúar 1960 var svo kölluð
saman ráðstefna í Brússel til
þess að ræða málin, og Lúm-
úmba var sleppt úr haldi til
þess að taka þátt í fundinum.
Kongómenn neituðu á þessum
fundi öllum málamiðlunartil-
lögum Belga, og kröfðust fulls
sjálfstæðis. Belgiska stjórnin
taldi sér ekki fært að neita
þeirri kröfu.
Upplausn
Við kosningarnar í Kongó í
maí 1960 fékk flokkur Lúm-
úmba, Þjóðfrelsishreyfingin, 41
þingsæti af 137 og varð stærsti
flokkurinn. Abako-flokkuripn,
undir forystu Kasavúbú, hlaut
12. Lúmúmba myndaði síðan
stjórn, sem þó hafði ekki
nema nauman meirihluta á
þingi. 30. júní sama ár var
sjálfstæðisdagur landsins hátíð-
legur haldinn- og Baudouin
„Koparkvislingurinn"
konungur heiðraði landið með
nærveru sinni. , Þessi hátíða-
höld áttu að undirstrika hið
góða samband milli Belgíu og
Kongó, en ekki leið þó á löngu
áður en til átaka kom. 1 júli
1960 hófst uppreisn í nokkr-
um herdeildum og beindist
gegn hinum belgísku liðsfor-
ingjum. Skelfing greip um sig
með Belgum í Kongó, og i
mesta flýti sendi belgíska
stjómin aukið herlið til lands-
ins. Til að kóróna upplausn-
ina, sagði rikasti hluti lands-
ins, Katanga-héraðið, skilið við
stjómina í Leopoldville. Allt
lenti í öngþveiti.
Sambandsstjórnin í Leo-
poldville missti nú óðum
alla stjórn á rás við-
nú óðum alla stjórn á rás við-
burðanna, hver flokkurinn eftir.
annan greip til vopna og
hvaðnæva að bárust fregnir
af deilum og vopnaviðskiptum.
Sambandsstjómin bað því
Sameinuðu þjóðimar um hjálp
og vísaði til þess, að belgískt
herlið hefði skipt sér af inn-
anlandsmálum Kongó. 14. júlí
1960 samþykkti öryggisráðið
að senda herlið til landsins.
Belgar höfðu samþykkt það
að draga herlið sitt úr land-
inu, en drógu það á langinn
og ekki batnaði ástandið.
Sambandsstjórnin sleit stjóm-
málasambandi við Belgíu og
fór fram á hernaðaraðstoð
Sovétríkjanna. Jaínframt þessu
neitaði Tsjombe og meðreiðar-
sveinar hans i Katanga að
taka við herliði Sameinuðu
þjóðanna. Herliði Sameinuðu
þjóðanna var fálega tekið í
landinu enda íékk það vart
við neitt ráðið, og aðalritari
Sameinuðu þjóðanna fékk
aldrei neitt umboð til þess
að þvinga stjómina í Katanga
til þess að láta að vilja Sam-
bandsstjórnarinnar. Belgíska
stjórnin neyddist þó til þess
að láta undan sterku almenn-
ingsáliti í heiminum og draga
herlið sitt til baka frá Kat-
anga.
Stjómleysi
Þegar á leið sumarið jókst
enn upplausnin í landinu. Á-
greiningur tók að magnast
milli Lúmúmba, forsætisráð-
herra, og Kasavúbú, sem kjör-
inn hafði verið fyrsti forseti
landsins. Lyktaði þeim ágrein-
ingi svo, að Kasavúbú svipti
Lúmúmba formlega embætti
forsætisráðherra og skipaði
Jósef Ileo í hans stað. Þjóð-
þingið neitaði hinsvegar að
viðurkenna þessar aðgerðir, og
í þeirri almennu upplausn, sem
nú rfkti, tók yfirmaður hers-
ins, Móbútú hershöfðingi. völd-
in í sinar hendur. í desember
1960 lét Móbútú handtaka
Lúmúmba, sem yfirgefið hafði
þær hersveitir Sameinuðu þjóð-
anna. sem hann áttu að
vernda. Móbútú afhenti síðar
Lúmúmba stjórninni í Katanga,
og í febrúar 1961 var það til-
kynnt, að hann hefði verið
myrtur.
+
Gizenga
Eftirmaður Lúmúmba varð
Antoine Gizenga sem verið
hafði varaforsætisráðherra í
stjóm hans. Gizenga var þess
lítt fýsandi að hafa samstarf
við herlið Sameinuðu þjóð-
anna, og hvað eftir annað kom
til átaka milli þess og her-
sveita stjórnarinnar. í apríl var
svo haldin ráðstfena í Coquil-
hatville. Fundur þessi varð
.mikill sigur fyxir . Kasavúbú
forseta, sem Gizenga hafði
raunar formlega sett frá emb-
ætti. Fundurinn lýsti samþykki
sínu við samstarf Kasavúbú og
SÞ, og forsetinn fékk umboð
til þess að beita valdi gegn
þeim héruðum. sem ekki vildu
vinna með sambandsstjóminni.
Kasavúbú lét síðan handtaka
Tsjombe og ákæra fyrir land-
ráð, en honum var þó fljót-
lega sleppt lausum aftur.
Adoula
1 byrjun ágúst 1961 var
mynduð ný sambandsstjóm í
Leopoldville undir forystu Cyr-
ille Adoula með Gizenga sem
varaforsætisráðherra. Gizenga
neitaði hinsvegar að koma til
Leopoldville frá Stanleyville,
en stofnaði í þess stað sinn
eigin ,,Lúmúmba-flokk“ og
gerði harða hríð að Sambands-
stjóminni og Adcula. Eftir
misheppnaða uppreisnartilraun
hefur svo Gizenga mátt dúsa
i fangelsi þangað til nú. Smám
saman og hægt og hægt tókst
herliði Sameinuðu þjóðanna að
stöðva verstu óeirðirnar og
hemaðinn í landinu, og
Tsjombe, kvislingurinn frá
Katanga, hefur verið í útlegð
þangað til nú að hann snýr
aftur.
Stjóm Cyrille Adoula hefur
lafað við völd fram á þenn-
an dag. Aldrei hefur þó að-
staða þeirrar stjórnar verið
tiltakanlega sterk, hvorki á
þingi né með þjóð. (Raunar
er vafasamt í meira lagi að
tala um þjóð í Kongó, íbú-
Framhald á 9. síðu.
■iiiliiippiðillllliilil
Komu þá‘ til inir vitrustu menn og skildu þá. Sögðu þeir
svo, að betfir var fallið, að þeir sættust um þetta mál og
gerðu skipgn á með sér glögglega, svo að eigi þyrfti oftar
slika deilu um. Var þá stefnulagi á komið með þeim, og skip-
uðu inir beztu menn og inir vitrustu. En á þeirri stefnu réðu
þeir það svd, að samt kom með öllum, að hluti skyldi í skaut
bera (Skaut merkir hér ferskeyttan dúk) og hluta með Grikkj-
um og Væringjum, hvorir fyrri skyldu ráða eða róa eða til
hafnar leggja og kjósa um tjaldstaði. Skyldi þvi hvortveggja
una þá, sem hlutur segði.
Síðan voru hlutir görvir og markaðir. Þá mælti Haraldur við
Gyrgi: ,,Ég vil sjá, hvemig þú markar þinn hlut, að eigi
mörkum við á eina lund báðir“. Hann gerði svo. Síðan mark-
aði Haraldur sinn hlut og kastaði í skautið, og svo báöir þeir.
En sá maður, er hlutinn skyldi upp taka, þá tók hann upp
annan og hélt milli fingra sér og brá upp hendinni og mælti:
„Þessir skulu fyrri ríða og róa og til hafnar leggja og kjósa
sér tjaldstaði". Haraldur greip til handarinnai' og tók hlutmn
og kastaði út á sjó. Síðan mælti hann: „Þessi var vor hlufur".
Gyrgir segir: „Hví léztu eigi sjá fleiri menn?“ ,,Sjá nú“, segir
Haralrur „þann er eftir er; muntu þar kenna þitt mark“. Sið-
an var að hugað um þann hlutinn, og kenndu allir þar mark
Gyrgis. Var það dæmt, að Væringjar skyldu kjöma kosti
hafa um allt það, er þeir breyttu um. Fleiri hlutir urðu til
þess, er þeir urðu ásáttir, og hlauzt jafnan svo ,að Har-
aldur hafði sitt mál.