Þjóðviljinn - 12.12.1964, Blaðsíða 6

g SCBA
HÓÐVILnNN

sextíu og fímm ára W. des.
Gils Guðmundsson hefur ritað sögu félagsins 1899-1964
Laugardagur 12. desember 1964
Trésmiðafélag Reykjavíkur
□ Sextíu og fimm ár eru ekki venjulegur aldur
á íslenzku verkalýðsfélagi. En nú í vik-
unni, 10. desember, átti Trésmiðafélag Reykja-
víkur sextíu og fimm ára afmæli. Félagið
minnist afmælisins í dag, laugardag, með há-
tíðafundi 1 Gamla bíói og í kvöld verður af-
mælishóf í Sigtúni. Og á afmælisdaginn, 10.
des., kom út myndarlegt rit um sögu félags-
ins, Trésmiðafélag Reykjavíkur 1899—1964,
éJgVíyiJ sem Gils Guðmundsson hefur ritað fyrir fé-
lagið.
Q Hér er minnt á þetta merka afmæli Trésmiða-
félagsins og útkomuna á sögu félagsins og
teknar upp nokkrar staðreyndir um æviferil
Trésmiðafélags Reykjavíkur. Árnar Þjóðvilj-
inn félaginu, sem orðið er eitt þróttmesta og
öflugasta verkalýðsfélag landsins, allra heilla
á afmælinu.
I>eir eru sjálfsagt til sem
þykja aðrar bækur girnilegri
en ævisögur veríialýðsfélaga,
og má segja að þeim sé nokk-
ur vorkunn. Baeði ber það til
að slíkar sögur eru fáar af
fslenzkum yerkalýðsfélögum
og hitt að höfundar þeirra
hafa skrifað um félögin held-
ur þurrlegar baekur. Þar kann
að ráða miklu að þær fáu sögur
verkaiýðsfélaga sem enn eru
til orðnar hafa verið skrifaðar
af utanaðkomandi mönnum,
sem ekki hafa lifað því lífi
sem var líf félagsins og kunna
að hafa átt örðugt að gera sér
það innlíft. Líka kann að
valda sú hugmynd, þar sem
verið er að skrifa fyrir hlut-
aðeigandi félög, að varasamt
sé að hætta sér langt út fyrir
þurrlegan fræðsluramma, því
helzt megi engan styggja
Kannski er ekki hægt að lýsa
lífi og baráttu verkalýðsfélag-
anna, þess mannlffs sem þar
hrærist, nema helzt í skáld-
sögum, eða þá f bókum sem
túlka frjálslega lífsviðhorf
höfundarins sjálfs, ég minni á
eina íslenzka bók af þessu
tagi, Vor í verum eftir Jón
Rafnsson, og man varla eftir
annarri í svipinn.
Tilefni þessara hugleiðinga
er nýtt og myndarlegt rit, 246
blaðsíður myndum prýtt, úm
sögu Trésmiðafélags Reykja-
víkur, sem Gils Guðrr.undsson
hefur tekið saman, og kom út,
10. þ. m., þegar félagið varð
Trésmiðafélagið við það gamla,
þó ekki hefði verið til annars
en eignast þessar „nokkrar
krifaðar bókaskruddur". Þar
munu verið hafa fundar
gerðarbækur félagsins frá
upphafi og ef til vill fieiri
gögn, og samhengið sem tryggt
var, hefur m.a. þýtt að Tré-
smiðaféJag Reykjavíkur er svo
öfundsvert að eiga óslitnar
fundargerðarbækur félagsins,
hina dýrmætustu heimild, allt
frá fyrsta fundi félags þess
sem stofnað var 10. des. 1899
og til þessa dags. Þessi ómet-
anlegu gögn hafa að sjálf-
sögðu verið aðalheimild Gi!s
Guðmundssonar við samningu
félagssögunnar, þó víðar hafi
verið leitað fanga, m.a. með
samtölum við ýmsa þá menn
sem átt hafa mestan hlut að
starfi félagsins á liðnum ár-
um. Þetta kann þó að auð-
velda starf sagnaritarans um
of, hann hefur svo mikinn efni-
við í félagssögu að stundum gæti
manni fundizt að frásögnin
fylgi fundargerðarbókum full
einhliða, manni finnst félag-
ið „eitt í heiminum”, og á
skorti til freikari og fyllri

Þorlákur Ófeigsson.
formaður 1914 og 1917
65 ára. Það er virðulegur ald-
ur fyrir íslenzkt verkalýðsfé-
lag; að vísu eru bláþræðir á
ævi þess svo að einu sinni
má heita að félagið leggist
niður og annað sé stofnað
þrem árum síðar. En for/ígis-
mennimir tryggðu sér með
þrákelkni nafn og eigur gamla
félagsins og því er ævi fé-
lagsins rakin allt til ársins
1899. Ekki var þó eftir miklu
að slægjast í eignum, þeim er
lýst svo þegar félagið var
endurvakið 1917, að þær hafi
verið nokkrar krónur í spari-
sjóðsbók, fáni félagsins og
„nokkrar skrifaðar bóka-
skruddur.” En þakkir eiga þeir
menn skilið sem tengdu nýja
Jóhannes Kr. Jóhannesson.
frumkvöðull að endurreisn fé-
lagsins 1917.
skilnings að fram séu dregnir
fleiri þættir samtímasögu,
barátta verkalýðshreyfingar-
innar yfirleitt, almennt stjórn-
málaástand og efnahagslíf í
landinu, svo þetta sérstaka fé-
lag og starfsstétt þess sjáist f
eðlilegu samhengi og hags-
muna- og réttindabarátta
verkalýðsfélagsins skýrist bet-
ur. Þetta á þó sízt fremur við
þessa bók Gils Guðmundsson-
ar en aðrar félagssögur, þv>'
hann reynir einmitt hvað eft-
ir annað að minna á almenna
bætti til skýringar, en sjálfu>-
telur höfundur að ritið hljóti
að bera þess merki að samið
er það á fóum og strjálum
tómstundum undanfarin ár.
Bókin hafi verið ein sex ár í
smíðum en „því er ekki til
að dreifa að mér þætti starfið
leiðinlegt”, segir höfundur.
„Að sjálfsögðu fjallar saga
Trésmiðafélags Reykjavfkur
eins og annarra verka-
lýðs- og iðnfélaga, að veru-
legu leyti um baráttu fyrir
hagsmunamálum þeirrar stétt-
ar, sem þar um ræðir. En þar
segir einnig frá næsta mikil-
vægum þætti í sókn íslenzkr-
ar alþýðu fram til betra lífs,
aukinna mannréttinda. Þar
greinir frá því, hvernig ein
fjölmennasta og atkvæðamesta
iðnaðarstétt landsins lærði smám
saman að meta gildi félags-
legrar samvinnu. Sú saga er
hvorki ómerk eða leiðinleg.
Hún á það skilið að varðveit-
ast.”
Trésmiðafélagið, sögunefnd
þess og höfundur eiga heiður
skilið að hafa komið út svo
myndarlegu riti um félagssög-
una. Það hlýtur að vera og
verða metnaðarmál hverju
verkalýðsfélagi að saga þess
falli ekki í gleymsku, heldur
eigi hver ný kynslóð félags-
manna tiltækar aðgengilegar
heimildir til fræðslu um íé-
lagið frá stofnun þess. Slíkar
heimildir eru óþrjótandi hvatn-
ing og vopnabúr ungum manni,
sem kemur til liðs við eldri
félaga í verkalýðsfélagi, býr
sig undir að taka við af þeim,
vinna nýja • sigra.
Sögu Trésmiðafélags Reykja-
víkur skiptir höfundur í fimm
t mabil, og rekur innan hvers
tímabils tiltekna þætti félags-
starfsins. Sjálf tímabilaskipting-
in er vandamál sem ekki er eins
auðvelt og menn gætu ætlað.
Fyrst er tefkið tímabilið 1899
tll 1914, en þá má kalla að fé-
lagið leggist niður um þriggja
Ragnar Þórarinsson.
tormaður 1927—1930, ritari 1924
-1926. Starfsmaður félagsins
1931-1934 og skrifstofustjóri
þess 1937-1957.
Félagsfáni Trésmiðafélags
ára skeið. Þá frá 1917 að fé-
lagið var endurvakið til 1930,
næstu tvö eru látin fylgja ára-
tugunum 1931 til 1940 og 1941
til 1950, og loks síðasta tíma-
bilið frá 1951 til þessa af-
mælisárs, 1964. Síðast er skrá
um stjórnir félagsins í 65 ár.
Við fyrsta fljótlegan yfirlest-
ur er erfitt að gera sér grein
fyrir hvort þessi kaflaskipting
er hin eðlilegasta hvað snertir
síðustu áratugina. En það hef-
ur sína kosti að fara yfir starf-
semi félagsins í þannig köfl-
um, þó hitt geti einnig komið
til greina sem bókarbygging
að semja samfellda bókarkafla
um aðalþætti félagsstarfsins,
þar sem t. d. kaupgjaldsbar-
átta félagsins væri rakin alla
söguna í £egn. Þetta væri þó
sjálfsagt erfiðara með félag
eins og Trésmiðafélag Reykja-
víkur. sem mestalla sögu sína
hefur verið að leita að því
formi eindregins stéttarfélags
launþega sem það er nú orðið.
og á leiðinni fætt af sér með
nokkrum hætti hvert félagið
af öðru, sveinafélög í hús-
gagnasmíði, skipasmíði, bíla-
smíði og meistarafélög í sum-
um þeirra greina. En einmitt
bessi þróun Trésmiðafélags
Reykjavíkur, örðugleikamir á
árangursríku hagsmunastarfi
meðan haldið er í blandað fé-
lagsform, með atvinnurekend-
ur og launþega í einu ogsama
félagi, er einmitt sérstaklega
’ærdómsrík. Ætla mætti að
þetta væri lexía frá liðinni
tíð, sem iðnaðarmenn væru
Reykjavíkur frá 1908.
allir búnir að læra, en svo er
þó ekki. Það er reyndar enn
þessi árin tékið að boða það
sem fagnaðarerindi og nýjung
í verkalýðshreyfingunni, að
fallegast sé að atvinnurekend-
ur og launþegar séu í einu og
sama félaginu, skeggræði f
góðu yfir kaffibolla hver laun-
in skuli vera og láti bara
gerðardóm skera úr ef upp
skyldi koma smávegis ágrein-
ingur! Þeir sem halda að
heimurinn og þjóðfélagið okk-
ar, auðvaldsþjóðfélagið is-
lenzka, sé svona einfalt, gæt.u
áreiðanlega lært af reynslu
Trésmiðafélags Reykjavfkur í
sextíu og fimm ár.
Fróðlegt er að kynnast því
hvernig samtök trésmið-
anna spretta upp í lok nítj-
ándu aldar. Ekki sizt ef menn
skyldu halda að upphaf verka-
lýðshreyfingar og hagsmuna-
samtaka sé verk launaðra æs-
ingamanna, eins og sagt var,
Iðnlærðir trésmiðir hafa verið
í Reykjavík frá því á dögum
Innréttinganna, en á síðari
hlúta nítjándu aldar, þegar
timburhúsunum tók að fjölga,
varð ör fjölgun í stéttinni.
Nokkrir þeirra lærðu iðn sína
erlendis, helzt f Danmörku, og
tóku svo nema begar heim var
komið. Þar kom að þeir höfðu
vart nóg að gerá allir og tóku
þá að undirbjóða hver ann-
an um verð smfðisgripa sinna
Framhald á 9. síðu.
Sigurður Arnason
í undirbúningsnefnd 1899.
Magnús Amason
í undirbúningsnefnd 1899.
Helgi Thordarsen
í undirbúningsnefnd 1899.
Hjörtur Hjartarson
í undirbúningsnefnd 1899.
Einar J. Pálsson
form. undirbúningsnefndar 1899.

í
\
t