Þjóðviljinn - 12.12.1964, Blaðsíða 9

Larugardagur 12. desember 1964
HðÐVIUIKN
SIÐA 9
SPEKIN
OG
SPARI-
FÖTIN
BÓK ALLRA
HUGSANDI MANNA
ístorg auglýsir:
Wing
rr
Sung
■■
Kínverski sjálfblekung-
urinn „Wing Sung“ maelir
með sér sjálfur.
■
B HANN KOSTAR
H AÐEINS 95 OG
H 110 KRÓNUR. '
Einkaiumboð fyrir Island:
ÍSTORG H.F.
; Hallveigarstíg 10,
Pósthólf 444. Reykjavík
Sími: 2-29-61.
Istorg auglýsir:
Mrasnyj
rrl
■>
□
□ SOVÉZKU PÍANÓIN.
□ ENNÞÁ NOKKUR
O STYKKI FYRIR-
□ LIGGJANDI
□ • ■ •
O TIL SNNIS í BÚÐ
O OKKAR
□
ÍSTORG H.F.
Hallveigarstig 10,
PÓsthólf 444. Reykjavfk
Sími: 2-29-61
m SðLU:
2. herb. íbúð í tví-
býlishúsi.
Sér inngangur. Sér hiti.
Stærð 75 ferm. Stórfal-
i' leg lóð. Alveg sér. —
íbúðin er laus upp úr
áramótum.
MéHlutnlflgiskrlfítof*;.-
Þoryói'ður K.,Þorslei
Mlklúi>r«uf 74.
FíifdðHt'ílíiídpflt
Guðmyntiúr trvS9va
S!m|. 71710. " ' ‘i?
Trésmilafélag Reykjavíkur
I
Framhald af 6. síðu
og verka. Og til þess að ráða
bót á því vandreeðaástandi var
haldinn fundur 18. febrúar
1899 og kosin nefnd til að
semja verðskrá um vinnu
smiða f Reykjavík. Hún vann
það verk og samdi verðskrá
yfir 280 staerðir og tegundir
húsgagna og verk við húsa-
smíði og f jölmargar aðrir smíð-
ar. En upphafsmennirnir töldu
það ekki nóg. Þeir álitu að
auk þess að samþykkja verð-
skrá verði að stofna félag til
að sjá um framkvæmd hennar.
Lög voru samin fyrir félagið
og það formlega stofnað á
fundi f Iðnaðarmannahúsinu
10. desember 1899 og fram-
haldsaðalfundi 17. desember,
og skrifa alls 51 maður undir
lögin sem stofnendur. Enginn
viðvaningsbragur er á þessum
tiltektum, enda munu ein-
hverjir stofnenda hafa kynnzt
samtökum iðnaðarmanna i
Danmörku. Félagið hlaut nafn-
ið sem það ber enn í dag:
Trésmiðalélag Reykjavíkur.
Þegar á þessu fyrsta starfs-
tímabili brýtur félagið upp á
mörgum þörfum málum fyrir
stéttina, en fæst af því kemst
til framkvæmda. Á fyrsta ári
félagsins var tekið að ræða
möguleika á að koma upr>
„Trésmiðahúsi”, er vera skyldi
verkstæði. geymsla og jafnvel
sölubúð. Þær áætlanir runnu
út f sandinn, en sjö félags-
menn framkvæmdu einn hluta
þeirra með þvf að koma á
stað -fyrirtæki sem átti sér all-
sögulega. framtíð, en þeir stofn-
uðu Trésmiðafélagið Völund.
Verðlisti félagsins og taxta-
brot voru sífellt viðfangsefni
og deiluefni, en félagið hélt á-
fram að vaxa og 1904 voru
komnir í það um 120 félags-1
menn. '
Athyglisvert er, að þegar
,1904 - er ;hreyft'-ftiálf.-sem ‘
átti eftir að verða hitamál í
félaginu og leystist ekki fyrr
en löngu seinna: Að nauðsyn-
legt væri að skipta félaginu í
deildir, meistara og sveina,
þar sem þeir ættu ekki sam-
stöðu í öllum greinum.
Trésmiðir náðu átakalítið
styttingu vinnutíma árið 1905
úr 11 stundum í 10, með ó-
skertu dagikaupi. Þetta er rætt
á fundi 20. febrúar það ár, að
tilhlutan Iðnaðarmannafélags-
ins, og samþykkir félagið að
vinna að málinu, þó því að-
eins að dagkaupið, 4 kr., héld-
ist óbreytt. Á næstu 'fundum
félagsins lýsa tveir meistarar,
Magnús Blöndahl trésmíða-
meistari og Bjarni Jónsson
húsgagnasmíðameistari því yf-
ir að þeir hafi ákveðið að
láta sína menn vinna 10 tíma
CMvrar
bœkur
Ódýrustu bækurnar fáið
blð i
Bókin h.f.
Skólavörðustíg 6.
TIL SÖLU:
EINBÝHSHÚS — TVfBÝLISHÚS og fbúðir af ýmsum
stærðum t Reykjavík, Kópavogi og nágrenni
OG EIGNA
Bankastr 6
simi 16637
SALAN
vinnudag með óbreyttum dag-
launum. „Brátt fóru aðrir að
dæmi þessara manna. Náðist
þessi kjarabót því fram með
tiltölulega auðveldum hætti og
átakalaust”, segir í félagssög-
unni.
Á fyrsta áratug aldarinnar
fjallar Trésmiðafélagid allmik-
ið um iðnlöggjöf og reglugerð-
ir. Félagið blandaði sér í bæj-
arstjórnarkosningarnar frægu,
þegar fram komu 18 listar i
Reykjavík (í ársbyrjun 1908).
Og reyndar voru tveir tré-
smiðir kosnir í bæjarstjórn.
Magnús Blöndahl og Sveinn
Jónsson:
Þegar kemur fram að 1909
fer að dofna yfir félaginu og
má heita að það liggi niðri í
þrjú ár. Það er endurvakið
með nokkrum árangri nálægt
áramótum 19U--1912 og kemst
félagatala 1912 upp í 120. en
hafði verið komið niður fyrir
helming þeirrar tölu. Lög fé-
lagsins eru endurskoðuð. Þar
segir m. a.: „Tilgangur félags-
ins er að efla samheldni með-
al trcsmiða hér á Iandi og efla
framfarir í trésmíði, vinna af
alefii að því, að iðnaðarlög-
gjöf fáist samþykkt hið ailra
bráðasta og gera sér allt far
um að kaup í tímavinnu svari
kröfum tímans.”
Þá voru einnig tekin í lögin
kaupgjaldsákvæði: „Enginn fé-
lagsmaður má vinna fyrir
minna kaupi í tímavinnu en
35 aura um tímann í fastri
innivinnu og 38 aura um tím-
ann í útivinnu og óstöðugri
vinnu. Þó má stjórn fclagsins
veita undanþágu frá þessu lág-
marki fyrir ný.sveina og gam-
almenni.”
Þetta ár, 1912, vinnur félagið
einnig að undirbúningi iðn-
löggjafarinnar, og fékk Þor-
stein Erlingsson til að þýða
fyrir félagið þýzka iðnaðar-
löggjöf til hliðsjónar (Furðu
víða er Þorsteins minnzt í
sambandi við verkalýðsfélög)
Einnig var þá reynt að koma,
"upp vísi að ráðningarstofu.
Lagaákvæðið um kaupið var
sett vorið 1912, en þegar á
næsta ári setti félagið nýjan
taxta, vegna ört vaxandi dýr-
tíðar og eftir öfluga útbreiðslu-
herferð, og var innivinnutaxti
þá settur 40 aurar og útivinnu-
taxti 45 aurar. Tókst allvel að
fá þennan nýja taxta viður-
kenndan.
En eftir þann fjörsprett tek-
ur félagið þó að veslast upp,
bæði af ytri mótspyrnu og
innri sundurþykkju, m.a. af
þeim tvískinnungi sem varð af
sambúð meistara og sveina f
einu félagi, enda þótt sveinar
væru komnir í algeran meiri-
nluta í félaginu. Getur vart^
heitið að félagið starfi næstu
árin, og er síðasla lífsmark
fundur í ársbyrjun 1915. Liðu
svo tvö ár að trésmiðir höfðu
engin félagssamtök.
En aftur mun þar verða
haldið af stað ... 1 ársbyrj-
un 1917 er enn hafizt handa
um trésmiðafélag í Reykjavík
og virðist ötulasti forgöngu-
maður þess hafa verið Jó-
hannes Kr. Jóhannesson ásamt
Þorláki Ófeigssyni, er kosinn
hafði verið formaður 1914 og
var nú kosinn formaður hins
nýja félags, og voru með hon-
um í stjóm Gísli Halldórsson
og Jakob Thorarensen. Á fram-
haldsaðalfundi 28. janúar 1917
var formlega gengið frá lögum
félagsins. Þar segir: „Tilgang-
ur féiagsins er að efla sam-
heldni meðal trésmiða hér I
bæ og framfarir í trésmiði og
vinna að því að iðnaðarlög-
gjöf fáist, og gera sér allt far
um að vinnuiaun við trésmiði
svari kröfum tímans.” t þess-
um lögum er það ákvæði að
trésmíðanemar sknli hafa a.
m.k. hálf. trésmlðaiaun, og
reynt að tryggia forgangsrétt
félagsmanna til vinnu, sem
revndist þó lengi erfitt í fram-
kvæmd.
Strax 1917 flytur Jóhannes
Kr. Jóhannesson tillögu um
„tryggingasjóð” félagsins,
„sjóðstofnun til styrktar í
verkföllum, vinnuleysi, útilok-
un vinnu og öðrum nauðsynj-
um”. Sjóðnum er komið á fót,
en hann vex svo hægt að
styrkveitingar úr honum hóf-
ust ekki fyrr en 1931, og var
þá miðað við að veita styrk
vegna fjárhagsörðugleika sem
stafa af veikindum, og styrk til
og ekkna féjagsmanna.
Haft er við orð að í félag-
inu hafi ríkt „hýr og hollur
félagsandi” eftir að það var
endurvakið, hafður var vísir
að félagsheimili, skemmtiferð-
ar farnar og samkomur haldn
ar, skrifað félagsblað kom til
sögunnar, „Spænir”, og er
talíð að mest fjör hafi verið í
félaginu árin 1917—1922 en
dofnað heldur eftir það. Ný
sóknarlota er hafin 1928, en
þá var Ragnar Þórarinsson
formaður félagsins, einn sá
maður sem lengst og dyggast
mun hafa unnið Trésmiðafá-
lagi Reykjavíkur, sem stjórn-
armaður, starfsmaður og loks
skrifstofustjóri þess 1937—1957.

útivinnu og 1,00 kr. í inni-
vinnu.
Haustið 1919 fá trésmiðir
hækkað kaupið með samkomu-
lagi í 1,35 í innivinnu og 1,50
í útivinnu. Árið 1920 urðu enn
átök um kaupgjaldsmál, og
fékkst kaupið hækkað í 1,75 og
2,00 kr. án verkfalls.
En nú var snúið við blað-
inu. Atvinnurekendur hófu
sókn til að lækka kaupið, á-
samt bandamönnum sínum: at-
vinnuleysi og eymdarástandi.
Taxtabrot fóru að verða al-
geng. Og 23. sept. 1921 er sam-
þykkt í félaginu að Iækka
tímakaupið f 1,70 — 1,80 kv.
Næstu árin sígur enn á ó-
gæfuhlið með atvinnu og kaup.
Atvinnurekendur sveifla at-
vinnuleysissvipu og heimta
stöðugt kauplækkun, notuðu
m.a. akkorðsvinnu sem var
langt undir kauptaxta. Og
vorið 1927 viðurkennir Tré-
smiðafélagið enn lítilsháttar
kauplækkun, enda höfðu þá
ýmsar aðrar vinnustéttir einn-
ig lækkað kaup.
Á þessu tímabili heyr félag-
ið baráttu gegn atvinnuleysinu
með ýmsu móti, reynir m.a.
að fá takmarkaðan innflutning
húshluta og húsgagna og
tryggja trésmiðum forgangs-
rétt að smíðavinnu. Á ýmsan
hátt komst fastara form á iðn-
réttindi og atvinnu iðnaðar-
manna með iðnlöggjöfinni frá
1927 og stofnun Iðnráðs 1928.
Hér hefur verið minnt á
nokkur atriði úr fyrra helm-
ingi ævisögu Trésmiðafélags
Reykjavíkur. Nokkur atriði frá
seinni hlutanum verða rakin
í annarri grein innan tíðar.
S. G.
Á þessu tímabili, 1917—1930
á Trésmiðafélagið oft í kaup-
gjaldsbaráttu og hóf þegar 1917
sókn til að þoka kaupinu upp
á við og knýja á að fá félagið
viðurkennt sem almennan
samningsaðila, en atvinnurek-
endur voru mjög tregir á slika
viðurkenningu. Nær samn-
inganefnd Trésmiðafélagsirv
þó samningum í febrúar 191 •
eftir verkfallshótun og skyldi
kaupgjaldið vera 65 aurar á
klst. fyrir innivinnu en 75
aurar á klst. við húsasmíði og
aðra útivinnu. En þegar seint
á sama ári var verðbólgan
orðin svo þungbær að félagið
krefst nýrra samninga. Voru
atvinnurekendur ófúsir, en fé-
lagið samþykkti taxta 30.
desember 1917, 75 aura og 85
aura.
Vorið 1918 neita atvinnurek-
endur enn að gera heildar-
samninga við Trésmiðafélagið.
En í október um haustið aug-
lýsti félagið nýjan taxta 1,15
kr. fyrir útivinnu og 1,05 fyrir
innivinnu. Atvinnurekendur
neituðu að greiða hann og hóf
félagið verkfall 23. okt. 1918,
sem stóð 33 daga. Um þetta
leyti varð neyðarástand í
Reykjavík vegna spönsku
veikinnar, og 25. nóv. sam-
þykkti félagsfundur miðlunar-
tilboð atvinnureltenda: 1,10 f
SNJÓBOMSUR
KARLMANNABOMSUR
með rennilás.
KVENBOMSUR
margar gerðir.
GÚMMÍSTÍGVÉL
kvenna og karla.
HNOTAN AUGL ÝSIR
. ':-V v
Húsgögn í úrvali.
Húsgrögn henta vel
til jólagjafa.
Höfum einnig úrval af
KERAMIKVÖRUM
og öðrum gjafavörum.
HNOTAN
húsgagnaverzlun
Þórsgötu 1- —
Sími 20-8-20.
EINN
TVEIR
SMELLIÐ AF
► Agfa Rapid myndavélina lærið þér á, á
einni mínútu og fáið fyrsta flokks myndir.
BLADDREIFING
Þjóðviljann vantar nú þegar blaðbera í þessi hverfi:
VESTURBÆR: AUSTURBÆR: Meðalholt
Grettisgata Langahlíð
Skúlagata Miklabraut
Höfðahverfi
Skjólin
Melamir
Tjarnargata.
Sími 17500