Þjóðviljinn - 06.01.1965, Page 7

Miðvikudagur 6. janúar 1965
ÞIOÐVILIINN
SlÐA 7
Hvar er nú skapið og
7
Það hefur lengi verið nær-
tækt okkur Islendingum að
guma af fornri frægð og
menningu, leggja það til grund-
vallar á mati okkar á öðrum
þjóðum. Við hælum okkur af
skólakerfi og fræðslulöggjöf,
%sem geri öllum kleift að njóta
þess, er geti talizt til menn-
ingarauka, glætt hujpun og
aukið þekkingu fram yfir það,
sem áður bar þjóðina fram til
þess, sem hún var, er við tók-
! um við: brjóstvitið.
Hverjir það eru, sem halda
uppi menningu vorri í dag,
getur verið umhugsunarefni.
Varla er það alþýða manna,
sem vinnur að staðaldri 12—14
stundir á sólarhring til þess
aðeins að teygja fram lífslop-
ann og mala gull í greipar
ríkisfátæklinga og annars
þurfalýðs, “svo hún sjálf fái
þó skrimt af hreytunum. Hvort
peningastéttin er þess umkom-
in að skapa þau verk í bók-
menntum' og listum, sem verði
aðall næstu kynslóðar, er enn
ókomið fram, en fordæmi slíks
afreks þeirrar stéttar er hvergi
til í heiminum, þó að vísu
hafi komið fram örfáar und-
antekningar, því að aflið til
sköpunar felst ekki í pening-
um heldur í jarðvegi þeim og
umhverfi, sem maðurinn er
sprottinn frá. Sú samsvörun
lands og þjóðar, sem hefur
leitt okkur fram á þennan dag
og gert okkur að samstilltri
heild, er ekki lengur til. Æska
þessa lands er hætt að líta
á landið sem land, rauriar
margir hinna .eldri líka, og
um leið hverfa tengslin við
upprunann og hin aðlæga virð-
ing fyrir þjóðlegum auðkenn-
um, menningu og andlegum
verðmætum þverr, sem og
dæmi síðustu áratuga sanna
óumdeilanlega. Þetta er eng-
in tilviljun. Þarna hafa marg-
ir lagzt á eitt, bæði erlend
og innlend öfl hafa byggt þessa
þróun upp á kerfisbundinn
hátt: erlenda aflið vísvitandi
og það innlenda kannski ekki,
en þar hefur ágimdin vegið
drýgst. Islenzk afturhaldsblöð
hafa aldrei þreytzt á því. að
lofa erlend áhrif á íslenzka
menningu, ausið yfir okkur
um áratugi allskonar kjafta-
vaðli, blekkingum og lýgi tíl
þess að koma sínum málum
fram, studd af auðvaldapressu
Evrópu oa Ameríku, og með
beinum opinskáum framlögum
efnahagslega og einnig póli-
tískt. Áróðuririn hefur verið
svo gegndarlaus, að þess eru
dæmi, að þeir hafa sjálfir far-
ið villur vegar, sagt orð og
gert hluti, sem hafa nær kost-v
að þá höfuðin. Þessi áróður'
gjaldmiðill í þeirra höndum.
Hver hætta íslenzku þjóð-
erni, menningu og reisn er bú-
in með því að veita erlendu
ríki ótakmarkað áhrifavald, er
Eftir Ingólf Sigurðsson
er æskunni gefinn með móð-
urmjólkinni, honum er lætt
að henni allsstaðar, hann um-
lykur hana, hrönglar í vitum
hennar, svo nauðug viljug, til
að forðast köfnun, verður hún
að kingja þessu. öll mennt-
un er líka undir þessum áhrif-
um, bæði leynt og ljóst, eins
og frægt er orðið af skrípa-
leiknum, sem framkvæmd-
ur var í bókmenntakennslu
skólanna fyrir skemmstu. Þeir,
sem hafa reynt að andæfa
gegn þessu, hafa fengið yfir
sig holskeflu heiftarlegra of-
sókna, verið hundeltir í ræðu
og riti, ofsóttir á allan hugs-
anlegan máta, bornir fárán-
l'egustu sökum, dæmdir af ís-
lenzkum dónjstólum, sviptir
æru og mannréttindum, og
þegar það hefur ekki dugað,
var lævísinni beitt og veitt
orða fyrir þau sömu störf og
þeir áður voru dæmdir fyrir.
Var einhver að hlæja?
Niðurlæging sú, er þjóðin
hefur búið við um nær 20 ára
skeið, hernámið, er orðið sögu-
legur eiginlegur þáttur, þykir
nú orðið ekki umtalsverður.
Verði einhverjum það á að
telja þessa gerð óæskilega,
þegir þjóðin þunnu hljóði, en
stjórnmálamenn bregðast við
sem graðhestur í stóði, er hef-
ur af tilviljun fengið óvelkom-
inn keppinaut. Brígzl og sví-
virðingar ganga fjöllunum
hærra, upphrópanir eins og
kommúnistar, landráðamenn
og önnur kjarnyrði íslenzkrar
tungu eru þá svo nærtæk auð-
valdspressunni, að manni kem-
ur ósjálfrátt í hug, að það
væri greiðasemi við þjóðernið
að gefa þeim til dæmis Vída-
línspostillu til að auka orða-
forðann. Að vísu eru hér til
samtök, serr; heita Samtök her-
námsandstæðinga, og hafa háð
harða og góða baráttu gegnnið-
úrlægingunni og markað spor í
söguna, sem ekki verður út-
máð, nema með sögufölsun, en
þá 'geymd í annálum. En mál-
gögn þeirra hafa lítið mátt sín
gegn valdaklíku þjóðarinnar,
enda dollarinn ekki tiltækur
auðvitað augljóst, því að „eng-
inn frýr þér vits, en meir ertu
grunaður um gæzku”. Sendi-
ráð þessa ríkis hefur gefið hér
út allskonar áróðurspésa ár-
um saman, sent áróðursrit inn
í menntastofnanir landsins og
þegar það hreif ekki nógu
fljótt, var auðvitað gripið til'f"
þess að koma upp áróðurskerfi,
sem næði á einfaldan hátt inn
á sem flest heimili Islendinga,
einmitt á þeim stað, þar sem
straumamir mótuðust að mestu
og dreifðust síðan út um lands-
byggðina. FyrSt var þeim
leyft að reka útvarpsstöð, sem
þó íslenzka ríkið hafði einka-
rétt á, og í öðru lagi sjón-
varpsstöð. Að sjálfsögðu í
fyrstu á þann veg, að ekki
vekti of mikla eftirtekt, ef ein-
hverjir skyldu enn eiga eftir
snefil af sómatilfinningu, og
þegar ekki reyndust vera nema
nokkrir fordæmdir, sem enn
héldu í svo úrelta tilhneig-
ingu, þá var þessu áróðurstæki
breytt á þann veg, að sem
flest heimili í þessum lands-
hluta gætu drukkið í sig þessa
dýrðargjöf alviturrar ástríkrar
góðgerðarþjóðar, og forsendan
var, fyrri stöðin var ónýt, og
ekki hægt tæknilega séð, að
setja upp minni stöð, en nú
væri farið fram á að reisa.
Þær væru alls ekki til, svo
hafði tækniþróun þessarar
herraþjóðar hrakað á skömm-
um tíma að sögn utanríkis-
ráðherra okkar. Skyldu þær
stöðvar herraþjóðarhersins, sem
eru víðs vegar um heim mörg-
um sinnum minni en hér um
ræðir, hafa verið smíðaðar af
Rússum? Það var viss hópur
manna, sem taldi þetta gerræði
og hættulega þróun íslenzkri
menningu og barðist af hörku
gegn þessum ára, en stóðu uppi
einir og g^rsigraðir. Sjón-
varpsstöðin var reist og það stóð
ekki á landanum að taka þess-
ari guðsblessun tveim höndurn.
Nú er varla til það skrifli,
sem ber nafið mannabústaður,
að ekki tróni þar háreistur
tum á þaki, margsúrraður nið-
ur, /því ekki má þetta missast.
Þetta óálitlega víravirki ku
heita sjónvarpsloftnet og þjóna
því hlutverki að skíra þær yf-
irþyrmandi fræðslu- og
kennslumyndir, sem birtast á
skermi sjónvarþsins. Það ku
kveða svo rammt að þessu
sjónvarpsæði, að maður, sem
hafði verið sjúkur um skeið
og átti lítið fjárfnuna, kom í
sína matvöruverzlun og bað
um innskrift um t£ma, því
hann hafði fyrir heimili að
sjá, en á því voru öll tormerki
og raunar alls ekki hægt, jaðr-
aði við ósvífni að fara fram
á slíkt, en hann gat farið inn
í hvaða aðra verzlun sem var
og fengið sjónvarpstæki með
engri útborgun og litlum mán-
aðargreiðslum. Það þyrfti eng-
inn að kvíða neinu, sem hefði
slíka blessun innan veggja
síns heimilis, óþarfi að vera að
rella út af mat eða öðrum
nauðþurftum á því heimili.
Þannig er þjóðarandinn
þeirra rétttrúuðu, sé einhvers-
staðar hillingaskyn gróðavon-
ar er allt annað hjóm eitt. Til
dæmis gefur nú að líta þessa
dagana í útstillingarglugga
verzlunar' hér i borg útstill-
ingar, sem minna óþyrmilega
á það andlega stig, sem er
samnefnari mikils hluta þjóð-
arinnar í dag. Allir kannast
við setnin'guna „Ó, hve dýrlegt
«r að sjá”, í mínu ungdæmi
var þetta upphaf sálms, sem
þótti þjóna góðu hlutverki, nú
er þetta auglýsing í búðar-
glugga fataverzlunar ásamt
nótnaregistri, svo myndin sé
fullkomin og á auðvitað að
sýna mátt auðs og velgengni.
Og enginn er' svo mikið lítil-
menni að viðúrkenna fátækt
eða smámunasemi á kaupget-
unni nú til dags, eða réttara
sagt á slíkum viðreisnarvel-
mektardögum. Svona hefur
þjóðinni farið fram í menn-
ingarþro&ka. »Það var einu
sinni sagt, þegar illa var farið
með fagra hluti og þeim mis-
þyrmt, að það væri að snúa
faðirvorinu upp á andskotann.
Nú er það ekki lengur fyrir
hendi, hin fomhelga bæn hef-
ur fengið annað form og allt
annað inntak nú, hún mun
hljóða á þessa leið: Dojlar vor,
þú sem ert í Washington, helg-
ist þitt nafn, aukist þitt ríki.
Verði þinn vilji, svo á jörðu
sem á himni, gef oss í dag
Framhald á 9. síðu.
ÞÓRODDUR GUDMUNDSSON
KYNNTUR ERLENDIS
Þegar Þóroddur Guðmunds-
son varð sextugur 18. ágúst s.l.
birti dagblaðið Nationen í Osló
grein um hann eftir Ivar Org-
land sem mikið hefur unnið að
því að kyynna íslenzkan skáld-
skap í Noregi. Greinin bar fyr-
irsögnina „Rammíslenzkur rit-
höfundur” og fer hér á eftir í
íslenzkri þýðingu Jóhönnu Jó-
hannsdóttur skjalaþýðanda:
Ef lýsa skal íslenzka rithöf-
undinum Þóroddi Guðmunds-
syni, sem verður sextugur 18.
ágúst, er „rammíslenzkur”
fyrsta orðið, sem skýtur upp í
hugann. Ekki þarf að lesa mörg
kvæði Þórodds til að ljóst verði
að þar er á ferðinni maður,
sem er sannur fulltrúi hinnar
óbugandi orku og *' rismiklu
tjáningar stríðandi og sigrandi
anda, sem hefir verið aðals-
merki íslenzks skáldskapar um
aldaraðir.
- Meðan íslenzka þjóðin bjó
við kúgun og ófrelsi í stjóm-
málum sótti hún styrk í að
virða og leggja rækt við foma
tungu sína,' og á þessari tungu
ortu ísienzkir bændur stökur,
sem oft reyndust bitrari en
vopn.
Faðir Þórodds, hinn kunni
rithöfundur Guðmundur Frið-
jónssqn frá Sandi, var sann-
ur íslenzkur skáldbóndi, stoltur
Svavar Árnason:
HLUTUR SJÓMANNSINS
VERDUR AÐ STÆKKA!
Enn er hafið sjómannaverk-
fall og hafa þau verið alltíð
undanfarin ár. Samt hefur
lítið unnizt til að bæta kjör
bátasjómanna og raunar
beinlínis verið um afturför
ag ræða. Þannig tel ég og
margir fleiri sjómenn að allt
of langt hafi verið gengið í
síðustu samningum þegar
lækkuð var skiptaprósentan
á línu og netum í 29,5%, enda
þótt sjómenn losnuðu þá
jafnframt við að borga út-
gerðarkostnað hér á Suðvest-
urlandi. Hefur það komið sjó-
mönnum í koll að ekki náð-
ust þá betri samningar, sem
ekki sízt var.því að kenna
að samhcldnin brást i röð-
um sjómannasamtakanna.
Sumstaðar á landinu, t. d.
á Austfjörðum, þar sem sjó-
menn höfðu ekki tekið þátt
í að borga af útgerðarkostn-
aði, var hér um mikla aftur-
för að ræða. Þó heyrðist þar .
minna sungið , um taprekstur
smáútgerðarinnar en algengt
er orðið nú á seinnj árum í
áróðrinum frá L.Í.Ú., einmit*
þeim árum þegar útgerðin
skóflar mestu í sinn hlut af
verðmætunum sem sjómenn
draga að landi.
Það er tvímælalaust vegna
áhrifa síðustu kjarasamninga
bátasjómannanna að heita má
að línuútgerð sé að leggjast
niður hér ó landi. í almenn-
um blaðaumræðum er svo að
sjá að menn séu að furða
sig á því að sú útgerð skuli
standa höllum fæti, en við
sem búnir erum að stunda
línuveiðar í þrjá áratugi er-
um ekki hissa á því þó menn
séu ekki óðfúsir að stunda þá
veiði, eftir að aflahluturinn'-
er kominn niður í 29,5%. Nú.
hrópa' allir á aukna línuveiði,
braskararnir líka, jafnt for-
stjórar af Vestfjörðum og út-
gerðarmenn af Snæfellsnesi,
sem Morgunblaðið ræðir við.
allir vilja þeir meiri límrút-
gerð.
Nú er skollið á sjómanna-
verkfall og sjómenn lesa það
í blöðunum að staðið hafi i
samningaþófi síðan í haust
Það er sjálfsögð krafa sjó-
manna að fundur verði hald-
inn tafarlaust ; Sjómannafé-
lagipu og málin skýrg fyrir
sjómönnum og þeir getj þar
sagt sitt orð um kröfumar
sem móta eiga nýja samn-
inga. Sjómenn telja að ekki
sé annað viðunandi en hækka
skiptapróscntuna á neta- og
línuvciðum í 38—40%. Os nú
hljóta bátasjómcnn að fara
að krcfjast þcss að hafa frítt
fæði eins og aðrir íslenzkir
sjómenn. Þegar. svo er kom-
ið að sjómenn á öllum ís-
lenzka skfpastólnum hafa
frítt fæði nema fiskimenn
bátaflotans, er augljóst að
sú krafa getur ekki talizt
ósanngjöm.
☆ ☆ ☆
Ég vil taka það fram að
sjómenn munu almennt þeirr-
ar skoðunar að þessi mál
verði ekki leyst með lítilfjör-
legri fiskverðshækkun. Illut-
ur sjómannsins verður að
stækka í þeim samningum
sem gerðir verða. Og sjó-
mennirnir verða sjálfir að
krefjast þess að fá að fylgi-
ast vel með samningsgerð-
inni, sjá til þess að ekki
verði samið um neitt annað
en það sem þeir sjálfir telja
viðunandi. Og forysta sjó-
mannasamtakanna má ekki
láta undan, of langt hefur
verið gengið á þeirri braut.
og stærilátur, traustur og þrek-
mikill, stríður og stíflyndur.
Hann stóð eins og brimbrjótur
gegn þvj frjálslyndi í ástamál-
um, sem erlendir straumar
báru á fjörur íslenzkrar ljóð-
listar á árunum eftir fyrri
heimsstyrjöldina. Á sama hátt
má segja, að Þóroddur haldi í
dag vörð um gamla hefð-
bundna hófsemi í tjáningar-
háetti norrænna þjóða. Hann
er miklu fremur varfærinn
raunsæismaður en skrúðmálg-
ur, rómantískur eða jarðbund-
inn lífsnautnamaður.
Hann er maður, sem ann
mjög landi sínu og þjóð, hug-
sjónamaður með þjóðarmetnað,
en samt sem áður enginn heim-
alningur. Þóroddur hefur búið
og ferðazt mikið utan fslands
og m.a. gengið á búnaðar-
skólann að Kalnesi í Noregi.
Þekking hans á erlendum Ijóð-
um hefur oft birzt í dýrmæt-
um þýðingum,- m.a. á Ijóðum
hins ágæta skálds Yeats. Sem
formaður annars íslenzka rit-
höfundafélagsins hefur hann
verið fulltrúi lands síns bæði
heima og heiman, og hann er
njeðlimur hins alþjóðlega P.E.
N. klúbbs.
Þóroddur hefur .ritað bæði
bundið og óbundið mál. Aðal-
verk hans á óbundnu máli er
hjn mjög mikilsverða ævisaga
föður hans, Guðmundar frá
Sandi. Guðmundur bjó á Sandi
í Þingeyjarsýslu, og Þóroddur
var einn af mörgum systkin-
um. Bömin ólust upp í rót-
grónu íslenzku umhverfi, sem
bar sterkan svip hins sérstæða
persónuleika föðurins. Bróðir
hans, Heiðrekur, er einnig
skáld.
Þóroddur hefur auk þess gef-
ið út nokkrar Ijóðabækur:
„Villiflug” (1946),, „Anganþeyr”
(1952), „Sefafjöll“ (1954), og
„Sólmánuður” (1962). Ljóð hans
eru í sýnisbókum svo sem „Is-
lenzkum ljóðum 1944—53” og
„Nordens dikt 1962”. Verkefná-
valið sýnir í senn þjóðrækinn
og ,alþjóðlega sinnaðan húm-
anista, andlegan baráttumann
gegn öllu ofbeldi og kúgun.
Baráttan fyrir manngildinu
byggðu á virðingu fyrir dýr-
mætum arfi og undirstöðu er
honum höfuðatriði. Hann lofar
nægjusemi, ekki óhóf. Og hann
stendur trúr vörð um bað ís-
land, sem hann óttast að muni
dragast inn í hipa miklu
straumiðu heimsins og missa
þar öll dýrmæt sérkenni sín.
Við þurfum samvinnu, en
þurfum þó ekki að-glata tungu
og yfii’bragði.
Ljóðform Þórodds béra klass-
iskan Svip. Hann fylgir út í æs-
ar reglum um ljóðstafasetn-
ingu, sem hefur verið einkenni
Þóroddur Guðmundsson.
íslenzks kveðskapar allt frá
tímum Eddu- og dróttkvæð-
anna. En hann leggur einnig
rækt við bragarhætti, sem ekki
eru af norrænum uppruna, t.d.
sonnettu. — sem dæmi um
kveðskap hans fylgir kvæði,
hans Ávarp Fjallkonunnar,
(sem prentað var í Nordens
dikt 1962 í norskri þýðingu
Ivars Orglands).
í sumarhefti ársfjórðungsrits-
ins „Books Abroad” 1964, sem
gefið er út af University of
Oklahoma Press, birtist rit-
dómur sá sem hér fer á eftir í
þýðingu, Bjama Guðmundson-
ar skjalaþýðanda, utn ljóðabók
Þórodds, Sólmánuður, sem
Bókaútgáfa Menningarsjóðs gaf
út 1962:
Bók sú, sem hér er til um-
ræðu, er fjórða frumsamda
ljóðabók Þórodds Guðmunds-
sonar. Hann hefur einnig birt
eftirtektarvert safn þýðinga á
íslenzku úr ljóðum Williams
Blakes, ásamt fróðlegum og
skarplegum formálsorðum, og
einnig ágaáta ævisögu föður
síns, Guðmundar Friðjónssonar
(1869—1944), sem var í tölu
fremstu íslenzkra ljóðskálda
og smásagnahðfunda. Þetta
nýja Ijóðasafn Þórodds er
■að öllu athuguðu hans bezta,
og sýnir, að honum hefur far-
ið fram að innsæi (inspíra-
sjón), öruggum tökum á efn-
isinnihaldi og fáguðu Ijóðformi.
Hér kemur einnig fram frum-
leikur í vali viðfangsefna og
meðferð. ásamt eðlislægri göf-
ugmannlegri afstöðu til lífsins.
Hér eru eftirtektarverð ætt-
iarðarljóð og náttúrulýsingar
og jafnframt áhrifamikil eftir-
rnæli og önnur tækifærisljóð.
Þó eru allmargar sonnettur/
um ýmisleg efni meðal feg-
urstu ljóðræ'nu kvæðanna í
hessari ljóðabók og yfirleitt
miög vel byggðar. ■
Richard Beck
Norður-Dakóta-háskóla.
i
I
J